«Το κείμενο του Τσέχοφ είναι ο πρωταγωνιστής»

Ανήκει στην περίφημη κάστα των νέων και ανερχόμενων ρώσων σκηνοθετών –όπως ο Κονσταντίν Μπογκομόλοφ και ο Ντμίτρι Τσερνιακόφ -, οι οποίοι εντυπωσιάζουν με το ανέβασμα «δυτικότροπων» παραστάσεων διατηρώντας παράλληλα μια καλή χημεία με το ρωσικό κράτος του Πούτιν. Απόδειξη στην περίπτωση του Τιμοφέι Κουλιάμπιν η Χρυσή Μάσκα του Εθνικού Θεάτρου, την οποία κέρδισε για τον «Ονέγκιν» στο θέατρο Κόκκινος Πυρσός. Αυτό δεν σημαίνει, βέβαια, ότι η καλλιτεχνική του ελευθερία δεν έρχεται αντιμέτωπη με άλλα θεσμικά οχυρά, όπως η Εκκλησία. Το ανέβασμα του βαγκνερικού «Τανχόιζερ» τον Δεκέμβριο του 2014 στην Οπερα του Νοβοσιμπίρσκ (με την Ιρίνα Κουρίλοβα ως Ελίζαμπετ) προκάλεσε τη μήνυση του ορθόδοξου αρχιεπισκόπου Τύχωνα, ειδικά για τη σκηνή στο Βουνό της Αφροδίτης, όπου επικρατεί το γυμνό. Το δικαστήριο απέκρουσε τις κατηγορίες, αλλά ο υπουργός Πολιτισμού Βλαντίμιρ Μεντίνσκι απέλυσε τον διευθυντή του θεάτρου Μπόρις Μέζντριχ.

Οι «Τρεις αδερφές» του Τσέχοφ, με τις οποίες ο Κουλιάμπιν έρχεται στο Φεστιβάλ Αθηνών, δεν διεκδικούν αντίστοιχες αξιώσεις. Το «σκάνδαλο» εδώ είναι η ίδια η καλλιτεχνική αυθαιρεσία και ελευθερία του σκηνοθέτη, ο οποίος καταργεί τους διαλόγους επιβάλλοντας τη νοηματική γλώσσα. Και ξαφνικά στην παράσταση, όπως γράφουν ήδη οι γερμανοί και γάλλοι κριτικοί, που την παρακολούθησαν στις χώρες τους, καταργείται το υπ’ αριθμόν ένα εμπόδιο μεταξύ των αγαπημένων χαρακτήρων: η έλλειψη επικοινωνίας. Ζητήσαμε από τον Τιμοφέι Κουλιάμπιν να δώσει «εξηγήσεις» για το τέχνασμά του στην παράσταση που ξεκινά αύριο στην Πειραιώς 260.

ΧΩΡΙΣ ΗΧΟ. «Είχα από παλιά την ιδέα να ανεβάσω μια παράσταση από την οποία θα έλειπε ο ήχος –ή, για να το πω διαφορετικά, από την οποία οι θεατές δεν θα περίμεναν τους γνωστούς διαλόγους. Σκεφτόμουν πάντα ένα κλασικό έργο, για χάρη του οποίου θα χρησιμοποιούσα πάνω στη σκηνή ηχομονωτικό γυαλί. Αργότερα, μου ήρθε η ιδέα να χρησιμοποιήσω τη νοηματική γλώσσα. Παρακολουθούσα ανθρώπους που τη μιλούσαν και προσπαθούσα να ερμηνεύσω ή να μαντέψω αυτό που έβλεπα. Παράλληλα σκεφτόμουν το «σενάριο» της παράστασης και τον πυρήνα μιας απλής ιστορίας. Οσο πιο βαθιά έμπαινα, όμως, στη διαδικασία τόσο μεγαλύτερη γινόταν η αίσθηση ότι δεν χρειάζεται να εφεύρω τίποτε. Αντιθέτως, το μόνο που χρειαζόμουν ήταν ένα κείμενο οικείο για όσους αγαπούσαν το θέατρο. Και μόλις αυτή η ιδέα έγινε ξεκάθαρη, κατέληξα αμέσως στις «Τρεις αδερφές». Πιθανότατα επειδή είναι το θεατρικό του Τσέχοφ που αγαπώ περισσότερο».

ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ – ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΗΣ. «Ξεκίνησα με ένα πείραμα: βρήκα έναν δάσκαλο νοηματικής και του ζήτησα να μάθει στους ηθοποιούς τους ρόλους από την πρώτη σκηνή του έργου –την ονομαστική γιορτή της Ιρίνα. Μπήκαν στην τάξη για έναν μήνα και στη συνέχεια, χωρίς καμία καθοδήγηση, «έπαιξαν» το κείμενο. Και τότε είδα μπροστά μου κάτι παράξενο: οι ηθοποιοί έκαναν νοήματα σε πλήρη σιωπή, αλλά εγώ άκουγα το κείμενο μέσα στο μυαλό μου. Υπήρχε κάτι μαγικό: οι λέξεις που δεν λέγονταν έγιναν ακόμη σημαντικότερες. Οι υπότιτλοι εμφανίστηκαν αργότερα –και το εφέ έγινε πιο δυνατό. Το κείμενο του Τσέχοφ έγινε ένας από τους πρωταγωνιστές της παράστασης. Μη σας πω, ο βασικός χαρακτήρας. Την ίδια στιγμή βέβαια διαβάζαμε το «σενάριο» με τον συνηθισμένο τρόπο αναλύοντάς το με ερωτήσεις και απαντήσεις. Χτίζαμε τη ζωή ενός κωφάλαλου ανθρώπου πάνω στη σκηνή κατά την πιο πιστή αναπαράσταση, προσκαλώντας στις πρόβες συμβούλους με περιορισμένη ακοή».

ΕΧΘΡΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ. «Η ουσία της παράστασης είναι και η βασική «σύγκρουση» στο έργο του Τσέχοφ. Μια κλειστή κοινότητα μορφωμένων ανθρώπων βρίσκεται μετέωρη σε μια παράξενη επαρχιακή πόλη, έξω από το κατώφλι του σπιτιού τους, εγκλωβισμένη σε ένα ξένο περιβάλλον. Πίσω από τους τοίχους της οικίας των Πραζόροφ βρίσκονται το γυμνάσιο που απορροφά όλες τις δυνάμεις της Ολγας, το τηλεγραφείο που προκαλεί ταραχή στην Ιρίνα όταν συναντάει μια γυναίκα η οποία δεν γνωρίζει πώς να τηλεγραφήσει στον αδερφό της στο Σαράτοβ για τον θάνατο του γιου της. Ολο αυτό το σκηνικό ταυτίζεται με την αίσθηση του εξωτερικού κόσμου ως αλλότριου, ξένου, έως και εχθρικού για τους κωφούς ανθρώπους –επειδή δεν έχει σχεδιαστεί γι’ αυτούς. Οι τρεις αδερφές, στη δική μας περίπτωση, περιορίζονται να περνούν την ώρα τους με τους παλιούς συναδέλφους τού πατέρα τους, τους αξιωματικούς της φρουράς της πόλης».