Αναζήτηση
Πέτρος Μάρκαρης
Συχνές ανατροπές, κλασική δομή
Σήμερα όλοι στην Ελλάδα μιλάμε για το αστυνομικό, ενίοτε στα όρια του κορεσμού. Ωστόσο πολλές φορές έχουμε την εντύπωση ότι, με εξαίρεση τον Γιάννη Μαρή, το αστυνομικό το έφερε ο πελαργός στην Ελλάδα. Και όμως η αστυνομική λογοτεχνία ξεκίνησε στην Ελλάδα τον Μεσοπόλεμο, πολύ πριν εμφανιστεί ο Μαρής, με το περιοδικό «Μάσκα», το οποίο ήταν η ελληνική εκδοχή του αμερικανικού περιοδικού αστυνομικής λογοτεχνίας «Black Mask».
Ο Τζίμμυ Κορίνης είναι ένα από τα πιο γνωστά ονόματα της «Μάσκας» και ίσως ο μόνος που εξακολουθεί να γράφει αστυνομικά μυθιστορήματα ώς σήμερα, ενώ έχει μείνει ταυτόχρονα πιστός στο είδος του αστυνομικού που καλλιεργήθηκε μέσα από τις σελίδες του περιοδικού.
Το τελευταίο μυθιστόρημά του «Επιθανάτιος γρίφος» (εκδ. Γαβριηλίδης), μολονότι εκτυλίσσεται στο παρόν, έχει τη δομή του κλασικού αμερικανικού αστυνομικού με συχνές ανατροπές, που είναι άλλωστε και το σήμα κατατεθέν του. Εχει όμως και κάτι άλλο: ένα αστυνομικό τρίο, με άριστα δουλεμένες σχέσεις, το οποίο προσπαθεί να διαλευκάνει ένα έγκλημα με προσωπικές διαστάσεις.
Μένης Κουμανταρέας
Ανήσυχος αέρας και ψήγματα χρυσού
Μέσα στη χαρτοθάλασσα ξεχωρίζω τρεις Ελληνες και έναν Ρώσο, αγνοώντας άλλους που ίσως αξίζουν περισσότερο. Ο Γιάννης Παλαβός («Αστείο», εκδ. Νεφέλη), με ένα επίθετο που μοιάζει με ψευδώνυμο χωρίς να είναι, σκιτσάρει δώδεκα ιστορίες καθημερινών ανθρώπων κυρίως της επαρχίας. Πίσω από ένα παραβάν ασφάλειας και γαλήνης φυσάει ένας ανήσυχος αέρας με ψήγματα χρυσού. Λόγος σφιχτός και ευρηματικός. Η Λητώ Πιτυρή, πρωτοεμφανιζόμενη με το «Ολγα ή τίποτα» (εκδ. Κέδρος), περιγράφει τις αγωνίες νέων ανθρώπων που τα πτυχία και οι έρωτές τους δεν τους εξασφαλίζουν την ευτυχία. Εξασφαλίζει όμως την ευχαρίστηση του αναγνώστη χωρίς παραχωρήσεις στην επικαιρότητα. Η Λουκία Δέρβη στο πρώτο της μυθιστόρημα «Group Therapy» (εκδ. Μελάνι) ρίχνει μια διεισδυτική νέα ματιά σε γυναίκες που ψυχαναλύονται και αναλύουν η μία την άλλη, με τον αναγνώστη να παρακολουθεί με ενδιαφέρον και να επικροτεί.
Τέλος, για να πάω στους κλασικούς, το «Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα» του Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ (σε έκδοση του Δημοσιογραφικού Οργανισμού Λαμπράκη, μετάφραση των Τίνας Καραγεώργη, Γιούρι Γιαννακόπουλου, δόθηκε από την εφημερίδα «Το Βήμα της Κυριακής») είναι ένα απίστευτα μοντέρνο, ελευθεριάζον μυθιστόρημα γραμμένο μέσα στο δηλητηριασμένο από τη λογοκρισία κλίμα της Σοβιετίας. Λογοτέχνες, θαυματοποιοί, δαίμονες και γραφειοκράτες στήνουν έναν τρελό χορό και ο Μπουλγκάκοφ αναδύεται αλώβητος, νέος, επίκαιρος και παντοτινός.
Μάρω Δούκα
Διαπερνά τη διχρωμία, προκαλεί τη συνείδηση
Ο «Επαναστατημένος άνθρωπος» του Αλμπέρ Καμί (εκδ. Πατάκη, σε έκδοση ιδιαίτερα φροντισμένη που υποστηρίζεται δυναμικά από τη μετάφραση των Νίκης Καρακίτσου-Dougé και Μαρίας Κασαμπάλογλου-Roblin) είναι ένα μανιφέστο ανθρωπισμού. Διότι τα βιβλία δεν είναι μόνο για να μας ταξιδεύουν σε άλλη γη, σε άλλα μέρη… Είναι και για να προκαλούν τη συνείδηση και την κρίση μας. Εδώ, όταν η Δημοσιογραφία «μαγειρεύει» την είδηση, η Δικαιοσύνη «αδυνατεί» να εφαρμόσει τους νόμους της, η Δημοκρατία προτάσσει την εκδίκηση και τον αυταρχισμό, θα άξιζε, για εμάς κυρίως, να διαβάσουμε με προσοχή τον «Επαναστατημένο άνθρωπο». Βιβλίο που γράφτηκε 62 χρόνια πριν από τον νομπελίστα λογοτέχνη και στοχαστή Αλμπέρ Καμί όχι για να μας καθηλώσει, μα για να μας ανυψώσει, με την αμεσότητα, τη σαφήνεια, τη γνώση, αλλά πρωτίστως τη βαθιά, αεικίνητη, απροκατάληπτη ματιά του, την ικανή να διαπεράσει τη διχρωμία της εποχής του και της όποιας άλλης εποχής. Στην καθημερινή μας δοκιμασία, γράφει, η εξέγερση παίζει τον ίδιο ρόλο με το «σκέφτομαι» στο πεδίο της σκέψης: είναι η πρώτη απτή αλήθεια. Τούτη όμως η αλήθεια βγάζει το άτομο από τη μοναξιά του. Είναι ένας κοινός τόπος που θεμελιώνει με όλους τους ανθρώπους την πρωταρχική αξία: «Επαναστατώ, άρα υπάρχουμε». Μόνος μου, κατά μία έννοια, στηρίζω την κοινή αξιοπρέπεια και κάνω το παν για να μην εξευτελιστεί ούτε σ’ εμένα ούτε στους άλλους. Αυτός ο ατομικισμός δεν είναι απόλαυση, είναι πάντα αγώνας και, μερικές φορές, ασύγκριτη χαρά, στην κορυφή της περήφανης συμπόνιας.
