Η Ευρώπη και ο κόσμος

Η Ευρωπαϊκή Ενωση χαρακτηρίζεται ως το πλέον καινοτόμο οικονομικό και πολιτικό πείραμα της σύγχρονης ιστορίας, αλλά και το πιο προηγμένο παράδειγμα περιφερειακής ολοκλήρωσης στον κόσμο. Και βέβαια αντιμετωπίζει τις αντίστοιχες σοβαρές προκλήσεις. Κατά συνέπεια, η ανάγκη ενός συλλογικού τόμου όπου θα συζητείται το ενωσιακό κεκτημένο πολιτικής σε διαφορετικά πεδία διεθνούς δραστηριότητας της ΕΕ προέκυψε ως αυτονόητη, όπως διαβάζουμε στον πρόλογο του βιβλίου «Εξωτερικές σχέσεις της ΕΕ» (εκδ. Σιδέρη). Ο τόμος αποτελεί την πρώτη, στην ελληνική βιβλιογραφία, προσπάθεια συνολικής μελέτης της διεθνούς παρουσίας της ΕΕ, μέσω της ανάλυσης των σχέσεών της με άλλες χώρες, περιφέρειες, διεθνείς οργανισμούς και θεσμούς καθώς και της μελέτης οριζόντιων θεματικών πολιτικών της που επηρεάζουν τη θέση της στο διεθνές σύστημα.

Στα διάφορα κεφάλαια αναλύονται οι διμερείς σχέσεις με τις ΗΠΑ, τη Ρωσία και την Κίνα, με την Αφρική και τη Λατινική Αμερική, καθώς και οι σχέσεις με διεθνείς και περιφερειακούς οικονομικούς οργανισμούς και οργανισμούς ασφαλείας (ΠΟΕ, ΟΗΕ, ΔΝΤ, ΝΑΤΟ), ενώ αναλύονται η εξωτερική πολιτική και πολιτική άμυνας, η πολιτική γειτονίας, η ενεργειακή πολιτική, η πολιτική της διεύρυνσης, η περιβαλλοντική πολιτική, οι προκλήσεις της μετανάστευσης και η πολιτική αντιμετώπισης της τρομοκρατίας και υβριδικών απειλών (υπόψη ότι αυτός ο χαρακτηρισμός συνοδεύει την εξάπλωση ιών).

Στις αρχές του 21ου αιώνα, λίγο μετά την εισαγωγή του ευρώ και λίγο πριν από τη μεγάλη διεύρυνση, η Ενωση είχε φτάσει στο απόγειο της αυτοπεποίθησής της. Τα πράγματα από τότε έχουν αλλάξει αρκετά. Το συλλογικό μοντέλο της ήπιας ισχύος, που βασίζεται στην πολυμερή συνεργασία και στην πρωτοκαθεδρία των Ηνωμένων Εθνών, δέχεται ολοένα και μεγαλύτερες πιέσεις ακόμα και εντός ΕΕ. Ετσι η Ενωση φαίνεται να αντιμετωπίζει πρόβλημα προσαρμογής σε έναν πολυπολικό κόσμο που καθορίζεται από τις πολιτικές ισχύος. Η νέα ηγετική ομάδα στις Βρυξέλλες - η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, o ύπατος εκπρόσωπος της Ενωσης για θέματα εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας Ζοζέπ Μπορέλ και ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ - έχει θέσει φιλόδοξους στόχους. Οι συνθήκες για την ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική έχουν αλλάξει ριζικά τα τελευταία χρόνια. Η ΕΕ βρίσκεται αυτή τη στιγμή σε έναν κόσμο που κυριαρχείται από τον ανταγωνισμό των μεγάλων δυνάμεων, με μια ανερχόμενη και πιο δυναμική Κίνα, μια ρεβιζιονιστική Ρωσία και τις Ηνωμένες Πολιτείες Τραμπ και του «America First».

