Το σύμπαν του νέου νομπελίστα Λογοτεχνίας, Λάσλο Κράσναχορκάι, χαρακτηρίζεται από μακρινές αναφορές στην κωμική ευφυΐα του Κάφκα, διάλογο και αντίλογο με τον ρυθμό του Τόμας Μπέρνχαρντ, εκλεκτικές συγγένειες με τον συμπατριώτη του Πίτερ Εστερχάζι (η καταλυτική «Ουράνια αρμονία») και τον «πρόγονο» Σάντορ Μάραϊ. Πρόκειται, όμως, χωρίς περιστροφές, για ένα σύμπαν – προσωπική κατάκτηση ενός στυλίστα. Οι αντιήρωές του ζουν στις ουγγρικές πεδιάδες που τις σαρώνουν ο άνεμος και η αδιάκοπη βροχή, μέσα σε έναν κόσμο όπου η θρησκευτική πίστη καταρρέει («Το τανγκό του Σατανά», μτφ. Ιωάννα Αβραμίδου, 2018). Σε ξεχασμένες κωμοπόλεις όπου ένα μυστηριώδες τσίρκο εισέρχεται σαν από ρωγμή του χάους εκπροσωπώντας μία αδιόρατη απειλή («Η μελαγχολία της αντίστασης», μτφ. Ιωάννα Αβραμίδου, 2016). H μπεκετική παράδοση μοιάζει παρούσα και στην «Επιστροφή του βαρόνου Βενκχάιμ» (μτφ. Μανουέλα Μπέρκι, 2020), όπου ο ήρωας του τίτλου επιστρέφει στην ουγγρική επαρχία, όπου βασιλεύουν η μιζέρια και ο παραλογισμός.
Αν υπάρχει πάντως μία μήτρα, που μπορεί να λειτουργήσει και ως magnum opus του κεντροευρωπαίου συγγραφέα, αυτή δεν είναι άλλη από το μυθιστόρημα «Πόλεμος και πόλεμος» (μτφ. Ιωάννα Αβραμίδου, 2015). Εδώ ο αναγνώστης ακολουθεί την εσωτερική φωνή του γραφιά Γκιόργκι Κόριμ από τις γειτονιές μιας ουγγρικής πόλης έως τη Βουδαπέστη και – κυρίως – τη Νέα Υόρκη (με ένα μικρό πέρασμα από τη μινωική Κρήτη). Στα όρια της μανίας ο ήρωας θέλει να αποκαλύψει στον κόσμο ένα χειρόγραφο ποιητικής ομορφιάς, το οποίο εξιστορεί την περιπλάνηση τεσσάρων συντρόφων που πολέμησαν μαζί σ’ έναν καταστροφικό πόλεμο και αγωνίζονται πλέον να επιστρέψουν σπίτι τους. Σε ένα κομβικό σημείο αναστοχάζεται το «άγχος της γραφής» – και εκεί ο ίδιος ο Κράσναχορκάι μοιάζει να ανοίγει το περιώνυμο εργαστήρι του στους αναγνώστες: «…η γλώσσα εξεγείρονταν, έπαυε να εκπληρώνει την αρχική της λειτουργία, άρχιζε μια φράση και δεν ήθελε πια να σταματήσει, όχι γιατί – ας το πούμε έτσι – κρεμόταν πάνω από μια άβυσσο, με άλλα λόγια, όχι εξ αιτίας μιας αδυναμίας, όχι, ήταν προϊόν μιας μορφής απερίσκεπτης ακρίβειας, σαν να είχαν απελευθερωθεί μέσα της δαιμονισμένες δυνάμεις για να την παρασύρουν, πράγμα ασυνήθιστο και αντίθετο προς τη φύση τους που ήταν η πειθαρχία […] ήταν σαν κάθε φράση να είναι κεφαλαιώδους σημασίας, […] και ακολουθούσε έναν ιλιγγιώδη ρυθμό και ό,τι περιγραφόταν, συντασσόταν, αναπτυσσόταν και εξετίθετο, ήταν τόσο περίπλοκο που δεν καταλάβαινε κανείς τίποτε…».