Ρέα Γαλανάκη
Αγάπη, τρέλα, θάνατος και συμπόνια
«Ο άνθρωπος που αγαπούσε τα σκυλιά» του Λεονάρδο Παδούρα (εκδ. Καστανιώτη), μεταφρασμένο ιδανικά από τον Κώστα Αθανασίου, αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά μυθιστορήματα που έχω διαβάσει στη ζωή μου. Ο γνωστός κουβανός συγγραφέας αστυνομικών μυθιστορημάτων τολμά εδώ ένα μεγάλο βήμα παραπέρα: καθρεφτίζει στον ίδιο καθρέφτη από τη μια το κυνηγητό, την εξορία και τη δολοφονία του Τρότσκι στο Μεξικό, από την άλλη – με εκπληκτική συγγραφική δεξιοσύνη – την επιλογή του Καταλανού Ραμόν Μερκαντέρ, από τους μαχητές του ισπανικού Εμφυλίου, την εκπαίδευσή του σε δολοφόνο στη Σοβιετική Ενωση, τα πολλά του προσωπεία· τη διεξαγωγή, τέλος, της εντεταλμένης εκτέλεσης. Εχοντας ερευνήσει χρόνια την υπόθεση, ο Παδούρα ξεκινά την αφήγησή του το 1977 σε μια έρημη ακρογιαλιά της Κούβας, επεκτείνοντας τη δεκαετία 1930-40, δηλαδή τον χρόνο του βιβλίου, σχεδόν μέχρι τις ημέρες μας. Οι ίντριγκες, η καχυποψία, η υποταγή στον σκοπό, η διεθνής κομματική διπλωματία, η άνοδος και η πτώση στελεχών απλώνουν τον ιστό τους σε Ισπανία, Ευρώπη, Σοβιετική Ενωση, Ηνωμένες Πολιτείες και φυσικά το Μεξικό, συνθέτοντας ένα συγκλονιστικό μυθιστόρημα. «Μια παραδειγματική ιστορία αγάπης, τρέλας, θανάτου και συμπόνιας, για να βοηθηθούμε να καταλάβουμε κάπως τη διαστρέβλωση της ουτοπίας», με τα λόγια του ίδιου του Παδούρα που παρουσίασε πρόσφατα το βιβλίο στην Αθήνα.
Κώστας Ακρίβος
Η Παταγονία και η πατρίδα
Τι ήταν εκείνο που έκανε τον Λουίς Σεπούλβεδα να γράψει ένα τόσο ξεχωριστό βιβλίο, όπως τα «Τελευταία νέα από το Νότο» (εκδ. Οpera); Προφανώς η αγάπη για μια παρεξηγημένη στις ημέρες μας έννοια, όπως είναι αυτή της πατρίδας. Οπου η κατά Σεπούλβεδα πατρίδα, η Παταγονία δηλαδή, δεν έχει την παραμικρή εθνικιστική απόχρωση καθώς τα σύνορα-φράχτες απουσιάζουν. Δυστυχώς η απέραντη έκταση, την οποία φωτογραφίζει παρέα με τον Αργεντινό Ντανιέλ Μορτζίνσκι, είναι σήμερα ένας τόπος όπου η «ανάπτυξη» των τελευταίων δεκαετιών έχει μετατρέψει την παρθένα φύση και την ακόμη πιο παρθένα συνείδηση των ανθρώπων της σε άγονο έδαφος. Ταξιδεύοντας κάτω από τον 42ο Παράλληλο βιώνουν ημέρες του ανέμου και της σκόνης, συναντούν γκάουτσο, πίνουν μάτε, ξενυχτούν σε απίθανες ξαστεριές, μεθούν από ζωή· στο τέλος συνειδητοποιούν ότι η φιλία ανάμεσα στους λαούς καταργεί τα εθνικά μίση. «Πρώτα θα εξαφανιστούν αυτά τα βουνά, και μετά Αργεντίνοι και Χιλιάνοι θα κόψουν τους αδελφικούς δεσμούς τους» γράφει μια γρανιτένια πλάκα σε υψόμετρο 4.000 μέτρων. Τα αστραφτερά ελληνικά της μετάφρασης πιστώνονται σε έναν άριστο γνώστη του κόσμου στο τέρμα του κόσμου, τον Αχιλλέα Κυριακίδη.
