Το iPhone, αυτή η μικρή συσκευή από γυαλί και μέταλλο, συμπύκνωσε όσο τίποτε άλλο τον χρόνο και τον χώρο. Εβαλε στην παλάμη μας λειτουργίες, γνώσεις και δυνατότητες που άλλοτε απαιτούσαν βιβλιοθήκες, χάρτες, προγραμματισμό και αναμονή.
Και ταυτόχρονα, συγχέοντας την πληροφορία με τη γνώση, ανέτρεψε τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τα γεγονότα. Η πληροφορία έγινε απεριόριστη και σχεδόν χωρίς κόστος· η γνώση όμως, που απαιτεί κρίση και βάθος, δεν ακολουθεί με την ίδια ταχύτητα.
Αυτή η μετατόπιση δεν είναι τεχνική· είναι πολιτισμική και πολιτική και συμβαίνει καθημερινά μπροστά στα μάτια μας. Οταν χάρισα το πρώτο iPhone στον πατέρα μου στα 80ά του γενέθλια, το παρατήρησε με το βλέμμα ανθρώπου που έχει ζήσει τις 3 από τις 4 Βιομηχανικές Επαναστάσεις…
Μετά από μέρες μού είπε: «Μέτρησα τουλάχιστον 17 συσκευές μέσα σε αυτό». Αρχισε να απαριθμεί: ραδιόφωνο, εγκυκλοπαίδεια, αριθμομηχανή, φωτογραφική, βίντεο, ημερολόγιο, χάρτες, φακός… Σαν να διαπίστωνε ότι ένα μεγάλο κομμάτι του κόσμου είχε συρρικνωθεί σε μια μοναδική συσκευή.
Η φράση του συνοψίζει τη βαθύτερη αλλαγή: η καθημερινότητα, η επικοινωνία και η γνώση μετακινήθηκαν από τον φυσικό χώρο σε έναν ψηφιακό – ατομικό – μικρόκοσμο που επανορίζει τον τρόπο που ζούμε, εργαζόμαστε και αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας.
Οταν η πληροφορία κυκλοφορεί χωρίς φραγμούς, η επιρροή ασκείται από όποιον έχει τη δυνατότητα να είναι συνεχώς παρών στο ψηφιακό πεδίο. Αυτό καθιστά τη δημόσια σφαίρα ταυτόχρονα πιο ανοιχτή και πιο ευάλωτη. Η ταχύτητα συχνά υπερισχύει της τεκμηρίωσης, η εντύπωση του επιχειρήματος. Η πολιτική μεταφέρεται σε έναν χώρο όπου η προσοχή γίνεται σπάνιο αγαθό και η αλήθεια χρειάζεται περισσότερο κόπο για να αναγνωριστεί.
Το iPhone άλλαξε και τη λειτουργία της εργασίας. Τη μετέτρεψε από χρονικά περιορισμένη δραστηριότητα σε διαρκή δυνατότητα. Οι ειδοποιήσεις και η φορητότητα έσπασαν τα σύνορα ανάμεσα σε προσωπικό και επαγγελματικό χρόνο. Αυτό δημιούργησε ευελιξία, αλλά και νέες μορφές πίεσης και εξάρτησης, που συνοδεύουν πλέον την καθημερινότητα εκατομμυρίων εργαζομένων.
Στην εκπαίδευση, η αλλαγή δεν ήταν απλώς τεχνική, αλλά οντολογική. Η γνώση δεν κατοικεί πλέον στα βιβλία· διαχέεται παντού, σε έναν αδιάκοπο χείμαρρο εικόνων και πληροφοριών. Αυτό απελευθερώνει την πρόσβαση, αλλά δυσκολεύει την ιεράρχηση και ενισχύει την επιφανειακότητα.
Οι νέοι άνθρωποι μεγαλώνουν σε έναν κόσμο όπου χρειάζονται βαθύτερες δεξιότητες κατανόησης και ελέγχου της προσοχής. Η τεχνητή νοημοσύνη προσφέρει τις άπειρες δυνατότητές της στην οθόνη μέσα στην παλάμη τους!
Γι’ αυτό επιμένω εδώ και χρόνια ότι μια μεγάλη μεταρρύθμιση στον χώρο της παιδείας θα μπορούσε να φέρει τον τίτλο «Αριστοτέλης και τεχνητή νοημοσύνη»: ένα εκπαιδευτικό σύστημα που ενώνει ανθρωπιστικές σπουδές και ψηφιακές δεξιότητες.
Σε αυτή τη νέα εποχή, ο νέος άνθρωπος πρέπει να διαθέτει τις ανθρώπινες δυνατότητες – κρίση, ενσυναίσθηση, δημιουργικότητα – που θα του επιτρέπουν να επιβάλλεται στις μηχανές, να κατανοεί τις εφαρμογές και όχι να υποτάσσεται στη λογική τους. Είναι θέμα παιδείας· και στην παιδεία απαιτούνται θεμελιώδεις αλλαγές σε έναν κόσμο που έχει ήδη αλλάξει.
Το iPhone έγινε το απόλυτο εργαλείο των τεχνολογικών εξελίξεων στα χέρια δισεκατομμυρίων ανθρώπων. Εγινε μηχανισμός κοινωνικοποίησης, πολιτικοποίησης και οικονομικής δημιουργίας. Γέννησε νέες επιχειρήσεις, νέες μορφές ακτιβισμού, νέους τρόπους έκφρασης.
Παράλληλα, έφερε πόλωση, παραπληροφόρηση και έναν νέο τύπο ψηφιακής εξάρτησης που δοκιμάζει τη δημοκρατία και τα όρια της θεσμικής αντοχής. Αν πρέπει να γράψουμε την πρώτη ιστορία του 21ου αιώνα, αυτή ξεκινά και από μια συσκευή που δεν άλλαξε απλώς τον κόσμο αλλά τον καθέναν από εμάς.
Θέλω να τελειώσω με μια εικόνα από ταξίδι μου στη Λιβερία το 2023: οι κάτοικοι δεν είχαν πρόσβαση σε νερό και ηλεκτρικό, το 75% όμως είχαν στα χέρια τους ένα έξυπνο τηλέφωνο!
← Επιστροφή στο μενού του αφιερώματος
