Μερικές φορές, μια ματιά στην ιστορία βοηθάει, γράφει σε κύριο άρθρο του το

περιοδικό «Εκόνομιστ». Πάρτε για παράδειγμα τη ζωή του Βόιτσεχ Γιαρουζέλσκι,

του απαράτσικ-στρατιώτη που κυβέρνησε την Πολωνία με στρατιωτικό νόμο.

Η ιστορία του είναι εκείνη της Πολωνίας: αριστοκρατική γέννηση, εισβολή,

πόλεμος, κομμουνισμός και η πτώση ­ και ίσως και η τιμωρία για τα εγκλήματά

του. Γιατί ο κ. Γιαρουζέλσκι αντιμετωπίζει τώρα δίκη για τη συμμετοχή του στην

αιματηρή καταστολή των απεργιών στα ναυπηγεία το 1970.

Προδότης ή πατριώτης; Για πολλούς Πολωνούς, ο κ. Γιαρουζέλσκι, ο οποίος

κυβέρνησε τη χώρα από το 1981 ως το 1989, είναι ένας ρεαλιστής με καλές

προθέσεις. Για άλλους, είναι ένας εγκληματίας, ένας Αουγκούστο Πινοτσέτ χωρίς

τα οικονομικά επιτεύγματα: «Χειρότερος από τον Πινοτσέτ», λέει ένας υπουργός,

«επειδή ήταν το τσιράκι μιας ξένης δύναμης». Η άποψη του κ. Γιαρουζέλσκι

είναι, ωστόσο, ξεκάθαρη: έκανε λάθη αλλά έσωσε την Πολωνία από μια σοβιετική

εισβολή στη δεκαετία του 1980.

Ο Γιαρουζέλσκι γεννήθηκε σε μια αριστοκρατική οικογένεια γαιοκτημόνων. Το

1939, σε ηλικία 16 χρόνων και εξαιτίας του γαλάζιου αίματός του, εξορίστηκε

στη Σιβηρία μαζί με τον πατέρα του. Ο πατέρας του πέθανε στα γκουλάγκ. Ο κ.

Γιαρουζέλσκι διέφυγε αλλά φοράει μέχρι σήμερα σκούρα γυαλιά για να προστατέψει

τα μάτια του που έπαθαν από το χιόνι.

Ιλιγγιώδης άνοδος

Μολονότι θέλει να παρουσιάζεται ως στρατιώτης, η σταδιοδρομία του μοιάζει

περισσότερο με εκείνη ενός απαράτσικ. Η άνοδός του ήταν ιλιγγιώδης: στρατηγός

στα 33, υπουργός Άμυνας στα 45, πρώτος γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος

στα 57. Οι επικριτές του μιλούν για άγρια φιλοδοξία. Ανέβαινε με κάθε κρίση:

στα 1956, 1968, 1970, 1980. Αλλά ήταν και ικανός και δούλευε σκληρά. Η

θυγατέρα του απορεί πώς ο πατέρας της βρήκε τον χρόνο να τεκνοποιήσει: «Ήταν

παντρεμένος με την Πολωνία».

Σήμερα, ο ασθενικός 77χρονος άνδρας που εργάζεται σε ένα μικρό, ανώνυμο

γραφείο στη Βαρσοβία, που δεν πίνει ούτε καπνίζει και επιβιώνει τρώγοντας σαν

πουλί, είναι έτοιμος να ζητήσει συγγνώμη. Παραδέχεται ότι καταφέρνει να

συνεχίζει χάρη στα αντικαταθλιπτικά. Ήλπιζε σε μια ήρεμη σύνταξη και αντί γι’

αυτό περνά τις μέρες του μελετώντας νομικά. Αυτό τον μήνα αναμένεται να

δικαστεί για τον ρόλο του στην καταστολή των απεργιών στο Γκντανσκ και στο

Στετίνο, που άφησε 45 νεκρούς και 1.165 τραυματίες. Τα θύματα ή οι οικογένειές

τους θέλουν να μάθουν ποιος έδωσε την εντολή στις δυνάμεις καταστολής να

ανοίξουν πυρ.