Αλέξης Πανσέληνος
Ενθαρρυντικές αναγνώσεις
Οι πιο πρόσφατες αναγνώσεις ελληνικής πεζογραφίας παρουσιάζουν μια έντονη ποιοτική αναβάθμιση. Πολλοί νέοι συγγραφείς δίνουν δείγματα μιας περισσότερο επαγγελματικής προσέγγισης στη δουλειά τους, κάτι εξαιρετικά ενθαρρυντικό. Από την άλλη, οι δόκιμοι πεζογράφοι, και όχι μόνον αυτοί, μας έδωσαν πρόσφατα εξαιρετικά βιβλία, από τα οποία πρέπει να αναφέρω το θαυμάσιο «Ταξίδι στην Ελλάδα» του Δημήτρη Νόλλα (εκδ. Ικαρος) όπου η ανθρώπινη ωριμότητα του συγγραφέα συναντιέται με την τεχνική ωριμότητα του μυθιστοριογράφου, το συναρπαστικό και πυκνογραμμένο μυθιστόρημα του Νίκου Δαββέτα «Ο ζωγράφος του Μπελογιάννη» όπου το μυστήριο συναντά την πολιτική μέσα από μια ζωηρή πινακοθήκη αριστερών εμιγκρέ στο Παρίσι, την εποχή της δικτατορίας (εκδ. Μεταίχμιο), και το εξαιρετικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Ραπτόπουλου «Η πιο κρυφή πληγή» (εκδ. Ικαρος) όπου ο συγγραφέας παντρεύει την πάντα ελκυστική του αφήγηση με μια μανιακή επιμονή να συνδέσει τα φαινομενικά ασύνδετα στοιχεία του μύθου πάνω σε έναν πολύ πειστικό πολιτικό και ψυχολογικό καμβά. Πρέπει, επίσης, να αναφέρω το έξοχο πεζογράφημα-νουβέλα του Κωστή Γκιμοσούλη «Το αηδόνι στο πόδι της» (εκδ. Καστανιώτη), ένα ποιητικό και παράλληλα ρεαλιστικό κείμενο με καθημερινούς ήρωες, που αποδίδονται με απλότητα και αμεσότητα πιο ποιητική από την ποίηση.
Σοφία Νικολαΐδου
Ερωτας, Ιστορία, πολιτική
Είναι ογκώδες, αλλά διαβάζεται με πάθος. Δεν είναι καινούργιο, όμως είναι ολόφρεσκο. Το «Αλεξανδρινό Κουαρτέτο» του Λόρενς Ντάρελ (μτφ. Μαριάννα Παπουτσοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) αποτελεί χορταστικό ανάγνωσμα. Τα περιέχει όλα: έρωτα, Ιστορία, πολιτική. Το έπος μιας πόλης (Αλεξάνδρεια) και μιας εποχής. Γραμμένο με διαολεμένο αφηγηματικό κέφι, πλοκή που σε γραπώνει, ανθρωπογνωστικό έρμα, ολοζώντανους ήρωες. Ενα βιβλίο-ορόσημο, που εξακολουθεί να αποτελεί απολαυστικό ανάγνωσμα. Ανεξίτηλες εικόνες, αφηγηματικός δόλος. Οταν το κλείνεις, το θυμάσαι καιρό μετά. Διαβάζεται με όλες τις αισθήσεις. Χτίζει έναν κόσμο και σε βάζει μέσα.
Σε άλλο μήκος κύματος, με διαφορετικό τρόπο αξιανάγνωστο, το βιβλίο του Ρομπέρτο Σαβιάνο «Ο αγώνας συνεχίζεται» (μτφ. Μαρία Οικονομίδου, εκδ. Πατάκη). Αν πιστεύετε ότι η ελληνική παθογένεια είναι μοναδικό φαινόμενο, το κείμενο του Σαβιάνο θα σας αποδείξει πως ο ευρωπαϊκός Νότος πάσχει από την ίδια ασθένεια, την αργυρώνητη δημοκρατία και την αποφασισμένη σιωπή. Ο Σαβιάνο δεν καταγγέλλει απλώς. Στη θεσμοθετημένη βρωμιά αντιπαραθέτει ανθρώπους και ζωές που στάθηκαν φωτεινά παραδείγματα. Το βιβλίο του διαβάζεται μονορούφι. Κάτι παραπάνω: θυμίζει οικεία κακά· δείχνει, όμως, έμπρακτα και με κόστος, ότι δεν βράζουμε όλοι στο ίδιο καζάνι. Μπορεί να είμαστε ίσοι, αλλά – πώς να το κάνουμε – δεν είμαστε όμοιοι.
Θεόδωρος Γρηγοριάδης
Μεταξύ Οργουελκαι γιαπωνέζικης παράδοσης
Η ιστορία του Τένγκο και της Αομάμε, που περιπλανιούνται είκοσι χρόνια και 1.400 σελίδες ώσπου να ξαναβρεθούν από παιδιά, δεν σε αφήνει ασυγκίνητο. Εχουν διασχίσει παράλληλους κόσμους, έχουν αντικρίσει τον ουρανό με δύο φεγγάρια, έχουν απειληθεί από κρυφές οργανώσεις, αναμετριούνται με τα προσωπικά τους μυστικά και τις συνωμοσίες του κόσμου. Η ιστορία διαδραματίζεται το 1984, όμως για εκείνους μετατρέπεται σε 1Q84, ο δικός τους φουτουριστικός κόσμος που μοιάζει να βγαίνει από το μυθιστόρημα της «Χρυσαλλίδας» που γράφει ο Τένγκο πανωγράφοντας την ιδέα μια άλλης νεαρής κοπέλας.
