Οσλο – Ουτόγια 2011: Η σφαγή που σημάδεψε τους Νορβηγούς

Tο προσυπογράφουν όλοι όσοι έχουν πάει: τα καλοκαίρια είναι πραγματικά υπέροχα στο νησί Ουτόγια. Θες ο αναζωογονητικός αέρας, θες τα βαθυπράσινα νερά του φιόρδ, κάτι τα παλιά ξύλινα σπίτια μέσα στα καταπράσινα λιβάδια, κάτι οι θάμνοι με τα ώριμα βατόμουρα, αυτό το ολάνθιστο νησάκι της Νορβηγίας –μια ανάσα από τη νορβηγική πρωτεύουσα –είναι ένας επίγειος παράδεισος τα καλοκαίρια. Είναι, αλήθεια, να απορείς: ήταν πράγματι αυτό το κολαστήριο του Αντερς Μπρέιβικ;

Οι 77 συνολικά νεκροί, οι δεκάδες τραυματίες και ένα ολόκληρο έθνος που, κατά μία έννοια, δεν θα είναι ποτέ ξανά το ίδιο δεν αφήνουν κανένα περιθώριο αμφισβήτησης. Η 22 Ιουλίου 2011 είναι η μεγαλύτερη πληγή από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο γι’ αυτή τη μικρή, πλην όμως ευημερούσα χώρα της Σκανδιναβικής Χερσονήσου. Εκείνη η Παρασκευή αποτελεί μέρος της Ιστορίας και της συνείδησης του νορβηγικού έθνους, ένα σημείο αναφοράς, το πριν και το μετά. Για τη Νορβηγία, ένα ολόκληρο καλοκαίρι «χώρεσε» σε μια Παρασκευή…

Το Οσλο ήταν σχεδόν έρημο. Πάνω που είχαν αρχίσει οι Νορβηγοί να επιστρέφουν στο άστυ από τις «ομαδικές διακοπές τους» –έτσι έχει επικρατήσει να λέγεται στη Νορβηγία η απόδραση του Ιουλίου, κυρίως προς τη Νότια Ευρώπη: Μαγιόρκα, Κανάρια αλλά και ελληνικά νησιά. Ακόμη και από εκείνους τους λίγους που είχαν μείνει πίσω, αρκετοί είχαν πάρει ρεπό εκείνη τη μουντή Παρασκευή για να ξεκλέψουν ένα τριήμερο στην κατάφυτη νορβηγική εξοχή.

Η ησυχία της φιλήσυχης νορβηγικής πρωτεύουσας ταράζεται στις 3.30 ακριβώς το μεσημέρι από διαδοχικές εκρήξεις σε κυβερνητικά κτίρια. Οσοι βρίσκονται ακόμη στο κέντρο τρέχουν αλαφιασμένοι. Οι υπόλοιποι παρακολουθούν άναυδοι από τις τηλεοράσεις τους πλάνα μιας βομβαρδισμένης πόλης –της δικής τους. Μα, είναι δυνατόν; Υπό φυσιολογικές συνθήκες, όπως κάθε καλοκαίρι, το κέντρο του Οσλο θα άδειαζε για λίγες μόνο ώρες, μέχρι να σουρουπώσει και η καρδιά του να αρχίσει να χτυπά ξανά στο Ακερμπρίγκερ. Εκεί, κοντά στο δημαρχείο της νορβηγικής πρωτεύουσας, οι Νορβηγοί απολαμβάνουν με φαγητό, ποτό και λοιπές ξέφρενες διασκεδάσεις τις υγρές καλοκαιρινές νύχτες.

Αστυνομικές δυνάμεις σπεύδουν στον τόπο των πρωτοφανών για τα ιστορικά δεδομένα της χώρας επιθέσεων, στην καρδιά του κυβερνώντος Εργατικού Κόμματος. Οι ζημιές είναι τεράστιες, κυρίως στα γραφεία του πρωθυπουργού, καθώς και τα γραφεία των υπουργών Οικονομικών και Πετρελαίου και Ενέργειας. Οι δρόμοι έχουν πλημμυρίσει γυαλιά και πυκνός καπνός έχει πνίξει όλο το κέντρο της Νορβηγίας. Το σημαντικότερο όλων όμως είναι ότι η Νορβηγία έχει ήδη αρχίσει να μετρά τους νεκρούς της. Στην «εμπόλεμη ζώνη» του Οσλο, όπως περιέγραψαν αργότερα αυτόπτες μάρτυρες τη βομβαρδισμένη περιοχή, χάθηκαν οκτώ ζωές.

