Βιολογικά και χημικά όπλα: μια αρχαία υπόθεση

Οι Σκύθες τοξότες το 431 π.Χ. μπορεί να μην είχαν ακούσει ποτέ τη λέξη

άνθρακας, αλλά αυτό δεν τους σταμάτησε να κατασκευάσουν τα πρώτα βιολογικά

όπλα στην ιστορία: Βέλη βουτηγμένα σε πτώματα που βρίσκονταν σε στάδιο

προχωρημένης αποσύνθεσης ή σε ένα μείγμα αίματος και κοπριάς, τα οποία

έστελναν δώρο στους εχθρούς τους. Οι Έλληνες δεν θα μπορούσαν βέβαια να

μείνουν πίσω στην τεχνολογία της εποχής και την ίδια περίπου χρονιά

χρησιμοποίησαν μείγματα από θειάφι στο πεδίο της μάχης.

Η ιστορία είναι γεμάτη από περιστατικά χρήσης βιολογικών και χημικών όπλων σε

περιορισμένη, πειραματική ή εκτεταμένη μορφή, με εκατομμύρια τραυματίες και

νεκρούς, στρατιώτες και πολίτες. Τόσο στην αρχαιότητα όσο και στους μοντέρνους

καιρούς, τα όπλα αυτά έχουν χρησιμοποιηθεί για να χαρίσουν το πλεονέκτημα σε

κάποια από τις μαχόμενες πλευρές, τόσο στην πρώτη γραμμή όσο και στα

μετόπισθεν.

Βιολογικός πόλεμος είναι η χρήση βιολογικών μέσων για να προκληθούν θύματα ­

σε ανθρώπους ή ζώα ­ ή καταστροφές σε καλλιέργειες. Οι διεθνείς συνθήκες που

έχουν υπογραφεί από τις περισσότερες χώρες του κόσμου για τον έλεγχο και

καταστροφή των όπλων αυτών διαχωρίζουν τα χημικά από τα βιολογικά όπλα,

δίνοντας τους αντίστοιχους επίσημους ορισμούς. Βιολογικά όπλα θεωρούνται

ζωντανοί οργανισμοί ή τοξίνες που βρίσκονται διαθέσιμα στη φύση, προκαλούν

βλάβες σε ανθρώπους, ζώα και φυτά, χρησιμοποιούνται εύκολα ενάντια του εχθρού,

δρουν άμεσα και αποτελεσματικά και δύσκολα ανιχνεύονται.

Χημικά όπλα είναι εξαιρετικά τοξικές ουσίες σε υγρή ή αέρια μορφή, που μπορούν

να διασκορπιστούν μέσω εκρηκτικών μηχανισμών, οβίδων, πυραύλων, πυροβολικού,

ναρκών, χειροβομβίδων ή σπρέι. Χωρίζονται σε τέσσερις βασικές κατηγορίες

ανάλογα με τις βλάβες που προκαλούν: Αυτά που προσβάλλουν το δέρμα (όπως το

αέριο μουστάρδας), που μπλοκάρουν την κυκλοφορία του οξυγόνου στο σώμα (όπως

το κυανίδιο του υδρογόνου και το χλωριούχο κυάνιο), που προκαλούν βλάβες στο

αναπνευστικό σύστημα και τους πνεύμονες επιφέροντας ασφυξία (όπως το φωσγένιο)

και που καταστρέφουν το νευρικό σύστημα προκαλώντας αναπνευστική ανεπάρκεια

(αέρια, όπως το σαρίν, το ταμπούν κ.λπ.).

Ως βιολογικά όπλα χρησιμοποίησαν Πέρσες, Έλληνες και Ρωμαίοι τα κουφάρια ζώων

στην αρχαιότητα μολύνοντας πηγάδια και άλλες πηγές ύδρευσης. Αλλά και το 190

π.Χ. ο Αννίβας κέρδισε μία ναυμαχία στην Πολιορκία της Περγάμου

εκσφενδονίζοντας πήλινα δοχεία γεμάτα δηλητηριώδη φίδια στα αντίπαλα πλοία.