Το «1Q84» του Χαρούκι Μουρακάμι (μτφ. Μαρία Αργυράκη, εκδ. Ψυχογιός) είναι ένα φιλόδοξο μυθιστόρημα με συνεχείς αναφορές στη δυτική λογοτεχνία, στον Οργουελ, στον Προυστ και στον Τολστόι, αλλά εμποτισμένο με τη γιαπωνέζικη παράδοση. Ενα υπαρξιακό θρίλερ σε μια δυστοπική κοινωνία, μια τρυφερή ιστορία αγάπης γραμμένη με οριακή αληθοφάνεια, μινιμαλισμό και ακρίβεια και ας εξαπλώνεται σε τρεις τόμους. Εχει χιούμορ, ανατροπές και διεισδυτικές παρατηρήσεις, ξεστρατίζει από τα στερεότυπα της σοβαροφανούς κανονιστικής γραφής. Είναι ογκώδες, ωστόσο δεν σε εξαντλεί και καλό είναι να διαβαστεί μια κι έξω. Μερικές στιγμές νομίζεις ότι κρατάς το σενάριο ενός manga ή ενός λογοτεχνικού βιντεογκέιμ: τελικά, ο Μουρακάμι πετυχαίνει αυτούς που μέχρι σήμερα αποκαλούσαμε στη λογοτεχνία «χάρτινους ήρωες» να τους μετατρέπει σε «ψηφιακούς». Εκείνο όμως το «γκρίζο χάρτινο φεγγαράκι», οι τελευταίες λέξεις του βιβλίου, σε επαναφέρουν στη μαγεία του παραμυθιού που τόσο έχουμε ανάγκη.
Oλα ήταν ένα φανταχτερό αερόστατο
Αν ένα μυθιστόρημα κατορθώσει να εκφράσει την εποχή του, εκφράζει και κάθε άλλη εποχή στο μέλλον. Το βιβλίο του Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ «Ο μεγάλος Γκάτσμπυ» (εκδ. Αγρα) χειρουργεί την εποχή του αμερικανικού ονείρου καθώς μας εκθέτει την οικονομική, κοινωνική και ερωτική ανέλιξη του ήρωά του, ενός πάμπλουτου νέου Αμερικανού, που ξεκίνησε από το τίποτα και μέσα σε τρία χρόνια, από το 1919 έως το 1922, βιώνει το όνειρο της επιτυχίας ώς την πτώση, την πλήρη εκμηδένισή του. Ολα λοιπόν ήταν ένα φανταχτερό αερόστατο με το καλάθι του γεμάτο δολάρια, ψευδοχαρές, ρηχές ανθρώπινες σχέσεις, ώσπου τελικά αυτή η «φούσκα» σπάει και δεν μένει τίποτε, ούτε υλικό ούτε ηθικό υπόλοιπο ζωής. Είναι ένα μυθιστόρημα με ζωντανή ασπαίρουσα γλώσσα, γοητευτικές ανατροπές του μύθου, με ήρωες-μαριονέτες της εποχής του χρήματος και της φήμης που έχει το ένδυμα της δόξας με το οποίο ενδύεται ο πρωταγωνιστής. Θα μπορούσε το έργο αυτό να γραφτεί από ένα Ελληνα… Φιτζέραλντ για κάποιον Ελληνα Γκάτσμπι της εποχής του Χρηματιστηρίου, αναδεικνύοντας τη φούσκα της νεοελληνικής πραγματικότητας. Είναι ένα σημαντικό έργο, το οποίο πρέπει να διαβαστεί σε συνδυασμό με την πολυτάραχη ζωή του συγγραφέα και τη διεισδυτική ανάλυση του μεταφραστή Αρη Μπερλή.
Τεύκρος Μιχαηλίδης
Ενοχλητικές ομοιότητες με τον εαυτό μας
«Αίθουσα αναμονής» είναι ο τίτλος της συλλογής διηγημάτων της Τιτίνας Δανέλλη που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Δέκα διηγήματα, δέκα διεισδυτικές ματιές αναδεικνύουν με τέχνη περισσή τη μιζέρια, τη μεγαλομανία και την κακομοιριά του σύγχρονου Ελληνα. Με συναίσθημα αλλά χωρίς τυποποιημένους συναισθηματισμούς, με ευαισθησία αλλά χωρίς οίκτο και χωρίς οικτιρμούς, διαβάζει, αναπαράγει και ερμηνεύει τις εικόνες ή μάλλον ωθεί τον αναγνώστη της να τις ερμηνεύσει θέτοντας στη διάθεσή του τα φίλτρα και τους φακούς που η ίδια θεωρεί κατάλληλα. Ατεγκτη μέχρις αναλγησίας με τους ήρωές της, με λεπτό, διεισδυτικό χιούμορ και χωρίς στρογγυλέματα, η συγγραφέας φωτογραφίζει μια διαδρομή σαράντα χρόνων (το πρώτο διήγημα γράφτηκε το 1973 και το τελευταίο το 2012). Σε αυτή τη διαδρομή και ανάμεσα στους χαρακτήρες που παρελαύνουν ο καθένας μας θα αναγνωρίσει κάποιους που έχουν πολλές ενοχλητικές ομοιότητες με τον εαυτό του. Συχνά η ταύτιση θα είναι απρόσμενη και αποκαλυπτική και γι’ αυτό καμιά φορά οδυνηρή.
Μιχάλης Μοδινός
Αφηγήθηκε τον 20ό αιώνα
Γεννημένος στις ανατολικές παρυφές της τότε Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας, ο Μανές Σπέρμπερ αφηγείται στην τριλογία του «Η καμένη βάτος – Δάκρυ στον Ωκεανό» (μτφ. Εμη Βαϊκούση, εκδ. Καστανιώτη), γραμμένη από την αρχή του πολέμου ώς το 1951 και δημοσιευμένη κατ’ αρχάς στη Γαλλία, την ιστορία της διαστροφής των αρχών του σοσιαλισμού κατά την υλοποίησή τους. Οι άνθρωποι συμπαρασύρονται από τη δυναμική των ολοκληρωτικών καθεστώτων για να μεταβληθούν ταυτόχρονα σε θύτες και θύματα. Η ιδέα ότι η Επανάσταση κατάφερε να επιβληθεί στο Τυχαίο και ότι ο άνθρωπος είναι πλέον σε θέση να καθορίζει τον ρου της Ιστορίας τίθεται εν αμφιβόλω, καθώς κάθε μέσον θεωρήθηκε νόμιμο για την επίτευξη του ύστατου σκοπού. Στο επίκεντρο της αφήγησης βρίσκεται η πνευματική περιπέτεια του εξεγερμένου ανθρώπου, που έχει σφραγίσει την ιστορία του 20ού αιώνα. Η πειθώ του βιβλίου οφείλεται εν πολλοίς στο ότι ο συγγραφέας δεν αποποιήθηκε τις αρχές της Επανάστασης, παρότι είχε προ πολλού διακόψει τους δεσμούς του με την Κομιντέρν. Βιβλίο ιδιοφυές και προφητικό, είχε αρχικά περιορισμένη απήχηση, έως την έκδοσή του στα γερμανικά κατά τη δεκαετία του ’60. Ο Αρθουρ Κέσλερ είδε στον Σπέρμπερ μια αδελφή ψυχή, ο Αντρέ Μαλρό και ο Χάινριχ Μπελ τον αποθέωσαν. Σήμερα θεωρείται κλασικό στο είδος του.