Διαχείριση κρίσεων

Η ΕΕ ως σώμα διαχείρισης κρίσεων σημείωσε κάποιες επιτυχίες, αλλά φάνηκε αδύναμη σε περιπτώσεις όπως αυτές της Συρίας, της Λιβύης και της Ουκρανίας. Ενόψει των αυξανόμενων προκλήσεων, η στάση της Ρωσίας, η αστάθεια στη Μέση Ανατολή, τα ζητήματα κυβερνοασφάλειας και η αντιμετώπιση της τρομοκρατίας απαιτούν όλο και περισσότερο την ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ της ΕΕ και του ΝΑΤΟ. Οσον αφορά τη διαχείριση της παράτυπης μετανάστευσης, διαπιστώνεται η «ασφαλειοποίηση» του φαινομένου που αποτυπώθηκε σε μια σειρά θεσμικών αποφάσεων και κειμένων της ΕΕ. Ωστόσο οι πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ενωσης στη διαχείριση της τελευταίας αποδείχτηκαν πολλές φορές αναποτελεσματικές, όπως φαίνεται εξάλλου και από την πρόσφατη όξυνση που αφορά τον Εβρο.

Ναι μεν η Ευρωπαϊκή Ενωση έδειξε να ξυπνά ύστερα από τη «μεσογειακή τραγωδία» και το Αnnus Horribilis του 2015, όμως τις τελευταίες τρεις δεκαετίες περίπου 35.000 άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους είτε στη θάλασσα είτε σε φορτηγά είτε μέσα σε προσφυγικούς καταυλισμούς.

Πέραν της μετανάστευσης ως ζητήματος ασφάλειας, η ισλαμική τρομοκρατία και οι υβριδικές απειλές είναι ίσως οι σημαντικότερες απειλές για την ευρωπαϊκή ασφάλεια σήμερα.

Οι πρόσφατες εξελίξεις στα σύνορα της χώρας μας με την εργαλειοποίηση του Μεταναστευτικού εκ μέρους της Τουρκίας αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγμα υβριδικής απειλής.

Με τη σύγχυση που επικρατεί σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Ενωσης, ο συλλογικός αυτός τόμος είναι ιδιαίτερα χρήσιμος όχι μόνο σε ερευνητές, σπουδαστές, διπλωμάτες και πολιτικούς, αλλά και σε δημοσιογράφους καθώς και σε όποιον πραγματικά ενδιαφέρεται πραγματικά για την εξωτερική διάσταση της ΕΕ. «Εν κατακλείδι, είναι η ΕΕ ένας επιτυχημένος διεθνής δρων; Οι συνεισφορές στον συλλογικό τόμο εντοπίζουν και επαναπροσεγγίζουν ορισμένες από τις κλασικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ΕΕ, κυρίως την ανομοιογένεια στις προτιμήσεις των κρατών - μελών αλλά και το πολυπαραμετρικό εξωτερικό περιβάλλον, εντός του οποίου η ΕΕ, ως μια πολυμερής πολιτική οντότητα με τις εγγενείς της αδυναμίες, καλείται να αρθρώσει συνεκτική πολιτική και δράση». Οι επιμελητές είναι οι: Σπύρος Μπλαβούκος, Δημήτρης Μπουραντώνης, Παναγιώτης Τσάκωνας. Στον τόμο, όπου γράφουν οι ίδιοι, συμμετέχουν: Κωνσταντίνος I. Χαζάκης, Φίλιππος Προέδρου, Σωτήρης Πετρόπουλος, Θάνος Ντόκος, Ελενα Λαζάρου, Αστέρης Χουλιάρας, Σοφία Καλαντζάκου, Μαριλένα Κοππά, Νικόλαος Τζιφάκης, Παναγιώτα Μανώλη, Χαράλαμπος Τσαρδανίδης, Εμμανουέλα Δούση, Αντώνης Μεταξάς, Τριαντάφυλλος Καρατράντος.

Σπύρος Μπλαβούκος, Δημήτρης Μπουραντώνης, Παναγιώτης Τσάκωνας (επιμ.)
Εξωτερικές σχέσεις της ΕΕ
Εκδ. Σιδέρη, σελ. 421, 2019
Τιμή 23 ευρώ