Ο ΣΦΑΓΕΑΣ. Ο εφιάλτης δεν έχει τελειώσει. Μόλις τώρα αρχίζει: πάνοπλος, ο 32χρονος τότε Αντερς Μπέρινγκ Μπρέιβικ κατευθύνεται προς το νησί Ουτόγια, περίπου 40 χλμ. βορειοδυτικά του Οσλο. Στόχος του τα παιδιά –έφηβοι στην πλειονότητά τους –που παραθερίζουν στην κατασκήνωση της νεολαίας του Εργατικού Κόμματος. Και που, κατά το «Μπρέιβικ ευαγγέλιον», δεν ήταν παιδιά, αλλά «πολιτισμικοί μαρξιστές που είχαν υποστεί πλύση εγκεφάλου και ο πολιτικός ακτιβισμός τους ήταν βέβαιο ότι θα νοθεύσει το αγνό νορβηγικό αίμα». Εκτός από την αρματωσιά του ο Μπρέιβικ κουβαλάει μαζί του και αρκετό νερό. «Ηξερα ότι σκοτώνοντας τόσους ανθρώπους, κάποια στιγμή θα διψούσα», θα πει με παροιμιώδη κυνισμό έναν χρόνο αργότερα, στην απολογία του στο δικαστήριο.

Εχουν περάσει περίπου δύο ώρες από τις εκρήξεις στο Οσλο και ο Αντριάν Πράκον παρακολουθεί τις σκηνές χάους από την τηλεόραση της καφετέριας, στην κορυφή του λόφου του νησιού. Είναι 21 ετών. Εχει λίγες ημέρες που έχει έρθει και είναι ήδη μαγεμένος. Ξαφνικά ακούει δύο εκκωφαντικούς κρότους, σαν χτυπήματα σφυριού πάνω σε ατσάλι. Ο θόρυβος μοιάζει να έρχεται από το λιβάδι, κάπου ανάμεσα στο κεντρικό λευκό κτίριο της κατασκήνωσης και την προβλήτα όπου αράζουν τα πλοία. Και σε λίγο, τρεις ακόμη κρότοι, ίδιοι με τους προηγούμενους. Ο Αντριάν βλέπει έξι ή επτά παιδιά –δεν τα μετράει –να ξεχύνονται στην πλαγιά. Τρέχουν σε αλλόφρονα κατάσταση προς το μέρος του. «Τρέξε», ουρλιάζουν. «Πυροβολεί! Τρέξε!» Ο Αντριάν όμως δεν τρέχει. Στα αυτιά του οι ήχοι δεν μοιάζουν με πυροβολισμούς. Απεναντίας, όλος αυτός ο πανζουρλισμός τού φαίνεται απίστευτος. Δεν γίνονται αυτά τα πράγματα στη Νορβηγία. Δεν πυροβολεί ο ένας τον άλλον στη Νορβηγία. Ο Αντριάν δεν είναι φοβισμένος. Είναι όμως πολύ περίεργος…

Στα αμέσως επόμενα λεπτά ο ίδιος θόρυβος ακούγεται ξανά και ξανά και ξανά… Ο Αντριάν εξακολουθεί να μην τρέχει. Αναρωτιέται αν αυτό που εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια του είναι ένα είδος άσκησης, αν, για παράδειγμα, οι διοργανωτές μαθαίνουν στους κατασκηνωτές πώς είναι να ζεις σε εμπόλεμη ζώνη.