Πολιτιστικός πεσιμισμός
Η φιλοσοφική πύκνωση, η θραυσματική διατύπωση και οι διακλαδώσεις των νοημάτων οριοθετούν το ύφος του την ίδια στιγμή που πιθανότατα αποθαρρύνουν ακόμη και ενημερωμένους αναγνώστες. Οι τελείες λείπουν, οι προτάσεις επεκτείνονται, ο ρυθμός ασθμαίνει. Επειδή έτσι μπορεί να αποτυπωθεί ένας κόσμος που απειλείται μονίμως από κατάρρευση και θρυμματισμό. Ο Κράσναχορκάι αντλεί υλικά από τον πολιτιστικό πεσιμισμό. Οι άνθρωποι που ζουν μέσα στα μυθιστορήματά του γίνονται έρμαια του φόβου, κραυγάζουν την αθωότητά τους, πασχίζουν μάταια να αποφύγουν τη διάλυση, συμμετέχουν σε ένα καρναβαλικό παραλήρημα: τη «φυσική κατάσταση του κόσμου», σύμφωνα με τον συγγραφέα, ο οποίος γεννήθηκε στο Γκιούλα της Ουγγαρίας το 1954.
Το κομμουνιστικό παρελθόν της πατρίδας του, αλλά και η προσωπική περιπλάνηση μέσα στον κόσμο – από το δυτικό Βερολίνο μέχρι την Απω Ανατολή ή το αμερικανικό διαμέρισμα του Αλεν Γκίνσμπεργκ – προσδίδουν στο έργο του μία έμμεση πολιτική διάσταση, χωρίς τίποτε να είναι κραυγαλέο. Και αυτό χάρη στη διαρκή ανάγκη του να αναδείξει την προσωπική αντίσταση ως απάντηση στο χάος του κόσμου. Η μόνη διαφυγή μέσα στα βιβλία είναι η αποδοχή της ανθρώπινης κατάστασής μας με αντίδοτο την τέχνη. «Μόνο η ηθική και η αισθητική ομορφιά μπορούν να μας κάνουν, όχι μόνο να υπομείνουμε την πραγματικότητα, αλλά και να τη θαυμάζουμε» απαντούσε ο ίδιος στη συνέντευξη προς τη μεταφράστριά του Ιωάννα Αβραμίδου (oanagnostis.gr, 2019). «Φυσικά πιστεύω ότι η λογοτεχνία που δεν υποτάσσεται στη βιομηχανία ψυχαγωγίας, μπορεί να μας οδηγήσει σε ένα σύνορο όπου μπορούμε να αντιληφθούμε μια αυτοκρατορία ομορφιάς. Εάν μπορώ να αποδεχτώ ότι υπάρχει ομορφιά, είτε με την ηθική είτε με την αισθητική έννοια, μου είναι ευκολότερο να αντέξω το γεγονός ότι δεν θα μπορέσω ποτέ να περάσω αυτό το σύνορο». Και αυτή όντως είναι μια αίσθηση που διαπερνά τα βιβλία του. Είναι δύσκολο να αποφασίσεις πότε το αίσθημα ασφυξίας μέσα σε έναν κόσμο ξένο θα μετατραπεί σε δάκρυα θλίψης ή δάκρυα γέλιου.
Το καινούργιο βιβλίο
Ολα τα βιβλία του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδ. Πόλις. Η βράβευσή του μάλιστα συμπίπτει με την κυκλοφορία – μέσα στις επόμενες ημέρες – του νεότερου μυθιστορήματος «Πάει και το Φραντζολάκι», σε μετάφραση Μανουέλας Μπέρκι (όπου «Φραντζολάκι» το όνομα του σκύλου το οποίο προστατεύει τον 91χρονο πρωταγωνιστή Γιόζι Κάντα). Από τις ίδιες εκδόσεις κυκλοφορούν, εκτός όσων προαναφέρθηκαν, τα βιβλία: «H Σέιομπο πέρασε από εκεί κάτω» (το κεφάλαιο 8 διαδραματίζεται στην Αθήνα) και «Herscht 07769. Η ιστορία Μπαχ του Φλόριαν Χερστ» (μτφ. Μανουέλα Μπέρκι, 2023). Δύο βιβλία του, εξάλλου, το «Τανγκό του σατανά» και «Η μελαγχολία της αντίστασης», έχουν μεταφερθεί στον κινηματογράφο από τον φίλο του σκηνοθέτη Μπέλα Ταρ (το πρώτο με διάρκεια 439 λεπτών, το δεύτερο ως οι «Αρμονίες του Βερκμάιστερ»). Μαζί, εξάλλου, έχουν υπογράψει πρωτότυπα σενάρια στις εξής ταινίες: ,«Κολαστήριο» «The last boat», «Το άλογο του Τορίνο».
