Τους τελευταίους μήνες κυκλοφόρησαν έξι εξόχως αξιόλογα βιβλία που όλα τους σχετίζονται με τον Κ. Π. Καβάφη, ένα γεγονός που μας επιτρέπει κάλλιστα να μιλήσουμε για δυναμική επιστροφή στο έργο του ποιητή. Φυσικά, τα συστήνω ανεπιφύλακτα και με θέρμη· θα μιλήσω σήμερα εν τάχει για αυτά και αργότερα θα επανέλθω εκτενέστερα.
- Ο ποιητής, μεταφραστής και δοκιμιογράφος Διονύσης Καψάλης (Αθήνα, 1952) υπογράφει το πόνημα Η απόσυρση του τεχνίτη (εκδ. Αγρα), δύο μελέτες με αφετηρία τα ποιήματα «Εκόμισα εις την Τέχνη» (1921) και «Νόησις» (1915). Ορθά ο Καψάλης εξετάζει το ποίημα του 1921 ως τομή, και δη σημαντική, στην καβαφική ποίηση, αλλά και ως «άρθρωση σε ένα ενιαίο οικοδόμημα» (σελ. 29). Για το ποίημα του 1915 επισημαίνει ότι «αποτελεί μια καίρια στιγμή ηθικής αναγνώρισης που επέχει θέση οφθαλμού στο σώμα της καβαφικής ποίησης» (σελ. 82).
2. Από την Αγρα επίσης κυκλοφόρησε η μελέτη Απατηλό Παρελθόν – Ιστορίες της καβαφικής κριτικής (1933-1963) του φιλολόγου Γιάννη Παπαθεοδώρου (Πάτρα, 1970), όπου, μέσα σε κοντά τριακόσιες σελίδες, καταγράφονται και συζητούνται κριτικές στο καβαφικό corpus επί μία τριακονταετία μετά την εκδημία του ποιητή. Και με την αφρμή αυτή εκδιπλώνονται σκέψεις και θεωρητικοί προβληματισμοί σχετικά με την «ιστορική ποιητική των λογοτεχνικών κειμένων και τη (μετα)κριτική της κριτικής» (σελ. 33).
3. Ο φιλόσοφος Στέλιος Ράμφος (Αθήνα, 1939) στο πόνημά του Σαν αφθαρσία μέσα μας – ο χρόνος του Καβάφη (εκδ. Αρμός) αναλύει το έργο του Αλεξανδρινού μέσα από το πρίσμα της παροδικότητας και της εσωτερικής πύκνωσης των στιγμών η οποία οδηγεί στην ποίηση. Ο τόμος στεγάζει τις συμμορφωμένες σε κείμενα σημειώσεις τριάντα διαλέξεων του Ράμφου στο Ιδρυμα Βασίλη και Μαρίνας Θεοχαράκη το 2023, εννέα δεκαετίες μετά τον θάνατο του ποιητή. Σχολιάζοντας το «Θυμήσου, σώμα», ο φιλόσοφος τονίζει: «Στο έργο, την αλήθεια της εσωτερικότητος, ο χρόνος δεν περνά ούτε χάνεται. Ανοίγει σαν αγκαλιά όπου σάρκα ευάλωτη και υπερόπτης νους αντί να παραδίνωνται αντιδραστικά στη μέθη της επιθυμίας και της αυτοβεβαιώσεως κυριεύονται από καθαρκτική συγκίνησι στην απλωσιά απείρου την οποία προσφέρει η χάρις του» (σελ. 168).
4. Τη σημαντικότατη μελέτη Κ. Π. Καβάφη: Η κρυφή «Σκέψη» – Μια νέα θεώρηση της «ποιητικής» του μαζί με μια νέα γενετική και αυθεντική έκδοση ογδόντα ποιημάτων (εκδ. Ιδρυμα Τάκης Σινόπουλος) υπογράφει ο χαλκέντερος μεταφραστής, τυπογράφος και λόγιος Αθανάσιος Κ. Χριστοδούλου (Βόλος, 1943). Ο μελετητής αναλύει εμβριθώς δύο ποιήματα του Καβάφη, το «Σοφοί δε προσιόντων» (1896) και το «Τελειωμένα» (1910), επιμένοντας, ορθότατα, ότι μόνιμο θέμα σε όλα τα καβαφικά ποιήματα είναι «η αληθινή φύση της Νοητικής Λειτουργίας του ανθρώπου, που βρίσκεται στον αντίποδα του δήθεν ορθολογισμού ή της Κοινής Λογικής» (σελ. 87) και ότι ο Καβάφης «ξεστράτιζε εφιαλτικά από τις λεωφόρους της κραταιάς Λογικής και της καθεστηκυίας γλώσσας» (σελ. 10). Αξίζει να εξάρω την απόφαση του Χριστοδούλου να χρησιμοποιήσει για τη στοιχειοθεσία του βιβλίου την ωραιότατη γραμματοσειρά των παλαιοελζεβίρ!
