Η Ελλάδα με τα μάτια των ξένων περιηγητών

Το μνημείο του Λυσικράτη δίπλα στη θάλασσα (!) –ναι, το γνωστό και ως Φανάρι του Διογένη στην Πλάκα –μπορεί και να το έχετε ξαναδεί. Ισως και τους Αγίους Θεοδώρους, κοντά την Πλατεία Κλαυθμώνος, πριν βυθιστούν κάτω από το επίπεδο του δρόμου. Στα κανόνια του Μοροζίνι να βομβαρδίζουν τον Παρθενώνα ενδέχεται και να έχει πέσει το βλέμμα σας. Σε κάποιο από εκείνα τα σκονισμένα βιβλία των περιηγητών ή σ’ εκείνες τις χαλκογραφίες στις οποίες ο καλλιτέχνης αποτύπωνε μια πόλη χωρίς να την έχει δει ποτέ, με αποτέλεσμα η εικόνα της Αθήνας να εμφανίζεται στο ίδιο βιβλίο –στην προκειμένη περίπτωση στο Χρονικό της Νυρεμβέργης του 1497 –πανομοιότυπη και ως εικονογράφηση για έξι άλλες πόλεις. Εκείνο που δύσκολα θα έχετε ξαναδεί είναι ένα βιβλίο λογοκριμένο με ιδιόχειρη επιστολή του καγκελαρίου της Αυστριακής Αυτοκρατορίας Μέτερνιχ. Κι αυτή είναι μία μόνο από τις πολλές γοητευτικές εκπλήξεις που κρύβει η νέα έκθεση του Μουσείου Μπενάκη «Ταξίδια στην Ελλάδα (15ος -19ος αι.)» με υλικό από τη συλλογή με τα 20.000 και πλέον αποκτήματα της συλλογής του Ευστάθιου Φινόπουλου, η οποία έχει δωρηθεί από το 2013 στο μουσείο. Θύμα της λογοκρισίας του Μέτερνιχ το πολύτομο έργο «Ιστορία της επαναστάσεως των Ελλήνων κατά του οθωμανικού κράτους εν έτει 1821» του διπλωμάτη κόμη και πρεσβευτή της Αυστριακής Αυτοκρατορίας στην Ελλάδα (1834-1849) Α. Πρόκες –Οστεν. Στον πρώτο τόμο ο συλλέκτης εντόπισε μια επιστολή, που ύστερα από έρευνα βάσει της υπογραφής και του ανάγλυφου θυρεού, αποδείχθηκε ότι ανήκαν στον Μέτερνιχ, ο οποίος απαγόρευε την κυκλοφορία του έργου για πολιτικούς λόγους.

Πρόκειται για ένα από τα περίπου 200 εκθέματα – αντίτυπα που συνδέονται με ιστορικά πρόσωπα όπως οι βασιλείς Οθωνας, Αμαλία και Ολγα, χειρόγραφους χάρτες, εκδόσεις με ελληνικές και οθωμανικές ενδυμασίες, πρώιμες μαρτυρίες περιηγητών που δείχνουν πώς καθρεφτιζόταν η Ελλάδα από τον 15ο ώς τον 19ο αιώνα στα μάτια των επισκεπτών της, οι οποίοι έφταναν ώς εδώ για διαφορετικούς λόγους: ως προσκυνητές προς τους Αγίους Τόπους, ως διπλωμάτες, ως έμποροι ή ως αρχαιόφιλοι και εν συνεχεία ως φιλέλληνες.

Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΦΙΝΟΠΟΥΛΟΥ. Πίσω από την έκθεση που επιτρέπει στον επισκέπτη να αισθανθεί ότι έχει «αγκαλιαστεί» από ένα πολύχρωμο χαρακτικό από το βιβλίο του γερμανού ευγενούς Μπρέιντεμπαχ που τύπωσε τις εμπειρίες του από το ταξίδι του προς το Σινά το 1483 και την οποία επιμελήθηκαν οι ερευνητές Μαρία Ξεναρίου, Μίρκα Παλιούρα και Κωνσταντίνος Στεφανής, βρίσκεται η σημαντικότερη συλλογή αυτής της θεματικής στον ελληνικό χώρο και μία από τις σπουδαιότερες διεθνώς, κυρίως επειδή περιέχει αντίτυπα του ίδιου βιβλίου αλλά διαφορετικών εκδόσεων. Τη συλλογή ξεκίνησε τυχαία να διαμορφώνει ο Ευστάθιος Φινόπουλος. Από οικογένειες βιομηχάνων (εκ πατρός) και εφοπλιστών (εκ μητρός) κι αφού είχε υπηρετήσει στον Πόλεμο της Κορέας, ο Ευστάθιος Φινόπουλος βρέθηκε να εργάζεται στον ναυτιλιακό κλάδο στο Λονδίνο. Σε ένα μεσημεριανό διάλειμμα ανακάλυψε το καρότσι του πλανόδιου παλαιοβιβλιοπώλη Τζορτζ Τζέφρι, ο οποίος διακινούσε 2.500 τίτλους εβδομαδιαίως! Στην τέταρτη επίσκεψή του στο καρότσι εντόπισε το πρώτο βιβλίο ελληνικού ενδιαφέροντος «Οι αρχαιότητες της Αθήνας» των Στιούαρτ και Ρεβέτ που του κόστισε τέσσερις λίρες, έργο που δεν βρίσκεται πλέον στη συλλογή του καθώς επέλεξε να το ανταλλάξει για ένα καλύτερο αντίτυπο αργότερα. Ηταν όμως αρκετό για να τον γοητεύσει και να τον παρασύρει ανεπιστρεπτί στον κόσμο του συλλέγειν. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο κατάλογος των εκδόσεων της συλλογής διατίθεται online στην ιστοσελίδα του Μουσείου Μπενάκη.