Νόστιμον ήμαρ, η μέρα της επιστροφής στην πατρίδα. Οίκαδε, επιστροφή στο σπίτι, στη γενέθλια στέγη. Επιστρέφοντας στη στέγη που με γέννησε ως κριτικό πριν από 43 χρόνια και ήταν η πολεμίστρα μου επί 41 χρόνια συναπτά δεν μπορώ παρά να ξεκινήσω την επικοινωνία μου μ’ ένα κοινό που μ’ ακολούθησε μ’ ό,τι εγώ τουλάχιστον θεώρησα ως πρωταρχικό μου καθήκον: να βοηθήσω με τα μέσα μου να αναδειχθεί η διαχρονική πορεία της Νεοελληνικής Δραματουργίας από τον 13ο αιώνα μ.Χ. έως σήμερα.

Γι’ αυτό και στη σημερινή πρώτη νέα επίσκεψη στη δραματουργία και στην παραστασιολογία θέλω να αφιερώσω το σημείωμά μου σ’ έναν από τους πατέρες της μεταπολεμικής μας δραματουργίας που για πενήντα χρόνια έκανε το αίμα του μελάνι πάλι σ’ αυτές εδώ τις σελίδες: στον Δημήτρη Ψαθά.

Με βοηθεί το γεγονός ότι επαναλαμβάνεται φέτος το αριστούργημά του, ο «Φον Δημητράκης», στο Θέατρο Μουσούρη. Ενα έργο που ο ίδιος ο Ψαθάς δημόσια ομολόγησε πως την ανάσυρσή του από την ανωνυμία την όφειλε στον γράφοντα που συνέστησε αυτό το μικρό μολιερικής γραφής διαμάντι στον Θύμιο Καρακατσάνη (1979), που του έδωσε καινούργια ζωή και το εγκατέστησε θεμέλιο λίθο του μεταπολεμικού μας δραματολογίου.

Τώρα είναι η σειρά ενός μανικού θεατρίνου, ενός μεγάλου μάστορα της τεχνικής, του αυτοσχεδιασμού και της ουσιαστικής υποκριτικής. Ουσιαστική υποκριτική είναι η ισορροπία εξωτερικής και εσωτερικής τεχνικής και σ’ αυτό λίγοι κατορθώνουν ό,τι κατορθώνει στις μέρες μας ο Πέτρος Φιλιππίδης.

Εξωτερική τεχνική είναι ο πλήρης έλεγχος του σώματος (κίνηση, φωνή, αναπνοή) ώστε να παράγει ως αυτόματον κάθε εντολή που του δίνεται. Περνώντας από την ακινησία στην κίνηση, από τον ψίθυρο στην κραυγή, από τον καταιγιστικό ρυθμό στη μεγάλη παύση και στη σημαίνουσα σιωπή, να καθιστά το σώμα ένα Στραντιβάριους, ένα τέλειο όργανο παραγωγής συναισθημάτων.

Εσωτερική τεχνική είναι ο πλήρης έλεγχος του νευρικού και του μυϊκού συστήματος, η ανάδυση από το ταμείο της μνήμης κάθε είδους συγκίνησης και η μεταστοιχείωση κάθε αποκτηθείσης από πείρα, ανάγνωση, σπουδή, μελέτη γνώσης ώστε να οικοδομηθεί ο ζητούμενος χαρακτήρας.

Ο Ψαθάς δίνει στον Πέτρο Φιλιππίδη ένα πλούσιο χαρακτηρολογικό υλικό για να πλάσει έναν ανεπανάληπτο ανθρώπινο τύπο, εκπρόσωπο μιας σημαντικής μερίδας του Νεοέλληνα. Ο «Φον Δημητράκης» είναι ένα αντιφατικό άτομο, όπως όλοι οι μεγάλοι χαρακτήρες του δραματικού και του κωμικού θεάτρου. Αν το δράμα καταγράφει μιμήσεις σπουδαίων πράξεων, η κωμωδία χαρτογραφεί τις φαύλες πράξεις.

Από το ιλαρό έως το αφελές, από το γελοίο έως το βλακώδες, από το ασυνείδητο έως το καταστροφικό, η ευρεία γκάμα της κωμωδίας περιγράφει ό,τι ο Αριστοτέλης ονόμαζε «έλλειψιν». Αντίθετα με την «υπερβολή» των τραγικών και των δραματικών χαρακτήρων. Οι δραματικοί θέλουν να ξεπεράσουν τον πήχυ και συντρίβονται. Οι κωμικοί περνάνε κάτω από τον πήχυ και γελοιοποιούνται.