5. Οι Gregory Jusdanis (Γρηγόρης Τζουσδάνης) και Peter Jeffreys (Παναγιώτης Τσαφαράς), δεινοί καβαφολόγοι, προέβησαν στη συγγραφή μιας εμπεριστατωμένης βιογραφίας του ποιητή, συμπλέκοντας γεγονότα του βίου του με τη διαμόρφωση της ποιητικής του. Το έργο κυκλοφόρησε στα αγγλικά με τον τίτλο Constantine Cavafy: A New Biography το 2025 στις Ηνωμένες Πολιτείες από τον οίκο Farrar, Strauss and Giroux, στη Μεγάλη Βρετανία με τον τίτλο Alexandrian Sphinx – The Hidden Life of Constantine Cavafy από τον οίκο Simon & Schuster, και στα ελληνικά, την ίδια χρονιά, σε αξιέπαινη μετάφραση του συγγραφέα Μιχάλη Μακρόπουλου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο και με τον τίτλο Κωνσταντίνος Καβάφης – ο άνθρωπος και ο ποιητής. «Εν γένει ο Κωνσταντίνος», διαβάζω στη σελ. 359, «παρέμεινε πιστός στις αισθητικές του πεποιθήσεις σε όλη του τη ζωή […] σπανίως άλλαζε κάποιον στίχο στα ποιήματά του για να ικανοποιήσει οποιονδήποτε πέρα από τον εαυτό του».
6. Τέλος, μόλις πριν από μερικές ημέρες, οι εκδόσεις Διόπτρα κυκλοφόρησαν έναν τόμο 688 σελίδων, σχεδιασμένο εξαίσια από τον Γιάννη Καρλόπουλο, με τίτλο Κ. Π. Καβάφης – 1-154-289, με εισαγωγή, επιμέλεια και σχόλια του Εουζέμπι Αγένσα (Eusebi Ayensa, 1967), διακεκριμένου και πολυβραβευμένου ελληνιστή. Ο Αγένσα υπογραμμίζει στην Εισαγωγή του ότι, βεβαίως, ο Καβάφης «έχει αναδειχθεί σε μια αδιαμφισβήτητη ποιητική μορφή παγκοσμίου βεληνεκούς, με τεράστια επιρροή στη σύγχρονη ποίηση σε όλο τον κόσμο» (σελ. 19) και μας θυμίζει ότι η καβαφική βιβλιογραφία ξεπερνάει τους πεντακόσιους τόμους!
Εξι λίαν ευπρόσδεκτες ευκαιρίες, λοιπόν, να (ξανα)διαβάσουμε τον Καβάφη, αν και όσοι τον πρωτοδιάβασαν ήδη στην εφηβεία τους δεν έπαψαν ποτέ να επανέρχονται στην ποίησή του. Ας μου επιτραπεί να κλείσω με ένα ποίημα καθοριστικό για τον βίο και την πολιτεία πολλών φίλων και λογοτεχνών της γενιάς μας, το «Ομνύει»: «Ομνύει κάθε τόσο ν’ αρχίσει πιο καλή ζωή. / Αλλ’ όταν έλθ’ η νύχτα με τες δικές της συμβουλές, / με τους συμβιβασμούς της, και με τες υποσχέσεις της· / αλλ’ όταν έλθ’ η νύχτα με την δική της δύναμι / του σώματος που θέλει και ζητεί, στην ίδια / μοιραία χαρά, χαμένος, ξαναπηαίνει».
Ο Γιώργος – Ικαρος Μπαμπασάκης είναι συγγραφέας – μεταφραστής
