Μία από τις πιο εκτεταμένες επιστημονικές έρευνες για την εξέλιξη του ανθρώπινου εγκεφάλου εντόπισε πέντε κύριες «εποχές» ανάπτυξης, χαρτογραφώντας πώς αλλάζει η νευρωνική συνδεσιμότητα από τη βρεφική ηλικία έως τα βαθιά γηρατειά.
Η μελέτη, που βασίστηκε σε εγκεφαλικές απεικονίσεις σχεδόν 4.000 ατόμων ηλικίας από μερικών μηνών έως 90 ετών, κατέγραψε τις μεταβολές των νευρικών συνδέσεων και εντόπισε τέσσερα κρίσιμα «σημεία καμπής» γύρω στα 9, 32, 66 και 83 έτη. Σε κάθε σημείο, η οργάνωση του εγκεφάλου μεταβαίνει σε μια νέα εξελικτική πορεία.
«Αναλογιζόμενοι τη ζωή μας, πολλοί αισθανόμαστε ότι περνάμε διαφορετικές φάσεις. Αποδεικνύεται ότι και οι εγκέφαλοί μας βιώνουν αυτές τις εποχές», δήλωσε ο καθηγητής Ντάνκαν Άστλ, ερευνητής νευροπληροφορικής στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ και επικεφαλής της μελέτης.
«Η κατανόηση ότι η δομή του εγκεφάλου δεν εξελίσσεται σταδιακά, αλλά μέσα από λίγα καθοριστικά σημεία καμπής, θα μας βοηθήσει να εντοπίσουμε πότε και πώς είναι ευάλωτη σε διαταραχές», πρόσθεσε.
Η πρώτη φάση ανάπτυξης, από τη γέννηση έως περίπου τα 9 έτη, χαρακτηρίζεται από την παιδική νευρωνική διαμόρφωση. Στη συνέχεια, μέχρι την ηλικία των 32 ετών, ακολουθεί η εφηβική περίοδος, κατά την οποία το δίκτυο επικοινωνίας του εγκεφάλου βελτιώνεται συνεχώς.
Από την ενηλικίωση στη φάση της γήρανσης
Στις αρχές της δεκαετίας των 30, η εγκεφαλική συνδεσιμότητα αποκτά «ενήλικο χαρακτήρα» — μια φάση που διαρκεί πάνω από τρεις δεκαετίες. Η επόμενη μετάβαση, γύρω στα 66 έτη, σηματοδοτεί την αρχή της «πρώιμης γήρανσης» του εγκεφάλου, ενώ στα 83 έτη ξεκινά η «όψιμη γήρανση».
Οι επιστήμονες μέτρησαν την οργάνωση του εγκεφάλου χρησιμοποιώντας δώδεκα διαφορετικούς δείκτες, όπως την αποδοτικότητα των συνδέσεων, τον βαθμό διαχωρισμού των περιοχών και την εξάρτηση από κεντρικούς νευρωνικούς κόμβους.
Κατά τη βρεφική και παιδική ηλικία, ο εγκέφαλος περνά από φάση «συγκέντρωσης δικτύου», καθώς τα πλήθη συνάψεων μειώνονται και επιβιώνουν μόνο οι πιο δραστήριες. Την ίδια στιγμή, η φαιά και η λευκή ουσία αυξάνονται ραγδαία, ενώ το πάχος και η πτύχωση του φλοιού σταθεροποιούνται.
Στην εφηβεία, η λευκή ουσία συνεχίζει να αναπτύσσεται, οδηγώντας σε πιο αποδοτική επικοινωνία μεταξύ των περιοχών του εγκεφάλου και σε βελτιωμένες γνωστικές ικανότητες. Οι φάσεις αυτές ορίζονται από σταθερές τάσεις εξέλιξης και όχι από στατικά στάδια.
«Δεν λέμε ότι οι άνθρωποι στα τέλη των 20 τους θα συμπεριφέρονται σαν έφηβοι ή ότι ο εγκέφαλός τους μοιάζει με εκείνον ενός εφήβου», εξήγησε η ερευνήτρια Άλεξα Μάουσλι. «Αυτό που έχει σημασία είναι το μοτίβο της αλλαγής».
Η Μάουσλι πρόσθεσε ότι τα ευρήματα θα μπορούσαν να προσφέρουν πολύτιμες πληροφορίες για τους παράγοντες κινδύνου ψυχικών διαταραχών, που συχνά εκδηλώνονται στην εφηβεία.
Περίπου στα 32 έτη παρατηρείται η πιο έντονη μεταβολή στην πορεία του εγκεφάλου. Αν και η έρευνα δεν εξέτασε συγκεκριμένα κοινωνικούς παράγοντες, γεγονότα όπως η γονεϊκότητα ενδέχεται να συνδέονται με αυτές τις αλλαγές. «Ξέρουμε ότι στις γυναίκες που γεννούν, ο εγκέφαλος μεταβάλλεται στη συνέχεια», σημείωσε η Μάουσλι.
Μετά τα 32, η εγκεφαλική αρχιτεκτονική σταθεροποιείται, στοιχείο που συνδέεται με «σταθεροποίηση της νοημοσύνης και της προσωπικότητας» σύμφωνα με άλλες μελέτες. Ταυτόχρονα, οι εγκεφαλικές περιοχές γίνονται πιο διακριτές και αυτόνομες.
Οι δύο τελευταίες μεταβάσεις, στα 66 και 83 έτη, χαρακτηρίζονται από μείωση της συνδεσιμότητας, πιθανό αποτέλεσμα της φυσιολογικής γήρανσης και της εκφύλισης της λευκής ουσίας.