Είναι μάλλον απίθανο να το μάθουν. Ο κ. Γιαρουζέλσκι, ο οποίος ήταν εκείνο τον

καιρό υπουργός Άμυνας, υποστηρίζει ότι έδωσαν την εντολή άλλα μέλη του

Πολιτικού Γραφείου που έχουν από καιρό πεθάνει. Σε κάθε περίπτωση,

υποστηρίζει, η δίκη δεν είναι πραγματικά γι’ αυτόν: «Είμαι ένα πρόσωπο του

χθες, έξω από την πολιτική, γέρος, άρρωστος. Υπάρχω μόνο στο παρελθόν». Ο

πραγματικός στόχος, υποστηρίζει, είναι να αμφισβητηθεί η ιδέα στην οποία

βασίσθηκε η πολωνική μετάβαση στη δημοκρατία, εκείνη του πολιτικού συμβιβασμού

με τους πρώην κομμουνιστές και της μη αντεκδίκησης. Ριζοσπάστες καθολικοί

εθνικιστές και συντηρητικά στοιχεία μέσα στον κυβερνητικό συνασπισμό της

Αλληλεγγύης επέμεναν, όμως, ανέκαθεν να τιμωρηθούν οι κομμουνιστές ­ εν μέρει

για λόγους αρχής, εν μέρει για λόγους συμφέροντος, αφού η Πολωνία εισέρχεται

σε προεκλογική περίοδο και οι πρώην κομμουνιστές φαίνεται πιθανό να κερδίσουν

τις γενικές εκλογές του ερχόμενου χρόνου. Επιπλέον ένας απ’ αυτούς, ο

σημερινός πρόεδρος Αλεξάντερ Κβασνιέβσκι, προηγείται σημαντικά στις

σφυγμομετρήσεις εν όψει των προεδρικών εκλογών που θα διεξαχθούν αυτό το

φθινόπωρο.

Παράδεισος και κόλαση

Ο κ. Γιαρουζέλσκι έγινε κομμουνιστής, λέει ο ίδιος, για να προωθήσει την

κοινωνική δικαιοσύνη: να βελτιώσει την τύχη ανθρώπων που υφίσταντο

κακομεταχείριση, όπως οι χωρικοί στα κτήματα του πατέρα του: «Οι εθνικιστές

μάς λένε ότι η προπολεμική Πολωνία ήταν παράδεισος. Εγώ ζούσα στον παράδεισο

αλλά ο κόσμος γύρω μου ζούσε στην κόλαση». Και η πίστη του δεν μειώθηκε ούτε

μετά τον θάνατο του πατέρα του ούτε όταν στρατοπέδευε με τον Κόκκινο Στρατό το

1944 και έβλεπε τη Βαρσοβία να φλέγεται ούτε όταν ως υπουργός Άμυνας διάβασε

τις απόρρητες εκθέσεις για τη σφαγή 15.000 Πολωνών αξιωματικών στο Κατίν και

ήξερε ότι δεν την είχαν κάνει οι ναζί αλλά οι Σοβιετικοί.

Προδότης ή πατριώτης; Ο κ. Γιαρουζέλσκι πήρε το μέρος του Σοβιετικού κατακτητή

αλλά οι επιλογές του περιορίζονταν από το χάος, τη σφαγή και τον παραλογισμό

της εποχής. Ο Τζωρτζ Μπους τον χαρακτήρισε κάποτε Πολωνό πατριώτη. Άραγε ο

πατέρας του κ. Γιαρουζέλσκι θα τον θεωρούσε κι αυτός πατριώτη; «Αν με έβλεπε,

πιστεύω ότι θα καταλάβαινε ότι έκανα πάντα το καλύτερο για την Πολωνία. Έβλεπα

πάντα την Πολωνία όπως είναι, όχι όπως οι Πολωνοί θα ήθελαν να είναι… Κανείς

δεν έχει το μονοπώλιο του πατριωτισμού».

Τελευταία Νέα