Τα κρούσματα βιολογικού πολέμου συνεχίστηκαν στους πολέμους των επόμενων

αιώνων. Τον 12ο αιώνα, ο Μπαρμπαρόσα χρησιμοποίησε τα πτώματα νεκρών

στρατιωτών για να δηλητηριάσει πηγάδια. Τον 14ο αιώνα μία φοβερή επιδημία

πανώλους, γνωστή ως Μαύρος Θάνατος, έπληξε την Ευρώπη σκοτώνοντας εκατομμύρια

ανθρώπων. Πολλοί ιστορικοί υποστηρίζουν πως η επιδημία ξεκίνησε από τη Μαύρη

Θάλασσα, το 1347, στη διάρκεια της πολιορκίας της πόλης Κάφα από τους

Τατάρους. Αρκετοί από τους στρατιώτες πέθαναν από πανώλη που μεταδόθηκε από

αρουραίους. Τα πτώματά τους πετάχθηκαν πάνω από τα τείχη μέσα στην πόλη για να

τη μεταδώσουν στους Γενοβέζους υπερασπιστές της πόλης. Την ίδια μέθοδο

χρησιμοποίησαν οι Ρώσοι το 1710, αντιμετωπίζοντας τον σουηδικό στρατό στην

Εσθονία. Μερικούς αιώνες αργότερα, ο βιολογικός πόλεμος πέρασε στην άλλη όχθη

του Ατλαντικού. Στην διάρκεια του Γαλλο-Ινδιανικού Πολέμου, από το 1754 μέχρι

το 1767, οι Βρετανοί έδωσαν κουβέρτες χρησιμοποιημένες από ασθενείς με ευλογιά

στους ιθαγενείς. Το 1863, ένας αξιωματικός των Νοτίων στον Αμερικανικό

Εμφύλιο, προσπάθησε να πουλήσει ρούχα μολυσμένα με κίτρινο πυρετό στους

Βόρειους, αλλά συνελήφθη.

Και ο Χίτλερ, θύμα επίθεσης με αέρια!

Περνώντας στον 20ό αιώνα, αρκετές χώρες άρχισαν να αναπτύσσουν συστηματικά

βιολογικά και χημικά όπλα χρησιμοποιώντας προηγμένη τεχνολογία και

τεχνογνωσία. Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος αποτέλεσε το μεγαλύτερο πεδίο

εφαρμογής τέτοιων πειραμάτων στην Ιστορία. Οι Γερμανοί ήταν οι πρώτοι χρήστες

χημικών ουσιών το 1915, όπως το αέριο της μουστάρδας και το χλώριο, που

προκάλεσαν συνολικά τον θάνατο 100.000 στρατιωτών και τον τραυματισμό ενός

εκατομμυρίου από όλες τις πλευρές. Μέχρι το τέλος της χρονιάς, οι Βρετανοί και

οι Γάλλοι τα χρησιμοποίησαν και αυτοί, στην αρχή με ανάμεικτα αποτελέσματα.

Την πρώτη φορά που οι Βρετανοί προσπάθησαν να βομβαρδίσουν τον εχθρό με χημικά

όπλα, έκαναν λάθος υπολογισμό με αποτέλεσμα ο άνεμος να τα στρέψει προς το

μέρος τους. Μέχρι το 1918 όμως, όταν τελείωσε ο πόλεμος, το ένα τέταρτο των

οβίδων περιείχε χημικά όπλα. Την ίδια χρονιά, ακόμα και ο ίδιος ο Χίτλερ, τότε

λοχίας του στρατού του Κάιζερ, έπεσε θύμα επίθεσης με αέρια.

Στην διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, συναντάται για πρώτη φορά το

ενδιαφέρον για τον περιβόητο άνθρακα ως βιολογικό όπλο. Οι Γερμανοί ανέπτυξαν

την ουσία, αλλά τη χρησιμοποίησαν εναντίον ζώων και όχι ανθρώπων.