ΣΑΝ ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΟΣ. Δεν έχει ακόμη ολοκληρώσει τη σκέψη του, όταν βλέπει έναν ξανθό άνδρα να ανεβαίνει τον λόφο. Στην κορυφή στρίβει αριστερά, κατευθείαν προς το μέρος όπου τα παιδιά έχουν στήσει τις σκηνές τους. Το προηγούμενο βράδυ, όταν τα χαμηλά σύννεφα κάλυπταν το φεγγάρι και τα αστέρια, οι σκηνές λαμπύριζαν: κόκκινες, κίτρινες, μπλε, από τις λάμπες που έκαιγαν μέσα ενόσω τα παιδιά έκαναν την πρώτη τους «επανάσταση» μένοντας ξύπνια ώς τα χαράματα. Ο άνδρας μοιάζει με αστυνομικός των ειδικών δυνάμεων. Κουβαλάει δύο όπλα –ένα τουφέκι κρεμασμένο στον ώμο του και ένα πιστόλι στο δεξί του χέρι. Ο Αντριάν κοντοστέκεται. Μόλις έχει συνειδητοποιήσει ότι μάλλον πρέπει να αρχίσει να φοβάται. Από την άλλη, γιατί ένας αστυνομικός να πυροβολεί αθώους ανθρώπους;

Αισθάνεται και άλλα παιδιά γύρω του να περπατούν αργά, όλα με τα πόδια λυγισμένα, την πλάτη σκυφτή και το κεφάλι μέσα, σαν τρομαγμένα ζώα. Στη μέση του δρόμου μία κοπέλα με γκρι φόρμα βγαίνει από το ντους. Βαδίζει προς το μέρος του «αστυνομικού» –προφανώς δεν έχει ακούσει ούτε τους πυροβολισμούς ούτε τα ουρλιαχτά. Ο άνδρας σηκώνει το δεξί του χέρι και την πυροβολεί στο κεφάλι. Η κοπέλα πέφτει στο έδαφος. Ο άνδρας την πυροβολεί ξανά. Ο Αντριάν τρέχει.

Στο πλαίσιο της «αποστολής» του ο Μπρέιβικ πυροβόλησε 69 ανθρώπους στο νησί Ουτόγια. Κάποια παιδιά έτρεχαν προς τη λίμνη Τίρι, άλλα σύρθηκαν ανάμεσα στα πτώματα παριστάνοντας τα πεθαμένα, άλλα έμειναν παγωμένα από τον φόβο να τον ικετεύουν «μην το κάνεις».

Ο Μπρέιβικ παραδόθηκε χωρίς αντίσταση. Κάλεσε ο ίδιος την Αστυνομία. «Μπρέιβικ. Διοικητής. Μέλος της αντικομμουνιστικής αντίστασης κατά του εξισλαμισμού. Αποστολή εξετελέσθη. Θα παραδοθώ στη δύναμη Δέλτα». Με τη Δύση του ήλιου δύτες έψαχναν στη λίμνη για πτώματα. Μια εκκωφαντική σιωπή απλωνόταν πάνω από το νησί. Την έσπαγε μόνο ο ήχος των κινητών τηλεφώνων. Κάθε φορά που χτυπούσαν, τα φώτα τους αναβόσβηναν σαν πυγολαμπίδες μέσα στο σκοτάδι. Μέχρι που έμειναν από μπαταρία…

Ανάμεσα στους 69 νεκρούς στο νησί Ουτόγια υπήρχαν και παιδιά μουσουλμανικών οικογενειών. Για εκείνους, όπως και για πολλούς άλλους νορβηγούς μουσουλμάνους με τους οποίους μίλησε τότε ο κοινωνικός ανθρωπολόγος Σίντρε Μπάνγκσταντ, το να αποτελούν μέρος μιας όλο και περισσότερο πολυπολιτισμικής νορβηγικής κοινωνίας σημαίνει να είσαι ενεργός πολίτης. Είναι μια θετική στάση –σχολίαζε πριν από έναν χρόνο στην «Γκάρντιαν» ο Μπάνγκσταντ –η οποία έρχεται σε αντίθεση με την πολιτική στάση της γενιάς των γονιών τους.

Οι μουσουλμάνοι εργάτες από το Πακιστάν, την Τουρκία και το Μαρόκο, που μετανάστευσαν στη Νορβηγία τις δεκαετίες του ’60 και του ’70, περπατούσαν συνήθως με το κεφάλι σκυφτό. Προσπαθούσαν να αγνοήσουν τον ρατσισμό που πολλοί από αυτούς βίωναν καθημερινά και παράλληλα να αισθάνονται ευγνώμονες για τις ευκαιρίες που η Νορβηγία πρόσφερε σε εκείνους και στα παιδιά τους.

ΑΥΡΙΟ:

Σαν Φρανσίσκο, 1967