Γνωρίζατε ότι το μονοπώλιο στα συγχωροχάρτια δεν το είχε η Καθολική Εκκλησία κι ότι και τα ορθόδοξα πατριαρχεία τα εξέδιδαν έως το 1957; Εχετε υπόψη γιατί ο Θεός δεν έφτιαξε τη γυναίκα από την πατούσα ή από το κεφάλι του άνδρα, αλλά από το πλευρό του κατά τον Κοσμά τον Αιτωλό; Εχετε αναρωτηθεί ποιος επέβαλλε την πειθαρχία στο στρατόπεδο των γενιτσάρων; Και για ποιο λόγο ο Αθανάσιος Τσακάλωφ άλλαξε επώνυμο και πατρίδα κι ο Ρήγας υπέγραφε ως Βελεστινλής και όχι Φεραίος;

Μικρές στιγμές της Ιστορίας που έμειναν στο περιθώριο, αν δεν συνεθλίβησαν κάτω από μεγάλα γεγονότα, νίκες, ήττες και ημερομηνίες, τα οποία άλλαξαν τον ρου της. Στιγμές που με υπομονή και έρευνα σε εκατοντάδες πηγές, όπως είναι προφανές από το πλήθος των παραπομπών και την εκτενή βιβλιογραφία, τρεις ιστορικοί και ένας παιδαγωγός, με συγγραφική εμπειρία όλοι και στενή σχέση με τη Μέση, κυρίως, αλλά και με την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση –οι Ιωάννης Γρυντάκης, Γεώργιος Δάλκος, Αγγελος και Εκτορας Χόρτης -, συμπεριέλαβαν σε έναν τόμο που κυκλοφορεί στα βιβλιοπωλεία τη Δευτέρα από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο υπό τον τίτλο «Οσα δεν γνωρίζατε για την Τουρκοκρατία και την Επανάσταση του 1821». Ερχεται ως συνέχεια τρόπον τινά της έρευνας που είχαν κάνει για την περίοδο του Βυζαντίου και κυκλοφορεί από τον ίδιο εκδοτικό οίκο.

Αθέατη πτυχή

Στις σχεδόν 250 σελίδες καθαρού υλικού οι συγγραφείς έχουν ανθολογήσει περιστατικά που άλλοτε θυμίζουν ανέκδοτα, άλλοτε φωτίζουν σημαντικά γεγονότα ή αφήνουν να διαφανεί μια αθέατη πτυχή του χαρακτήρα σπουδαίων προσωπικοτήτων. Τα παρουσιάζουν μέσα από σύντομα κείμενα που διαβάζονται γρήγορα και ευχάριστα χωρίς να τους λείπει μια αμηχανία στη γραφή, μια εγκράτεια που παραπέμπει στον τρόπο που είναι γραμμένα τα σχολικά εγχειρίδια. Κι αν αναρωτηθεί κάποιος πόση γοητεία μπορεί να κρύβουν ο Κολοκοτρώνης κι ο Νικηταράς ή ο Αλή Πασάς, η απάντηση είναι ότι η αίσθηση της κλειδαρότρυπας που προσφέρουν αυτά τα καθημερινά στιγμιότυπα σε συνδυασμό με το στοιχείο της έκπληξης είναι αρκετά για να μη θέλει ο αναγνώστης να αποχωριστεί εύκολα αυτό το βιβλίο, στο οποίο μπορεί να επανέρχεται όπως στα λήμματα μιας εγκυκλοπαίδειας, ενώ σαφώς μπορεί να αποτελέσει και το έναυσμα –κάτι που αποτελεί στόχο των συγγραφέων όπως αναφέρουν στο προλογικό τους σημείωμα –«για περισσότερη μελέτη της Ιστορίας». Της Ιστορίας μιας περιόδου αρκετά φορτισμένης για τον μέσο αναγνώστη, στην οποία οι συγγραφείς –αν και την έχουν χειριστεί με προσοχή όπως επί παραδείγματι στο θέμα του κρυφού σχολειού –δεν αποφεύγουν ωστόσο την επανάληψη ορισμένων στερεοτύπων όπως ότι «οι Τούρκοι βασάνιζαν τους Ελληνες με τον πιο σκληρό τρόπο, τους άρπαζαν τα παιδιά στο παιδομάζωμα, τους εξευτέλιζαν με κάθε ευκαιρία και συχνά τους ανάγκαζαν να εξισλαμίζονται» ή ότι «τους Τούρκους τους χαρακτήριζαν, εκτός από την αμάθεια, η αλαζονεία, η φιλοχρηματία και η δωροδοκία».