Ευγένιος Τριβιζάς
Το αποτρόπαιο τέρας της αλήθειας
Στο «Υπουργείο του Φόβου» του Γκράχαμ Γκριν, βασανισμένος από ενοχές o ήρωας αναλύει ξανά και ξανά τα κίνητρα που τον οδήγησαν στην απόφαση να προκαλέσει από οίκτο τον θάνατο της βαριά άρρωστης γυναίκας του και καταδικάζει αμείλικτα τον εαυτό του: Ηταν αυτός που δεν μπορούσε να υποφέρει τον πόνο της, όχι εκείνη τον δικό της. Προσπαθούσε να ξεφύγει από τον δικό του πόνο. Την είχε βοηθήσει να πεθάνει, σώζοντας τον εαυτό του από την αγωνία του να παρακολουθεί τη δική της αγωνία.
Το επώδυνο αυτό θέμα πραγματεύεται με μαεστρία το βιβλίο που σκόπευε να γράψει η καρκινοπαθής Σιόμπαν Ντάουντ, αλλά δεν πρόλαβε. Την ιδέα της πραγμάτωσε ο Πάτρικ Νες στο «Το τέρας έρχεται» (μτφ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, εκδ. Πατάκη).
Το αρχέγονο τέρας απαιτεί από ένα παιδί, του οποίου η μητέρα παλεύει με τη νόσο, το πιο επίφοβο πράγμα στον κόσμο: την αλήθεια. Και η αλήθεια, ο εφιάλτης που δυναστεύει τις νύχτες του αγοριού, είναι ότι επιθυμεί να πάρει ένα τέλος ο πόνος της μητέρας του και ο δικός του.
Δεν είναι λίγοι εκείνοι που έχουν κάποια στιγμή αποζητήσει τη λύτρωση του θανάτου αγαπημένων προσώπων που υποφέρουν. Το βιβλίο αυτό προσφέρει γαλήνη και παρηγοριά.
Καίρια η επιλογή του τέρατος: προσωποποιημένο το δέντρο της ζωής και του θανάτου που, σύμφωνα με τον Διοσκουρίδη, κινδυνεύει κανείς να πεθάνει αν κοιμηθεί στη σκιά του, ο αρχέγονος ίταμος, εκχύλισμα του οποίου χρησιμοποιείται για τη θεραπεία διαφόρων μορφών καρκίνου.
Μιχάλης Μιχαηλίδης
Περιπέτειες, πειραματισμοί, θαύματα
Σ’ εσένα απευθύνομαι, αναγνώστρια. Σ’ εσένα, που δέχεσαι πολιορκία από όλους τους εκδότες. Μάλλον τα προηγούμενα καλοκαίρια διάβασες τις «Διορθώσεις» και την «Ελευθερία» του αμερικανού σταρ Τζόναθαν Φράνζεν και τώρα είσαι περίεργη για το πρώτο του μυθιστόρημα. Αν λοιπόν προμηθευτείς την «Εικοστή έβδομη πολιτεία» (μτφ. Γιώργος-Ικαρος Μπαμπασάκης, εκδόσεις Ψυχογιός), δεν θα απογοητευτείς: θα γνωρίσεις έναν 29χρονο πεζογράφο με έντονη πειραματική διάθεση και ελεγχόμενες ηθογραφικές τάσεις, ο οποίος παρατηρούσε με νηφαλιότητα τα εκφυλιστικά φαινόμενα που συνόδευαν τα τελευταία έτη του Ψυχρού Πολέμου. Βεβαίως, είμαστε στο μέσον του θέρους και πιθανότατα ονειρεύεσαι ταξίδια, πολυπόθητη αναγνώστρια. Γι’ αυτό ρίξε μια ματιά στο «Ταξίδι στον αρχαίο κόσμο» του Λάιονελ Κάσον (μτφ. Λίνα Σταματιάδη, εκδ. Μορφωτικό Ιδρυμα Εθνικής Τραπέζης) και στο «Ταξίδι στην άκρη της νύχτας» του Σελίν (μτφ. Σεσίλ Ιγγλέση-Μαργέλλου, εκδ. Εστία). Αν διαλέξεις το πρώτο βιβλίο, θα βυθιστείς σε ένα μελέτημα γεμάτο λεπτό χιούμορ, σπάνιες πληροφορίες, απίστευτες περιπέτειες. Και αν διαλέξεις το δεύτερο, θα καταλάβεις τι σημαίνει λογοτεχνικό θαύμα. Θα αντιληφθείς ότι ένας γιγάντιος μυθιστοριογράφος μπορεί να είναι φασίστας, μισάνθρωπος, ρατσιστής και συνάμα ελευθερωτής της ανθρωπότητας.
