Η κοινωνία διαισθάνεται ότι δεν υπάρχει μεταμνημονιακό happy end, τονίζει στη συνέντευξή του στα «ΝΕΑ Σαββατοκύριακο» ο καθηγητής Μιχάλης Βακαλούλης, ο οποίος, αναφερόμενος στην πολιτική που άσκησε η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, σημειώνει ότι «ο απολογισμός παραμένει συνολικά αρνητικός». Για τον Μιχάλη Βακαλούλη «ο αυτόματος πιλότος της απαρέγκλιτης εφαρμογής των μνημονιακών δεσμεύσεων κονιορτοποίησε τις προσδοκίες μετάβασης σε ένα μετα-νεοφιλελεύθερο μοντέλο ανάπτυξης και διακυβέρνησης».

Εχετε την εντύπωση ότι η κρίση που βίωσε η Ελλάδα θα σημαδέψει για πάντα τους Ελληνες στην καθημερινότητά τους;

Οι κοινωνικές και συμβολικές διαστάσεις της κρίσης σημαδεύουν αδυσώπητα την καθημερινή ζωή. Η σημερινή ελληνική κοινωνία έχει την αίσθηση ότι ο χρόνος εργάζεται εναντίον της. Αδυνατεί να ορίσει το μέλλον της συλλογικά και δημοκρατικά στον βαθμό που βρίσκεται παγιδευμένη στο δόκανο «κακών» σεναρίων. Τα κυρίαρχα συναισθήματα της μεγάλης πλειονότητας των πολιτών είναι η αβεβαιότητα, η οργή, ο φόβος, η απαισιοδοξία για την πορεία των πραγμάτων.

Παράλληλα, οι αρνητικές συνέπειες της κρίσης συρρικνώνουν και απαξιώνουν τον μικρόκοσμο του καθενός. Η δραματική μείωση του ατομικού και οικογενειακού εισοδήματος οδηγεί σε μεταλλαγή της καταναλωτικής συμπεριφοράς. Οι δαπάνες περιορίζονται στα αυστηρώς απαραίτητα, ψαλιδίζοντας τα περιττά έξοδα, τις διατροφικές συνήθειες παλιάς κοπής, τις μετακινήσεις, τις εξόδους για διασκέδαση και κοινωνικές συναναστροφές, τις διακοπές. Η πραγματικότητα είναι ακόμα πιο σκληρή. Εξού μια διάχυτη αρνητική διάθεση που διαβρώνει τις διαπροσωπικές σχέσεις και απονευρώνει την κοινωνική συνείδηση.

Η Ελλάδα έχει χάσει μεγάλο μέρος των ανθρώπων της σε παραγωγική ηλικία. Πιστεύετε ότι θα επιστρέψουν στη χώρα;

Η διαρροή του «ανθρώπινου δυναμικού» προϋπήρχε των μνημονιακών πολιτικών. Η τάση όμως αυτή εντείνεται στα χρόνια της οικονομικής κρίσης. Η μαζική μετανάστευση νέων ανθρώπων κυρίως υψηλού μορφωτικού επιπέδου ενέχει δραματικές δημογραφικές και αναπτυξιακές συνέπειες για τη χώρα. Η κατάσταση είναι δύσκολα αντιστρέψιμη. Από τη μια μεριά, οι γενεσιουργές αιτίες αναχώρησης παραμένουν εν ισχύι: οικονομική ανασφάλεια, υποαπασχόληση και μισθολογική καθίζηση, επιδείνωση των εργασιακών συνθηκών, απουσία επαγγελματικής προοπτικής, έλλειψη αξιοκρατίας, διαφθορά.

Από τη άλλη μεριά, οι βασικές προϋποθέσεις επιστροφής όχι μόνο απουσιάζουν, αλλά αποτελούν το τυφλό σημείο των πολιτικών διαχείρισης της κρίσης. Η ανάσχεση αυτού του φαινομένου προϋποθέτει όχι ανερμάτιστες προγραμματικής «μπαταριές» περί επαναπατρισμού αλλά μια δυναμική επανεκκίνηση του παραγωγικού και κοινωνικού ιστού της χώρας.