Ο αρχιμάγειρος

Κάνοντας λοιπόν μια βουτιά στα βαθιά και αθέατα νερά της Ιστορίας μαθαίνουμε ότι στο στρατόπεδο των γενιτσάρων την πειθαρχία επέβαλλε ο αρχιμάγειρος του παλατιού, που έκανε και χρέη δήμιου κι η πιο συνηθισμένη τιμωρία που τους έβαζε ήταν να κάνουν λάντζα στα μαγειρεία. Συγχωροχάρτια εξέδιδαν και τα ορθόδοξα πατριαρχεία –το τελευταίο εκδόθηκε από το Πατριαρχείο Αντιοχείας το 1957 –σε δύο τύπους: ένα σύντομο για τους ζωντανούς και ένα εκτενέστερο για τους νεκρούς. Ενα από τα πρώτα που εκδόθηκαν ήταν από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Μητροφάνη Γ’ (1565-1572 και 1579-1580) για τον ιερομόναχο Ιωσήφ, για τα αμαρτήματα που δεν είχε εξομολογηθεί επειδή τα ξέχασε, αλλά και για εκείνα που ντράπηκε να πει στον εξομολόγο του.

Ειδική μνεία γίνεται στον τρόπο με τον οποίο ο Κοσμάς ο Αιτωλός «προσπαθούσε με απλά λόγια να μιλήσει στις ψυχές των φτωχών ραγιάδων και να τους διαπαιδαγωγήσει χριστιανικά». Διαβάζουμε ότι «όταν έκανε ο Θεός τον άνδρα, γυναίκα δεν υπήρχε στον κόσμο. Και ο πανάγαθος Θεός, για να μην είναι ο άνδρας μόνος του, δημιούργησε από την πλευρά του μια γυναίκα και του την έδωσε για σύντροφο. Ισια την έκαμε ο Θεός τη γυναίκα με τον άνδρα, όχι κατώτερη, για να είναι ο άνδρας σαν βασιλιάς και η γυναίκα σαν βεζίρης. Αν την ήθελε κατώτερη θα έκοβε από την πατούσα του άνδρα κι όχι από την πλευρά. Ούτε, βέβαια, την έκανε από το κεφάλι, για να μην υποτιμά τον άνδρα».

Ο Ρήγας υπέγραφε ως Βελεστινλής και όχι Φεραίος, διότι οι αρχαίες Φερές είχαν κακή φήμη λόγω του τυράννου τους Αλεξάνδρου (368-359 π.Χ.), ονομαστού για την αγριότητά του σε βαθμό που να θάβει ζωντανούς τους δίκαιους ανθρώπους ή να τους αφήνει βορά στα σκυλιά. Κι έτσι ο Ρήγας –που σε άλλο σημείο διαβάζουμε ότι όταν προσπάθησε να αυτοκτονήσει μετά τη σύλληψή του στη Βιέννη με ένα μικρό μαχαίρι καρφώνοντας την κοιλιά του, μόνο τραυματίστηκε διότι ήταν αρκετά ευτραφής –προτιμούσε να χρησιμοποιεί για να υπογράφει τη νεότερη και όχι την αρχαία ονομασία του τόπου καταγωγής του.

Ανεκδοτολογικά στοιχεία

Το πάθος του Αλή Πασά και η περιτομή του Κολοκοτρώνη

Σελίδες ειδικά αφιερωμένες υπάρχουν και στον Αλή Πασά, ο οποίος παινευόταν στον λόρδο Βύρωνα ότι είχε λάβει ως δώρο από τον Ναπολέοντα ένα τουφέκι με διαμάντια. Μόνο που ο γραμματικός του αποκάλυψε στον φιλέλληνα ποιητή ότι ναι μεν το τουφέκι ήταν δώρο του γάλλου αυτοκράτορα, τα διαμάντια όμως τα είχε προσθέσει ο πασάς για να φαίνεται το δώρο βασιλικό.

Ο τρομερός και φοβερός Αλή Πασάς ήταν και η αιτία που ο Αθανάσιος Τέκελης, γιος εμπόρου από τα Γιάννινα, φυγαδεύτηκε από τον πατέρα του στη Ρωσία και απέκτησε το επώνυμο Τσακάλωφ. Ο πατέρας του φοβόταν μήπως ο γιος του λόγω της εξαιρετικής ομορφιάς του πέσει στα χέρια του πασά. Κι ένα ανεκδοτολογικό στοιχείο με πρωταγωνιστή τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη: «Πριν ξεσπάσει η Επανάσταση του 1821 ένας Τούρκος που θαύμαζε τη γενναιότητά του, του είπε: “Κρίμα που δεν είσαι Τούρκος, μεγάλος αφέντης θα γινόσουν”. “Aν γίνω Τούρκος θα μου κάνουν περιτομή;”. “Βέβαια”. “Εμάς τους χριστιανούς όταν μας βαφτίζουν κόβουν μια τούφα μαλλιά και τα βάζουν στο εικόνισμα του Χριστού. Αν γίνω Τούρκος στον άλλο κόσμο θα με τραβούν ο Χριστός από τα μαλλιά κι ο Μωάμεθ από την… Και δεν θέλω να φέρω σε δύσκολη θέση δύο τόσο μεγάλους προφήτες”».

Αγγελος Χόρτης, Εκτορας Χόρτης, Ιωάννης Γρυντάκης, Γεώργιος Δάλκος

Οσα δεν γνωρίζατε για την Τουρκοκρατία και την Επανάσταση του 1821

Εκδ. Μεταίχμιο, 2016, σελ. 288

Τιμή: 15,50 ευρώ