Γιώργος Σιακαντάρης
Κόντρα στην κοινοτοπία και στα στερεότυπα
θα ηθελα να αναφερθώ σε δύο βιβλία. Το πρώτο είναι ένα ακόμη εξαιρετικό βιβλίο του Τάσου Γιαννίτση, το «Η Ελλάδα στην κρίση» (εκδ. Πόλις). Ενα βιβλίο που ξεφεύγει από τη μιζέρια των κοινότοπων αναλύσεων, σύμφωνα με τις οποίες η αιτία της κρίσης εντοπίζεται στους κακούς ξένους ή μόνο στις δημόσιες δαπάνες. Εδώ ο επιστημονικός λόγος τέμνει το πολιτικό και παραγωγικό σύστημα (αυτό που ονομάζει πεντάλφα της κατάρρευσης: αδράνεια, αμορφωσιά, ανορθολογισμός, απληστία, αρνητισμός) για να αναζητήσει εκεί τις βαθύτερες αιτίες της ελληνικής κρίσης. Ο Γιαννίτσης, όμως, ως σοβαρός επιστήμονας γνωρίζει πολύ καλά ότι εκεί όπου υπάρχουν οι αιτίες, εκεί πρέπει να υπάρξουν και παρεμβάσεις για την υπέρβασή τους. Εχουμε να κάνουμε με ένα βιβλίο που αντικείμενό του δεν είναι μόνο η περιγραφή της κρίσης και των υπαιτίων, αλλά και προτάσεις για τη δημιουργία ενός διαφορετικού πολιτικού συστήματος και παραγωγικοαναπτυξιακού μοντέλου.
Το δεύτερο είναι το βιβλίο του John Freely «Ο Πλάτων στη Βαγδάτη ή το φως της Ανατολής» (μτφ. Νίκος Γάσπαρης, εκδ. Πατάκη). Σε αυτό το καλογραμμένο βιβλίο (διαβάζεται σαν μυθιστόρημα) ο συγγραφέας καταθέτει στοιχεία που μας δείχνουν ότι η καλλιτεχνική και επιστημονική επανάσταση στην Ευρώπη της Αναγέννησης προετοιμάστηκε στον αραβικό κόσμο από τον 8ο έως τον 13ο αιώνα. Είναι ένα βιβλίο για το ευρύ κοινό, αλλά και ένας πολύτιμος σύντροφος κατά της στερεοτυπικής σκέψης.
Λίζυ Τσιριμώκου
Ελληνες, Φραγκολεβαντίνοικαι θυμόσοφα ζώα
Η μόνη μουσική / που ενθαρρύνει τα μυρμήγκια / στο μόχθο του καλοκαιριού / είναι των τζιτζικιών / το τραγούδι…
Κόνδορες, αλεπούδες, ζέβρες, λαγοί, χελώνες, λύκοι, πιγκουίνοι, ελέφαντες και χταπόδια είναι οι ευρηματικές φιγούρες των μικρών στιχουργημάτων στην τελευταία συλλογή του ποιητή Γιάννη Βαρβέρη («Ζώα στα σύννεφα», εκδ. Κέδρος), όπως βρέθηκε στα κατάλοιπά του, έτοιμη να μας ταξιδέψει σε τόπους παράλογα έλλογους, σε ένα θυμόσοφο και ειρωνικό επέκεινα: σχολιαστές του βίου και του θανάτου, τα ζώα χρησμολογούν ανατρέποντας ετοιμοπαράδοτες ιδέες και σπιθοβολώντας ποιητικές αλήθειες.
Η αρκούδα πάνω στα βουνά / τα χιονισμένα / πλησιάζει τον νεκρό στρατιώτη / με συμπάθεια. / – Δε θα τον φάω, σκέφτεται / αφού για χάρη μου / κάνει τον πεθαμένο.
Η πολιτική επικαιρότητα πάλι επαναφέρει στο προσκήνιο το βιβλίο του Αλέξανδρου Μασσαβέτα «Κωνσταντινούπολη, η Πόλη των απόντων» (εκδ. Πατάκη), αντιστρέφοντας ίσως ελαφρά τον τίτλο του: ποια είναι η «Πόλη των παρόντων» που γεμίζουν ασφυκτικά τις πλατείες και τους δρόμους της τούτο το καλοκαίρι; Πολύ περισσότερο από απλός οδηγός πόλης, αυτό το οδοιπορικό διασταυρώνει το ιστορικό παρελθόν με το παρόν, ανατέμνει την ανθρωπογεωγραφία, την αρχιτεκτονική, την πολυγλωσσία, την πλουραλιστική παράδοση των πληθυσμών που την κατοικούν ή που έχουν αφήσει το χνάρι τους πάνω της: Ελληνες, Εβραίοι, Αρμένηδες, Φραγκολεβαντίνοι, μειονότητες που ανέμειξαν επί μακρόν την καθημερινότητά τους με τους γηγενείς πληθυσμούς ή τους αφικνούμενους από την ενδοχώρα, έχουν δημιουργήσει μια πόλη πραγματικά πολυπρόσωπη, μαγική, μετέωρη ανάμεσα στο εκσυγχρονιστικό και στο οθωμανικό της πλαίσιο.
Μάνος Ελευθερίου
Η μυρωδιά του ταλέντου
Μία από τις ωραιότερες και αποκαλυπτικές σκηνές, κατά τη γνώμη μου, στο νέο βιβλίο του Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη «Το ελάχιστο ίχνος» (εκδ. Το Ροδακιό) είναι όταν οι δύο φίλοι, μέλλοντες ηθοποιοί, παίζουν μαζί έναν έξοχο διάλογο από τον «Ντον Ζουάν» του Μολιέρου.
Και οι δυο τους είναι τριτοετείς σπουδαστές δραματικής σχολής και δίνουν τώρα τις απολυτήριες εξετάσεις μπροστά σε κοινό, όπως γίνεται συνήθως.
