Το πλαίσιο ερμηνείας της Νέας Τουρκίας

Οι σχέσεις της Τουρκίας με τη Δύση και με τους γείτονές της ερμηνεύονται σε ένα πλαίσιο που έχει βάθος χρόνου. Οι συγκρίσεις γίνονται με τις δεκαετίες ή με τις πολιτικές και τους πολιτικούς των περασμένων ετών. Οι σημερινές επιδιώξεις της Τουρκίας κρίνονται βάσει των πεπραγμένων.

Αλλά έτσι παραβλέπεται η μεγάλη αλλαγή που έχει συντελεστεί στη νέα Τουρκία. Σχεδόν πάντα υπήρχε ένα ισχυρό κράτος, μια οθωμανική κληρονομιά, που συχνά ονομάστηκε «βαθύ κράτος». Αυτό βασιζόταν σε τρεις πυλώνες: στον στρατό, στη Δικαιοσύνη (βασικά στο Συνταγματικό Δικαστήριο) και στο υπουργείο Εξωτερικών. Αυτό το «κράτος» είχε μια μονιμότητα και μια αυτονομία και ως συνέπεια μια ανεξαρτησία από τις εκάστοτε κυβερνήσεις.

Η σχέση κράτους - κυβέρνησης αποτελούσε ένα είδος ισορροπίας και «διάκρισης εξουσιών». Καμιά πλευρά δεν μπορούσε να παραβιάσει κάποιες κόκκινες γραμμές. Επειδή υπήρχε η απειλή μιας στρατιωτικής επέμβασης ή της οργής της κοινωνίας, δηλαδή του σώματος των ψηφοφόρων.

Ετσι είδαμε τα (επιτυχημένα!) πραξικοπήματα του 1960 και του 1980, τα τέσσερα υπομνήματα (απειλές) των στρατιωτικών κατά των πολιτικών (12/3/1971, 27/12/1979, 28/2/1997, 27/4/2007) που συνετέλεσαν σε αλλαγές πολιτικής, και τις πέντε αποτυχημένες απόπειρες πραξικοπήματος όπου επικράτησε ο πολιτικός κόσμος (21/10/1961, 22/2/1962, 20/5/1963, 20/5/1969, 15/7/2016).

Αυτές οι εστίες δύναμης δεν ισχύουν πλέον στην Τουρκία. Το κράτος που είχε εγγυηθεί τη συνέχεια της εξωτερικής πολιτικής αντικαταστάθηκε με έναν Πρόεδρο που δεν υπόκειται σε έλεγχο, ούτε του παλαιού κράτους, αλλά ούτε και του κοινοβουλίου. Η Δικαιοσύνη, ο στρατός και το υπουργείο Εξωτερικών εκφράζονται από άτομα που διορίζονται από τον Πρόεδρο και ο βασικός τους ρόλος είναι να τον εκφράζουν!

Αυτή η νέα κατάσταση απαιτεί νέες προσεγγίσεις. Π.χ., η ερώτηση «Τι επιδιώκει η Τουρκία;» θα πρέπει να αντικατασταθεί με το τι θέλει ο Πρόεδρος. Αλλά σε αυτή την περίπτωση η ανάλυση μεταφέρεται από την πολιτική και από τις διεθνείς σχέσεις σε ένα προσωπικό επίπεδο. Αυτό συμβαίνει όταν τα καθεστώτα είναι προσωποπαγή. Ετσι εξηγούνται και οι αντιφατικές, πολλές φορές περίεργες και εκκεντρικές πολιτικές.

Περισσότερο σημαντικό μπορεί να είναι μια λανθασμένη εκτίμηση ότι μια πολιτική συμφωνία θα εξομαλύνει κάποιες διεθνείς σχέσεις. Η όξυνση όμως μπορεί να μην πηγάζει από την εκφρασμένη πολιτική διαφωνία, αλλά το πολιτικό πρόβλημα να εξυπηρετεί τον Πρόεδρο. Δηλαδή τα προβλήματα να εργαλειοποιούνται για προσωπικούς σκοπούς, π.χ., για να διαιωνίζεται η εξουσία ή για να ισχυροποιείται η θέση του Προέδρου. Μπορεί η ένταση να είναι αυτοσκοπός. Σε αυτήν την περίπτωση η αναζήτηση λύσης μπορεί να αποδειχθεί μάταια προσπάθεια.

Μια άλλη παράμετρος της «νέας» Τουρκίας είναι ότι για πρώτη φορά παρατηρείται μια διαφωνία, τουλάχιστον σε αυτό τον βαθμό, στα «εθνικά θέματα» της Τουρκίας μεταξύ των τούρκων αναλυτών. Είναι πρωτόγνωρο ότι οι πολιτικές επιλογές της Ελλάδας υποστηρίζονται από τους ίδιους τους Τούρκους. Το νέο πλαίσιο ερμηνείας είναι πιο σύνθετο και οι σύμμαχοι ποικίλλουν. Μπορεί αυτά να είχε στον νου του ο John Bolton όταν έλεγε να κερδίσουμε χρόνο.

Ο Ηρακλής Μήλλας είναι διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης και έχει διδάξει σε διάφορα πανεπιστήμια της Ελλάδας και της Τουρκίας