Σπουδή στην απώλεια

Ο Juan Gabriel Vásquez, γεννημένος το 1973 στην Μπογκοτά της Κολομβίας, με τέσσερα μυθιστορήματα και δυο συλλογές διηγημάτων, έχει καταφέρει να αναγνωριστεί ως ένας ποιοτικός συγγραφέας σε παγκόσμιο επίπεδο, αλλά και να μην ταυτίζεται με τον μεγάλο ηγέτη της λατινικής λογοτεχνίας (και συμπατριώτη του), τον Μαρκές. Και είναι γεγονός πως η γραφή του Vásquez δεν έχει στοιχεία ενός μαγικού ρεαλισμού. Μα από την άλλη δεν μπορεί κανείς να μην αναγνωρίσει εκείνο το ιδιότυπο χαρακτηριστικό πολλών συγγραφέων της Λατινικής Αμερικής που θα το περιέγραφα ως «ρεαλιστική παραμυθία» - ρεαλιστική μια και έχει να κάνει με καθημερινά και πάντως εντελώς υπαρκτά γεγονότα και παραμυθία καθώς το καθημερινό προσφέρεται με μια υπερβατική προσέγγισή του.

Σπαρμένες δώθε κείθε εκφράσεις, όπως «θλιμμένα οστά» ή περιγραφές όπως «…τα σκυλιά γάβγισαν, και μάλλον ήταν το γάβγισμα που κάλυψε τον ήχο από τις μπότες καθώς ανέβαιναν τις σκάλες», αλλά και «…ανάμεσα σε τοίχους που ήδη μύριζαν κακό ύπνο», νομίζω πως αποσαφηνίζουν τον τρόπο γραφής που ίδια με συγγραφικό αίμα κυλά στις φλέβες πάρα πολλών πεζογράφων αυτής της ηπείρου.

Ο ίδιος ο Vásquez έχει δηλώσει πως γράφει κάτω από την παράδοση που εδραίωσαν Μπόρχες και Μαρκές, την ίδια στιγμή και που επαναστατεί σε αυτήν. Κάτι που ακόμα έχει τονίσει είναι πως, έχοντας ζήσει και εργαστεί σε χώρες της Ευρώπης, άφησε το ταλέντο του να περάσει και μέσα από τα ίχνη των μεγάλων συγγραφέων της Δύσης. Προθέσεις και δηλώσεις όλα αυτά θα μπορούσαν να ήταν. Αλλά έτσι ακριβώς συμβαίνει. Ο νέος συγγραφέας φωτίζει τη χώρα του και τους ανθρώπους της την ίδια στιγμή που η ματιά του φανερώνει τις επιδράσεις που πάνω της έριξε η δυτική κουλτούρα. Η Κολομβία μονίμως παρούσα και με συχνότατες χρήσεις τοπωνυμίων και αξιοθέατων, αποκτά το κύρος ενός σκηνικού που δίχως αυτό η αφηγούμενη ιστορία ίσως και να μην υπήρχε. Ο Vásquez κρατά με αυτόν τον τρόπο το ιδιωτικό σε συνεχή συμπόρευση με το δημόσιο - στάση που έχουμε συναντήσει και σε κλασικά μυθιστορήματα - κι έτσι τοποθετεί τον εαυτό του ανάμεσα στους προοδευτικούς αριστερούς συγγραφείς της εποχής του.

Οι αφηγητές

Η συλλογή διηγημάτων «Τραγούδια για την πυρκαγιά» (εκδ. Ικαρος) αποτελείται από εννέα εκτενή διηγήματα που όλα τους αφορούν πρόσωπα και καταστάσεις της Κολομβίας. Οι αφηγητές κάθε διηγήματος ποικίλλουν. Αλλοτε μπορεί να είναι ένα από τα πρόσωπα του διηγήματος, άλλοτε ο ανώνυμος (αν και ταυτιζόμενος με τον ίδιο τον συγγραφέα) αφηγητής που ή κρατά τη ροή της εξιστόρησης ή την αφήνει να ολοκληρωθεί από έναν εκ των πρωταγωνιστών. Πέρα όμως απ' τον τόπο που συνδέει τα διηγήματα, υπάρχει και μια ακόμα πλέον ουσιαστική όσο και βαθιά σύνδεσή τους. Αυτή που της προσφέρει μια μελέτη θανάτου. Πιο σωστά, μια μελέτη απώλειας. Αλλοτε η απώλεια που φέρνει η φθορά του χρόνου, άλλοτε η ανεξέλεγκτη πίκρα για την απώλεια ενός παιδιού ή οι τύψεις για το ότι κάποιος επιβίωσε στη θέση ενός άλλου. Απώλεια που φέρνει η συνειδητοποίηση μιας προδοσίας, η απώλεια που επιλέγει αυτός που αποφασίζει να αυτοκτονήσει, η απώλεια συναισθημάτων από την έκφραση βίας, αλλά και η απώλεια της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Με άλλα λόγια, η Ιστορία έτσι όπως μπήκε απροειδοποίητα μέσα στις ιστορίες των ανθρώπων και τις διαμόρφωσε  συχνά ερήμην τους.

Παρόμοια στάση έχει ο Vásquez και σε προηγούμενά έργα του και νομίζω πως αυτά τα στοιχεία - φωτισμός του ατομικού μέσα σε αποχρώσεις που γαληνεύουν ακόμα κι όταν θλίβουν - είναι που και του έχει χαρίσει αυτή την παγκόσμια αναγνώριση, αλλά και τη θερμή υποδοχή εκ μέρους των ελλήνων αναγνωστών.

Η πείρα του Αχιλλέα Κυριακίδη, τόσο ως προς τη μετάφραση γενικότερα έργων συγγραφέων της Λατινικής Αμερικής όσο και ειδικότερα των βιβλίων του Vásquez, χαρίζει μια αβίαστη ροή στην ανάγνωση των διηγημάτων. Πολύτιμες και οι πολλές σημειώσεις - φωτίζουν τα πατήματα της έμπνευσης του συγγραφέα.

Juan Gabriel Vásquez
Τραγούδια για την πυρκαγιά
Μτφ. Αχιλλέας Κυριακίδης
Ικαρος, 2020
Τιμή 15,50 ευρώ