Είναι η είσοδός τους στην «ακανθώδη σταδιοδρομία τους», όπως είδα να γράφεται για την Κοτοπούλη σε συριανή εφημερίδα του 1907.
Κάποια στιγμή, λοιπόν, ενώ τα δύο πρόσωπα είναι σχεδόν κολλητά, ο ένας, με το λιγότερο ταλέντο, αναστατώνεται και παραληρεί και χάνει τα λόγια του από τη «μυρωδιά» που εκλύει το σώμα του άλλου: «Αυτή τη μυρωδιά δεν την ήξερε. Ηταν λοιπόν η ειδική μυρωδιά που ανάδινε όταν ερχόταν μπροστά στο κοινό, όταν έπαιζε. Αυτή ήταν η μυρωδιά του ταλέντου». Και παρακάτω: «Η μυρωδιά τον έπνιγε. Του σάλευε το νου. Η μυρωδιά μπήκε στα σωθικά του».
Αυτή την ειδική μυρωδιά της καλής λογοτεχνίας την εκλύει ολόκληρο το βιβλίο. Και λόγω τής, ας πούμε, αστυνομικής πλοκής του και της θαυμάσιας γραφής του συγγραφέα. Οι σοβαροί και μανιακοί αναγνώστες ήδη το έχουν εντοπίσει και διαδίδουν την αύρα του.
Νίκος Παναγιωτόπουλος
Απολαυστικό θρίλερ και λογοτεχνικό κουτσομπολιό
Διάβασα τον «Ουρουγουανό εραστή» του Σαντιάγο Ρονκαλιόλο (μτφ. Κ. Αθανασίου, εκδ. Καστανιώτη) αφενός γιατί είχα ενθουσιαστεί με προηγούμενα μυθιστορήματά του, αφετέρου γιατί ήταν ένα από τα ελάχιστα βιβλία ξένης λογοτεχνίας διαθέσιμα και σε ηλεκτρονική μορφή. Ο τίτλος συνοδεύεται από την προειδοποίηση: «Μια αληθινή ιστορία». Παρότι δεν είμαι λάτρης της μυθιστορηματικής βιογραφίας, εγκαινίασα το iPad μου με τον καλύτερο τρόπο. Ο Ρονκαλιόλο στήνει δεξιοτεχνικά την αφήγησή του γύρω από τα πραγματικά περιστατικά του πολυτάραχου βίου του Ενρίκε Αμορίμ, με κεντρικό άξονα την καθοριστική συνάντησή του με τον Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα. Στις σελίδες του βιβλίου παρελαύνουν ο Μπόρχες και ο Νερούδα, ο Πικάσο και ο Αραγκόν, αλλά, ενώ ο Ρονκαλιόλο έχοντας ξεψαχνίσει τις πηγές παραθέτει το ένα λογοτεχνικό κουτσομπολιό μετά το άλλο, ο αναγνώστης παρακολουθεί πρωτίστως τη μυθιστορηματική αποτύπωση του χαρακτήρα ενός κομπάρσου της λογοτεχνικής σκηνής. Ο Ρονκαλιόλο παίζει στα δάχτυλα τη δοσολογία αληθινών περιστατικών και σχολιασμού τους, κατασκευάζοντας εντέλει ένα απολαυστικό θρίλερ για βιβλιόφιλους και όχι μόνον.
Θανάσης Θ. Νιάρχος
Η ψυχή δεν είναι στη μόδα
Επιλέγοντας το μυθιστόρημα «Ψυχικό φορτίο» του Ρομέν Γκαρί (μτφ. Αναστασία Γιαννακοπούλου, εκδ. Γκοβόστης) – στα ρωσικά η λέξη «γκαρί» σημαίνει «κάψε» – αποτίνουμε ταυτόχρονα φόρο τιμής σε έναν συγγραφέα που με τα μυθιστορήματά του οριοθετεί την ευρύτητα, την παγκοσμιότητα, θα έλεγε κανείς, μιας ανησυχίας που η καταγωγή της υπήρξε και παραμένει ευρωπαϊκή. Το γεγονός ότι η λέξη «ψυχή» δεν είναι πια στη μόδα συνδυάζεται με μια θέση όπως την ορίζει ο ίδιος ο Γκαρί όταν γράφει: «Το παράδοξο της επιστήμης είναι ότι υπάρχει μία μόνο απάντηση στα σφάλματα και στους κινδύνους της: ακόμη περισσότερη επιστήμη».
Με το μυθιστόρημά της «Ας είμαστε για μια φορά ευτυχισμένοι» (εκδ. Μεταίχμιο) η Λία Μεγάλου-Σεφεριάδη συνεχίζει να γεωργεί πεζογραφικά τον χώρο που έχει οριοθετήσει με τα εννέα έως σήμερα μυθιστορήματά της. Αναφέρουμε ενδεικτικά τρία μόνον, «Ο δρόμος είναι η χαρά», «Γλυκιά καλοκαιριάτικη βραδιά», «Ολοι αυτοί οι άνθρωποι». Η καθημερινότητα, όπως μετέχουμε όλοι σε αυτήν, αν και μας είναι γνωστή και βασανιστική, διυλίζεται ώστε το κατακάθι της να μας γλυκαίνει και να μας ανακουφίζει. Η Σεφεριάδη δουλεύει με το υλικό που απορρίπτει ο ιστορικός, αλλά κατορθώνει με τους ολοζώντανους ήρωές της να δίνει ιστορικότητα στο καθημερινό και στο φευγαλέο.