Ο Ψαθάς μάς προίκισε με μια πλούσια και ποικίλη πινακοθήκη ελλειμματικών χαρακτήρων με ελληνική ιθαγένεια. Ο Φον Δημητράκης, η μετριότητα που καμώνεται τον σπουδαίο, ο πολιτικάντης που φτάνει στην προδοσία, ο δειλός που παίζει τον λεονταρή, ο φιλόδοξος που αποδεικνύεται μωροφιλόδοξος, ο αισθηματίας που μασκαρεύεται ως κυνικός.

Ο Ψαθάς τον εντοπίζει μέσα σε μια κρίσιμη ιστορική συνθήκη: στην «Κατοχή»· θα έλεγα σε κάθε πολιτική «Κρίση», άρα σε κάθε είδους Κατοχή. Αρα σ’ ένα καίριο δοκιμαστήριο, όπου ο καθένας καλείται να αναλάβει τις ευθύνες του και να διασώσει την αξιοπρέπειά του. Και ο Ψαθάς συνθέτει ένα ανθρώπινο τοπίο που περιβάλλει, ερεθίζει, εκθέτει τον αντι-ήρωά του με σπάνια περιγραφική δεινότητα. Προδότες, λαϊκοί ήρωες, γενναία κορίτσια, δειλοί νεανίσκοι, υπεύθυνοι και ανεύθυνοι πολίτες μέσα στην κάμινο της δράσης και των πειρασμών.

Ο Φιλιππίδης που σκηνοθέτησε την κωμική αυτή πινακοθήκη είχε την τύχη να συνεργασθεί με ηθοποιούς καλούς αλλά καίριους φορείς του νεοελληνικού ρυθμού κίνησης και ομιλίας. Γιατί δυστυχώς στις μέρες μας η μεταμοντέρνα ισοπεδωτική χλαπάτσα και ο τηλεοπτικός οδοστρωτήρας έχουν δημιουργήσει υποκριτικά υβρίδια. Εδώ ο Σκιαδαρέσης, ο Μαυρόπουλος, η Κατσανδρή, η Ξυλά χαράσσουν με αδρές γραμμικές γνώριμες ελληνικές περσόνες και στη σκηνή κυριαρχεί ο οικείος καθημερινός λεκτικός ποταμός, ο λόγος που παράγει οικεία κίνηση και η κίνηση που προκαλεί οικείο ήχο.

Ο Ψαθάς έγραφε στους προλόγους των τυπωμένων κωμωδιών του πως το τυπωμένο κείμενο δεν ήταν ό,τι είχε παραδώσει στον Λογοθετίδη, τον Ηλιόπουλο, τον Φωτόπουλο, τον Γκιωνάκη, την Αρώνη, τη Συνοδινού, τον Ζερβό, αλλά τύπωνε και τις επιτυχείς προσθήκες των ταλαντούχων κωμικών.

Η κωμωδία είναι συνεργασία συγγραφικής ευφυΐας και αυτοσχεδιαστικού οίστρου. Ο Φιλιππίδης έρχεται να προσθέσει την κωμική του ιδιοφυΐα σε μια μεγάλη σειρά ελλήνων μαστόρων του είδους.

Τον συνδράμουν όλος ο υπόλοιπος θίασος, τα έξοχα σκηνικά και κοστούμια του Γαβαλά (μνημείο μικροαστικού προπολεμικού γούστου), οι φωτισμοί του Παυλόπουλου και η καίρια μουσική παρέμβαση μουσικού γούστου του Δρόσου.

*Σκηνοθεσία: Πέτρος Φιλιππίδης

Σκηνικά, κουστούμια: Γιώργος Γαβαλάς

Παίζουν: Πέτρος Φιλιππίδης, Γεράσιμος Σκαιδαρέσης, Δημήτρης Μαυρόπουλος, Μαρία Κατσανδρή, Φαίη Ξυλά, Αμαλία Αρσένη κ.ά.

Θέατρο Μουσούρη από 8 Οκτωβρίου (Πλ.Καρύτση 7, τηλ. 2103310936)

Τελευταία Νέα