Αποκαθαίροντας το γερμανικό έθνος

Μνημειακή φιγούρα της μεταπολεμικής γερμανικής λογοτεχνίας, ο γεννημένος το 1926 και πολυβραβευμένος Ζίγκφριντ Λεντς απεβίωσε τον περασμένο Οκτώβριο σε ηλικία 88 ετών. Στη νουβέλα αυτή γράφει μια σύντομη πυκνή ιστορία εποχής για τη γέννηση ενός κρυφού πάθους μεταξύ ενός μαθητή και της καθηγήτριάς του των αγγλικών. Πρόκειται για το τελευταίο του έργο (2008). Ποιητική πρόζα, ευαισθησία, ερωτισμός και λεπτομερειακή ανασύσταση της ζωής στον μεταπολεμικό γερμανικό Βορρά διακρίνουν ένα βιβλίο όπου ο αναστοχασμός του αφηγητή επιχειρεί με εξαιρετική διαύγεια να πραγματώσει την ουτοπία υπό τη μορφή της διάρκειας.

Ο Ζίγκφριντ Λεντς γεννήθηκε στο Λικ της Ανατολικής Πρωσίας που σήμερα ανήκει στην Πολωνία. Ως μαθητής ακόμη εντάχθηκε στη νεολαία του ναζιστικού κόμματος εν αγνοία του –όπως τόσοι και τόσοι άλλοι, συμπεριλαμβανομένου του ομοτέχνου και φίλου του Γκίντερ Γκρας. Λίγο προ του τέλους του πολέμου απέδρασε στη Δανία. Εζησε όλη την υπόλοιπη ζωή του στο Αμβούργο όπου σπούδασε φιλολογία και φιλοσοφία, εργάσθηκε ως μεταφραστής για τις κατοχικές συμμαχικές δυνάμεις και στη συνέχεια αφιερώθηκε στη δημοσιογραφία. Στα 25 του μόλις χρόνια αυτοχρηματοδότησε ένα ταξίδι στην Ανατολική Αφρική το οποίο κατά δήλωσή του άλλαξε την εικόνα του για τον κόσμο, ενώ έγραψε ένα βιβλίο για την εξέγερση των Μάου Μάου στην Κένυα. Από κει και πέρα αφιερώθηκε στη λογοτεχνία και βάλθηκε να αποκαθάρει το γερμανικό έθνος από τις ενοχές του. Μαζί με τον Γκρας, τον Χάινριχ Μπελ, τον Μάρτιν Βάλζερ και άλλους συγκρότησαν μιαν άτυπη σχολή που συνέβαλε στην αναβίωση της γερμανικής λογοτεχνίας, την ειλικρινή διερεύνηση του φασιστικού φαινομένου, την κάθαρση από τα εγκλήματα πολέμου και το στήσιμο μιας γέφυρας μεταξύ Ανατολής και Δύσης μεσούντος του Ψυχρού Πολέμου. Υπήρξε μέλος της περίφημης Ομάδας των 47 καθώς, ως πρόσφυγας στην ίδια του τη χώρα, ο Λεντς βρισκόταν σε προνομιακή θέση για να αποτιμήσει τα ιστορικά πεπρωμένα μιας ολόκληρης εποχής και ως σοσιαλδημοκράτης φίλος του Βίλι Μπραντ συνέβαλε στο άνοιγμα μιας οδού επαφής με το Σιδηρούν Παραπέτασμα, αλλά και στον διάλογο Βορρά – Νότου.

Αν και κλασικός μυθιστοριογράφος, ο Λεντς δεν θεώρησε ποτέ τη λογοτεχνία «παίγνιον δι’ ανηλίκους», κάτι το οποίο γίνεται σαφές και στα βιβλία του που έχουν μεταφρασθεί στα ελληνικά («Η γλυκιά Σουλάικεν», «Εκθεση Ιδεών», «Το τρένο που δεν χαιρετούσε», «Γραφείο Απολεσθέντων Αντικειμένων»). Πίστεψε στον ηθικό της ρόλο, στη διαπαιδαγώγηση που μπορεί να προσφέρει, στην κάθαρση μέσω της ταύτισης. Δημιούργησε κόσμους που επιτελούν έναν ρόλο γνωριμίας και εξοικείωσης με το ανοίκειο. Ομως τα πέτυχε αυτά λέγοντας απλές ιστορίες που επιτελούν διττό ρόλο ένταξης στον κόσμο και κατανόησης της πραγματικότητας.

Ετσι κι εδώ. Εχουμε μια κλασική ιστορία ενηλικίωσης όπου ο αφηγητής ανασυστήνει την πρώτη μεταπολεμική εποχή με τις ελπίδες, την αισιοδοξία και την πίστη ότι η κοινωνία του έχει οριστικά στρέψει τα νώτα της στον ζόφο του πολέμου. Η ενηλικίωση όμως θα πραγματωθεί όχι μόνο μέσω του έρωτα αλλά και του δράματος του θανάτου της αγαπημένης του. Η συγκίνηση εκμαιεύεται άκοπα, ο νεανικός έρωτας αποδίδεται με σαφείς πινελιές, η εποχή της μεταπολεμικής αλλαγής των ηθών αποδίδεται με ακρίβεια και το δράμα του αφηγητή απεικονίζεται με λεπτότητα καθώς η πρωτοπρόσωπη αφήγηση εκπίπτει ενίοτε σε δευτεροπρόσωπη.

Είναι ενδιαφέρον ότι ο Λεντς εγκαθιστά και εδώ πολιτισμικές γέφυρες. Η θανούσα ερωμένη είναι καθηγήτρια αγγλικών και εξοικειώνει τα παιδιά με την κουλτούρα τής μόλις πρότινος εχθράς Βρετανίας. Η εποχή εισάγει στην αμερικανόφερτη τζαζ και η ηρωίδα δακρύζει με το «I’ve got you under my skin» του Φρανκ Σινάτρα. Μπαίνουμε σε μια εποχή ειρήνης και αμοιβαίας κατανόησης, που ωστόσο δεν αποκλείεται να έχει ήδη σκοτεινιάσει από τα σύννεφα της μισαλλοδοξίας.