Εκτιμάτε ότι η πολιτική κίνηση του ΣΥΡΙΖΑ και του Πρωθυπουργού, ο οποίος ήθελε να αλλάξει τον τρόπο διακυβέρνησης, πέτυχε;

Η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ δεν άνοιξε ρωγμές στο σύστημα ούτε εγκαινίασε νέους πολιτικούς και κινηματικούς χώρους, μη αναγώγιμους στις καθεστωτικές πρακτικές και νοοτροπίες. Υπάρχουν βέβαια μεμονωμένες θετικές μεταρρυθμίσεις και περιορισμένες επουλωτικές παρεμβάσεις. Αλλά ο απολογισμός παραμένει συνολικά αρνητικός. Ο αυτόματος πιλότος της απαρέγκλιτης εφαρμογής των μνημονιακών δεσμεύσεων κονιορτοποίησε τις προσδοκίες μετάβασης σε ένα μετα-νεοφιλελεύθερο μοντέλο ανάπτυξης και διακυβέρνησης. Το αίσθημα αξιοπρέπειας και πολιτικής συνέπειας καταρρακώθηκε στον νέο κύκλο οδυνηρής λιτότητας. Η ανάδυση ενός νέου πολιτικού και κοινωνικού ήθους έμεινε μετέωρη, η αντιδεξιά επικοινωνία πήρε τη σκυτάλη της ριζοσπαστικής φιλοδοξίας.

Η αριστερή διακυβέρνηση δεν άλλαξε το τοπίο στην Ευρώπη που τείνει πλέον να μετατοπίζεται σε ακραίες αντιδραστικές κατευθύνσεις. Αντίθετα, παρά τις αρχικές συμπάθειες για το ελληνικό εγχείρημα δημοκρατικής επαναθεμελίωσης, η μνημονιακή τριετία του ΣΥΡΙΖΑ δημιούργησε απογοητεύσεις και τριγμούς σε όλες τις προοδευτικές ευρωπαϊκές συνιστώσες. Εν κατακλείδι, η αδυναμία του ΣΥΡΙΖΑ να εφαρμόσει μια άλλη πολιτική και να ασκήσει την εξουσία με διαφορετικό τρόπο έχει ουσιαστικά προλειάνει το έδαφος για την εναλλαγή στην κυβέρνηση κομμάτων που βύθισαν τη χώρα στη μνημονιακή βαναυσότητα.

Η πολιτική τάξη άλλαξε τα τελευταία χρόνια. Πιστεύετε ότι υπάρχει χώρος για νέο πολιτικό σχήμα; Οτι η κοινωνία περιμένει κάτι καινούργιο;

Ζούμε μια διαδικασία αποσύνθεσης και ρευστοποίησης των σχέσεων πολιτικής εκπροσώπησης που διαμορφώθηκαν πάνω στα κοινωνικά ερείπια της κρίσης. Μερικές δυνάμεις βλέπουν την κλεψύδρα του πολιτικού τους χρόνου να αδειάζει, άλλες προσβλέπουν σε επικείμενες νίκες. Η αποστασιοποίηση όμως των πολιτών προς τα κόμματα αφορά το ίδιο το πολιτικό σύστημα που δεν διαθέτει στο σύνολό του ένα πειστικό αφήγημα υγιoύς και δίκαιης παραγωγικής ανασυγκρότησης για το μέλλον.

Παρ’ όλες τις συγχύσεις και τις πολυδιασπάσεις της, η κοινωνία διαισθάνεται πως δεν υπάρχει μεταμνημονιακό happy end. Αυτό δεν αναιρεί τις στοχοθετήσεις κοινωνικής προόδου ούτε την ανάγκη για μια λαϊκή προοδευτική πολιτική και επικοινωνία. Επιτάσσει όμως να ξεφύγουμε από τη λογική της ανάθεσης και της αναμονής και να μετουσιώσουμε σε ψυχοκινητική δύναμη την εκ των κάτω δημοκρατική συμμετοχή. Να φυσήξουμε τη ζωή μας στη χόβολη της ελπίδας την ώρα που οι άλλοι τσακώνονται για τις στάχτες…

ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ. Ο καθηγητής Μιχάλης Βακαλούλης διδάσκει Πολιτική Θεωρία, Μεθοδολογία και Κοινωνιολογία της Παγκοσμιοποίησης στο Πανεπιστήμιο Paris VIII. Είναι πτυχιούχος Οικονομίας, Πολιτικής Επιστήμης και διδάκτορας Φιλοσοφίας. Είναι επιστημονικός συνεργάτης της Fondation Gabriel Péri. Οι τελευταίες του έρευνες αφορούν προβλήματα των κοινωνικών κινημάτων και των μορφών πολιτικοποίησης της νεολαίας στις νέες εργασιακές συνθήκες. Είναι επίσης ειδικευμένος σε θέματα επαγγελματικών σχέσεων στον χώρο της ενέργειας. Μελέτες του έχουν μεταφραστεί σε διάφορες γλώσσες. Τελευταία δημοσίευση: «Du pouvoir vertical aux pouvoirs partagés», Editions de l’Atelier, 2018 (με τον Hervé Sérieyx)