Ενα σημαντικό ποιητικό βιβλίο, η «Προσομοίωση» του Βασίλη Δασκαλάκη (εκδ. Ενδυμίων), έχει γραφεί και ήρθε από τη Βέροια. Πρόκειται για μια ποίηση που παίρνει πολύ σοβαρά τον εαυτό της, που δεν έχει τη χάρη του παιχνιδιού, αλλά αυτό ακριβώς, μαζί με τη βλοσυρότητα, της δίνει κι έναν ξεχασμένο στα σύγχρονα ποιητικά πράγματα τόνο: ότι η ποίηση υπάρχει κυρίως για να ιερουργεί. Η ποίηση είναι η απόλυτη αναγνώριση και παραδοχή της δοκιμασίας – ψυχικής και σωματικής – του ανθρώπου, και ο Βασίλης Δασκαλάκης θητεύει με πάθος σε αυτή την εκδοχή.
Σάκης Σερέφας
Ενα αλλόκοτο τσούρμο από γκροτέσκες φιγούρες
Δύο αδέλφια που περιπλανώνται στην άγρια Δύση, σε διατεταγμένη αποστολή, στη δούλεψη ενός αδίσταχτου εντολοδόχου, είναι οι πρωταγωνιστές του βιβλίου του Πάτρικ Ντεγουίτ, «Οι Αδελφοί Αδελφές» (εκδ. Ψυχογιός). Πυροβολούν, μαχαιρώνουν, ανοίγουν κεφάλια, ποδοπατούν χυμένα μυαλά, μακελεύουν τα σύμπαντα. Γύρω τους στροβιλίζεται ένα αλλόκοτο τσούρμο από γκροτέσκες φιγούρες: μισότρελες γρέες, σαλοί χρυσοθήρες, στοχαστικές γκαρσόνες, υψιπετείς εφευρέτες, ιδιόρρυθμα μουλάρια, μύγες του θανατά και νοικοκυραίοι κάστορες. Μέσα σε αυτό το σκηνικό, ο Πάτρικ Ντεγουίτ στήνει ένα βαθύτατα ανθρωπογνωστικό γουέστερν της ύπαρξης, όπου οι ήρωές του έρχονται αντιμέτωποι με τα πάγια ερωτήματα της σαρκερής ψυχής τους: Πότε θα αγαπηθώ; Η ευτυχία είναι σενάριο ή υπόθεση μιας μοναδικής στιγμής; Πώς να χειριστώ τους δαίμονες του μυαλού μου; Με ποια επινοήματα μπορείς να αγαπήσεις την κωλοζωή σου; Υπάρχει μια υγιεινή της θλίψης; Η βία υφίσταται ή την δημιουργούμε; Ηρεμεί ο αυνανισμός;
Ο μεταφραστής Γιώργος-Ικαρος Μπαμπασάκης μεγαλουργεί. Μεταγράφει δημιουργικά το κείμενο στα ελληνικά, εκ των ένδον, χωρίς αυτό να «όζει μετάφρασης» ούτε σε μια φράση του. Αληθινό δώρο στον αναγνώστη.
Βασίλης Αλεξάκης
Σαν τον Δον Κιχώτη,πρέπει να ελπίζουμε
Οταν έψαχνα δουλειά στο Παρίσι και είχα πάει στη «Monde», η διευθύντρια του ενθέτου βιβλίου ένα πράγμα με ρώτησε μόνο: αν έχω διαβάσει τον «Δον Κιχώτη». Είπα «ναι», κάτι που φυσικά ήταν ψέμα. «Ξέρετε, όλα ξεκινούν από εκεί», μου είπε. Τριάντα πέντε χρόνια μετά, όταν επιτέλους διάβασα τον «Δον Κιχώτη», κατάλαβα τι εννοούσε. Οι ήρωες του Θερβάντες είναι ελαφρώς γελοίοι, ονειροπόλοι, χαζούληδες, ο τύπος εκείνος του ανθρώπου που κοροϊδεύουν τα παιδιά. Οι ήρωες του Ντοστογέφσκι είναι της ίδιας κατηγορίας. Ο «Ηλίθιος», λ.χ., είναι κάτι ανάλογο. Οπως και οι δύο ήρωες του Μπέκετ που περιμένουν τον Γκοντό. Αυτοί οι δύο ήρωες είναι δισέγγονοι του Δον Κιχώτη, γελοίοι, ονειροπόλοι, αδύναμοι. Βασικό στοιχείο σε αυτού του τύπου τα κείμενα είναι το χιούμορ. Ο Θερβάντες κοροϊδεύει το ιπποτικό μυθιστόρημα. Αλλά ειρωνεύεται και τον εαυτό του. Ο δεύτερος τόμος αρχίζει με κάποιο φοιτητή που πληροφορεί τον Δον Κιχώτη ότι κυκλοφορεί τόμος με τις περιπέτειές του. Πέρα όμως από παρωδία, είναι ταυτόχρονα και ένα περιπετειώδες μυθιστόρημα.
Και κάτι ακόμη: ο στρατός του Ναπολέοντα κατέκαψε κάποτε την Ισπανία, αλλά το χωριό της Δουλτσινέας είναι το μόνο που δεν έκαψε. Η φαντασίωση του Δον Κιχώτη απέτρεψε τον εμπρησμό του χωριού. Μια οπτασία, δηλαδή, έσωσε ένα χωριό.
Αυτοί οι ήρωες ελπίζουν. Ο Δον Κιχώτης ελπίζει ότι η Δουλτσινέα θα αναγνωρίσει τα ανδραγαθήματά του. Ο Σάντσο Πάντσα ότι θα γίνει βασιλιάς. Αυτή η ελπίδα υπάρχει και στους δύο ήρωες του Μπέκετ, ότι θα έρθει ο Γκοντό. Εγώ είμαι με αυτούς που ελπίζουν. Δεν είναι ηλίθιοι, κάποτε κερδίζουν, αλλά πρέπει να ελπίζουν για καιρό. Δεν δέχομαι να απογοητευθώ. Πιστεύω ότι, σαν αυτούς, πρέπει και εγώ να ελπίζω.
