Μέχρι πριν από μία εβδομάδα δεν ήταν παρά ένα φάντασμα. Στην καλύτερη περίπτωση ένα εργοτάξιο διαρκείας, ένα μισογκρεμισμένο ασχημόπαπο ντυμένο με λινάτσες που υποσχόταν ότι θα μεταμορφωθεί σε κύκνο. Κουφάρι, γιοφύρι της Αρτας, καταραμένο είναι μερικά μόνο από τα προσωνύμια που έχουν φορτώσει στο παλιό εργοστάσιο Φιξ, μεταξύ της Λεωφόρου Συγγρού και της Καλλιρρόης, το οποίο πασχίζει να μεταμορφωθεί σε έδρα του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και να καλύψει ένα μεγάλο κενό στην Αθήνα, τη μοναδική ευρωπαϊκή πρωτεύουσα που δεν διαθέτει ανάλογο μουσειακό χώρο.

Και όταν το περασμένο Σάββατο για πρώτη φορά το νερό –υπόμνηση του Ιλισού που έχει θαφτεί κάτω από την άσφαλτο, λίγα μέτρα μακριά από την είσοδό του –έτρεξε στους τοίχους της πρόσοψής του, ήταν δύσκολο να μην αναρωτηθούν οι λίγοι τυχεροί (κυρίως δημοσιογράφοι και ιστορικοί τέχνης) που βάδιζαν προς την κατακόκκινη είσοδό του: σημαίνει την αντίστροφη μέτρηση για τα πολυαναμενόμενα εγκαίνιά του ή μήπως ακόμη και το ίδιο το κτίριο δεν αντέχει άλλο τις περιπέτειες και την αναμονή και «δακρύζει»;

Η χαμένη ευκαιρία του 2004

Οχι άδικα, αν αναλογιστεί κάποιος ότι το ΕΜΣΤ σε δύο χρόνια θα ενηλικιωθεί (ιδρύθηκε το 1997) και στο μεταξύ έχει δει Ολυμπιακούς Αγώνες και ελληνικές προεδρίες στην Ευρωπαϊκή Ενωση να περνούν –χαρακτηριστικά χρονικά ορόσημα και στοιχήματα για κάθε πολιτικό που περνούσε από την ηγεσία του υπουργείου Πολιτισμού –ενώ εκείνο παρέμενε εγκλωβισμένο σε έριδες με διαφορετικούς κάθε φορά πρωταγωνιστές.

Τι κι αν γρήγορα το ΕΜΣΤ, που ιδρύθηκε από το πείσμα και το όραμα της αποπεμφθείσας από την προηγούμενη κυβέρνηση διευθύντριάς του Αννας Καφέτση, άρχισε δυναμικά την πορεία του το 2000 με την έκθεση – αφιέρωμα στον Γιάννη Τσαρούχη, για να αποκτήσει τάχιστα το δικό του κοινό; Το πρώτο στοίχημα για έστω και εν μέρει παράδοση του κτιρίου για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004 ήταν εξαρχής χαμένο, αφού η σύμβαση με τους αρχιτέκτονες που κέρδισαν στον διαγωνισμό του 2002 υπεγράφη το 2004 και το 2005 ήταν έτοιμες οι οριστικές μελέτες.

Κόντρες στο ΔΣ

Η χρονιά όμως που θα προκαλέσει μια σειρά αλυσιδωτών αρνητικών εξελίξεων για την τύχη του μουσείου είναι το 2005. Από τη μία κηρύσσεται ο διεθνής διαγωνισμός για την ανάδειξη του εργολάβου. Από την άλλη είναι η χρονιά που αρχίζει να γίνεται δημόσια πλέον η κόντρα ανάμεσα στην τότε διευθύντρια του ΕΜΣΤ Αννα Καφέτση και στα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου, διένεξη που συνεχίστηκε για άλλους κάθε φορά λόγους με όλα τα μελλοντικά συμβούλια ασχέτως σύνθεσης.

Περιπλανώμενο Ιδρυμα

Πλάνητας στο μεταξύ το μουσείο βρίσκει στέγη άλλοτε στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών και άλλοτε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, αν και αργότερα θα βγει στον δρόμο για χάρη της υπαίθριας και πολυδάπανης έκθεσης «Μεγάλος Περίπατος». Στα πέντε χρόνια λειτουργίας του έχει προσελκύσει περισσότερους από 150.000 επισκέπτες και έχει από το μηδέν αποκτήσει μια συλλογή με 556 έργα. Η ελπίδα για τα εγκαίνια έχει πλέον μετατεθεί στις αρχές του 2008. Τα επόμενα δύο χρόνια θα κυλήσουν με ασφαλιστικά μέτρα μεταξύ των εργοληπτικών εταιρειών και προσφυγές στα ευρωπαϊκά δικαστήρια για να φθάσουμε στον Ιούνιο του 2007, οπότε ο εργολάβος μπαίνει μετά βαΐων και κλάδων στο κτίριο ώστε να το μετατρέψει σε μουσείο.

Νέος στόχος το 2009, ο οποίος ναυαγεί καθώς τόσο ο εντοπισμός αμιάντου όσο και η αδυναμία του εργολάβου να προχωρήσει το έργο καθιστούν και πάλι όνειρο απατηλό την ολοκλήρωση του μουσείου. Λίγους μήνες πριν από την υποτιθέμενη παράδοση του κτιρίου (Ιανουάριος 2010 ύστερα από σχετική παράταση) διαπιστώνεται ότι ο εργολάβος μετά βίας έχει ολοκληρώσει το 10% του έργου.

Στο μεταξύ, το ΕΜΣΤ έχει μετακομίσει στο Ωδείο Αθηνών (όπου παρέμεινε έως πριν από 15 ημέρες), ενώ μέλη και πρόεδροι στο ΔΣ άλλαζαν, υπουργικές αποφάσεις υπογράφονταν αφαιρώντας ή ξαναδίνοντας αρμοδιότητες στη διευθύντρια και οι συγκρούσεις έφθαναν ώς το γραφείο του εισαγγελέα. Ενας νέος γολγοθάς ξεκινά καθώς κηρύσσεται έκπτωτος ο εργολάβος, ενώ δεν πρέπει να χαθεί η χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Νέος διαγωνισμός κηρύσσεται τον Σεπτέμβριο του 2010 και οι συμβάσεις υπογράφονται τον Νοέμβριο του 2011.

Χωρίς χρήματα

Το κτίριο είναι έτοιμο τον Φεβρουάριο του 2014. Οχι όμως και το μουσείο. Η ένταση ανάμεσα στη διευθύντρια και στο ΔΣ δεν λέει να κοπάσει, με αποτέλεσμα να απομακρυνθούν το περασμένο φθινόπωρο όλοι από τις θέσεις τους. Η νέα διευθύντρια Κατερίνα Κοσκινά από τον Δεκέμβριο δουλεύει τις νέες μελέτες για την παρουσίαση των έργων των μόνιμων συλλογών, την ώρα που δεν υπάρχουν χρήματα για τη λειτουργία του μουσείου, ούτε προσωπικό, ώστε να είναι έτοιμο βάσει των νέων δεσμεύσεων στο τέλος του τρέχοντος έτους. Γεγονός που δείχνει ότι τελικά ίσως το δυσκολότερο μέρος του έργου δεν ήταν η μετατροπή του βιομηχανικού κτιρίου σε μουσείο, αλλά οι διαδικασίες ώστε να ανοίξει επιτέλους στο ευρύ κοινό.