Πειραματιζόμενοι με διάφορα βιολογικά όπλα, χρησιμοποίησαν μύκητες και

βακτήρια χολέρας, έσπειραν πανώλη στην Αγία Πετρούπολη και βλέννα των ίππων σε

μουλάρια στη Μεσοποταμία και σε άλογα του Γαλλικού Ιππικού. Το 1925, η Συνθήκη

της Γενεύης απαγόρευσε τη χρήση βιολογικών και χημικών όπλων και υπογράφηκε

από 108 κράτη. Μετά τον πόλεμο, χημικά όπλα χρησιμοποιήθηκαν σε 11 ακόμα

στρατιωτικές εκστρατείες ­ στη Βόρεια Αφρική από τους Ιταλούς και τους

Ισπανούς, στη Ρωσία από τους Βρετανούς, στην Κίνα από τους Σοβιετικούς.

Άνθρακα εναντίον ανθρώπων χρησιμοποίησαν πρώτοι οι Γιαπωνέζοι στη διάρκεια της

κατοχής της Κίνας από το 1932 μέχρι το 1945. Σε μία μυστική τοποθεσία στη

Μαντζουρία πραγματοποίησαν πειράματα σε χιλιάδες Κινέζους αιχμαλώτους,

εκθέτοντάς τους σε πανώλη, άνθρακα, σύφιλη και άλλες ασθένειες. Στον Δεύτερο

Παγκόσμιο Πόλεμο, οι ναζί χρησιμοποίησαν τοξικά αέρια στα στρατόπεδα

συγκέντρωσης.

Τη δεκαετία του ’50, οι Αμερικανοί διεξάγοντας πειράματα απελευθέρωσαν διάφορα

βακτήρια στο περιβάλλον και σε μία περίπτωση μάλιστα, στο Μετρό της Νέας

Υόρκης. Λέγεται ότι έκαναν χρήση και στον Πόλεμο της Κορέας. Επόμενος σταθμός

του χημικού πολέμου ήταν το Βιετνάμ, όπου οι Αμερικανοί έκαναν εκτεταμένη

χρήση. Υπόνοιες χρήσης χημικών όπλων υπάρχουν και για τους Σοβιετικούς στο

Λάος, την Καμπότζη και το Αφγανιστάν.

Τουλάχιστον 17 χώρες έχουν στην κατοχή τους χημικά όπλα

Οι Ιρακινοί κατασκεύασαν πολλά χημικά και βιολογικά όπλα, ανάμεσά τους και

άνθρακα, και τα χρησιμοποίησαν τη δεκαετία του ’80 εναντίον του Ιράν και των

Κούρδων. Στον Πόλεμο του Κόλπου, πολλοί στρατιώτες είπαν ότι έπεσαν θύματα

επίθεσης χημικών όπλων από τους Ιρακινούς, παρουσιάζοντας έπειτα από λίγο

καιρό την ασθένεια που ονομάστηκε το Σύνδρομο του Κόλπου. Επισήμως, όμως, δεν

υπάρχουν αποδείξεις ότι το Ιράκ χρησιμοποίησε χημικά όπλα. Αργότερα,

επιθεωρητές του ΟΗΕ ανακάλυψαν στο Ιράκ μεγάλα εργαστήρια και αποθήκες με

χημικά όπλα τελευταίου τύπου.

Το 1993, 165 κράτη υπέγραψαν συμφωνία για την απαγόρευση παραγωγής και χρήσης

και την καταστροφή των χημικών όπλων, 21 χρόνια μετά την αντίστοιχη συνθήκη

για τα βιολογικά όπλα. Περισσότερες από 60 χώρες δεν την έχουν εφαρμόσει, ενώ

το Ιράκ δεν την υπέγραψε ποτέ. Σήμερα, τουλάχιστον 17 χώρες εκτιμάται ότι

έχουν στην κατοχή τους χημικά όπλα. Θύμα τρομοκρατικής βιολογικής επίθεσης

έπεσαν το 1994 751 άτομα στο Όρεγκον των Ηνωμένων Πολιτειών, όταν μέλη

θρησκευτικής αίρεσης μόλυναν λαχανικά σε αλυσίδα εστιατορίων με σαλμονέλα. Τον

επόμενο χρόνο, 12 άτομα πέθαναν έπειτα από επίθεση με το αέριο Σαρίν στο Μετρό

του Τόκιο, από μέλη αίρεσης.