Αλλοι το λένε απεχθές. Αλλοι το προτιμούν επαχθές. Το λένε και τοκογλυφικό, επονείδιστο ή σκέτα παράνομο. Ολοι πάντως εννοούν το ίδιο: το χρέος δεν μας δεσμεύει. Δεν το πληρώνουμε. Βασίζονται σε μια αμφιλεγόμενη νομική θεωρία του Διεθνούς Δικαίου, το λεγόμενο δόγμα του απεχθούς χρέους (όπως στα ελληνικά αποδίδεται ο αγγλικός όρος odious debt). Σύμφωνα με αυτό, αν το χρέος μιας χώρας έχει συναφθεί από δικτατορικό καθεστώς χωρίς να λαμβάνει υπόψη του το εθνικό συμφέρον (δηλαδή χωρίς τη συγκατάθεση των πολιτών) για να χρησιμοποιηθεί για δραστηριότητες εναντίον τους τότε δεν δεσμεύει το έθνος.

Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ. Μετά το 2010 η θεωρία του απεχθούς χρέους πέρασε σταδιακά από το περιθώριο στο κέντρο της δημόσιας ζωής και στο πρόγραμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Η απήχησή της δεν είναι, βέβαια, παράξενη. Γιατί να μπεις στον κόπο να πείσεις την αγορά, να αναζητήσεις πηγές δανεισμού, να εξισορροπήσεις τα δημόσια οικονομικά, να αποκτήσεις παραγωγική οικονομία κ.λπ., κ.λπ.; Γιατί να μπεις σε τόσους κόπους όταν μπορείς πολύ απλά να διαγράψεις –αν χρειαστεί και μονομερώς –το χρέος και να ξεμπερδεύεις;

Οι της Κουμουνδούρου από πολύ νωρίς, ήδη από τα τέλη του 2010, λίγους μήνες μετά την ψήφιση του πρώτου Μνημονίου, μιλούσαν σε κάθε ευκαιρία για μια επιτροπή λογιστικού ελέγχου που θα ανακάλυπτε πόσο από το ελληνικό δημόσιο χρέος είναι απεχθές. Η κίνηση μιας τέτοιας διαδικασίας έχει συζητηθεί για χρέη που συνήψαν δικτατορίες της Λατινικής Αμερικής και καθεστώτα όπως το απαρτχάιντ της Νότιας Αφρικής. Στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων η κήρυξη του χρέους ως απεχθούς δεν υιοθετήθηκε, γιατί οι κυβερνήσεις φοβήθηκαν τις επιπτώσεις που θα είχε η οικονομική απομόνωση και η ρήξη με τους δανειστές. Γιατί οι του ΣΥΡΙΖΑ δεν μιλούν για μια συναινετική διαδικασία, όπως το PSI που ελάφρυνε το ελληνικό χρέος κατά 106 δισ., αλλά για διαγραφή ερήμην των δανειστών.

Οσο για τη μικρή λεπτομέρεια, ότι τα χρέη πρέπει να έχουν συναφθεί από δικτατορικό καθεστώς για να χαρακτηριστούν απεχθή, την απάντηση δίνει εμμέσως η επωδός του κοινοβουλευτικού εκπροσώπου του ΣΥΡΙΖΑ: «Εχουμε χούντα με κοινοβουλευτικό μανδύα».

ΤΟ ΜΕΤΩΠΟ. Ετσι, σιγά σιγά, όχι μόνο ο ΣΥΡΙΖΑ αλλά και κάθε αντιμνημονιακός που σεβόταν τον εαυτό του, από τον οικονομολόγο των trash τηλεπαραθύρων Δημήτρη Καζάκη μέχρι τον Πάνο Καμμένο και τη Χρυσή Αυγή, ύψωναν το ανάστημά τους στους δανειστές δηλώνοντας το ίδιο: Δεν χρωστάμε, δεν πληρώνουμε. Το χρέος είναι απεχθές.

Βέβαια, στην πραγματικότητα το Διεθνές Δίκαιο δεν απαλλάσσει τους πολίτες μιας χώρας από την αποπληρωμή των δανείων μιας δικτατορίας, ακόμη και αν τα δάνεια βρέθηκαν στους τραπεζικούς λογαριασμούς του δικτάτορα. Η μόνη επιτυχής στην πρόσφατη Ιστορία εφαρμογή της εν λόγω θεωρίας έγινε από τον Ραφαέλ Κορέα, που κατόρθωσε χάρη σε αυτή τη θεωρία να διαγράψει ένα μέρος των χρεών του Ισημερινού.

Μέχρι πρόσφατα η προγραμματική εξαγγελία για διαγραφή του χρέους προβαλλόταν χωρίς αστερίσκους από την πλευρά της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Μέχρι πριν από λίγες ημέρες, που ο οικονομολόγος του ΣΥΡΙΖΑ Γιώργος Σταθάκης τόλμησε να μιλήσει όχι με τους συνήθεις θούριους, αλλά με αριθμούς: «Είναι περίπου στο 5%. Η μεγάλη πλειοψηφία του χρέους, πάνω από το 90%, είναι παραδοσιακό, δημόσιο χρέος των αγορών, δηλαδή των ομολόγων. Εκεί δεν υπάρχει νομική διαδικασία για να αμφισβητηθεί», δήλωσε, προκαλώντας σεισμό στην Κουμουνδούρου.

Ο Σταθάκης χαλούσε το ωραίο αφήγημα που με τόσο κόπο είχε καταστρώσει και ο ίδιος ο Τσίπρας τα τελευταία χρόνια. Πριν από τις πρώτες εκλογές του 2012 ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ μιλούσε για απεχθές χρέος –με όρους λυπητερής. Στις 29 Απριλίου 2012 δίνει διακαναλική συνέντευξη στο Ζάππειο. Οταν του τίθεται η σχετική ερώτηση εκείνος δηλώνει επί λέξει: «Το χρέος είναι και ταξική σχέση κι αν θέλετε είναι και ένα εργαλείο υποδούλωσης των λαών, χειραγώγησης των λαών. Και λέμε κάτι πάρα πολύ απλό, το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνουμε με το χρέος είναι έναν διεθνή λογιστικό έλεγχο για να δούμε τι από αυτό είναι νόμιμο και τι είναι παράνομο. Εσείς τι θα κάνατε αν σας ερχόταν ένας λογαριασμός σε ένα τραπέζι τον οποίο θεωρούσατε υπερβολικό; Θα φωνάζετε πίσω το γκαρσόνι και θα του λέγατε «πες μου, αυτά τα πήρα που μου χρεώνεις;»».

Στις 8 Μαΐου 2012 ο Τσίπρας βγαίνει από το Προεδρικό Μέγαρο. Μόλις έχει πάρει διερευνητική εντολή ως αρχηγός του δεύτερου σε ψήφους κόμματος. Προς το τέλος της δήλωσής του λέει: «Για τις ανάγκες αυτής της διαδικασίας διαλόγου που θα ξεκινήσουμε σήμερα θα ήθελα να ξεχωρίσω και να επιμείνω στους παρακάτω ελάχιστους άξονες για τη συζήτηση». Πέμπτος και τελευταίος άξονας; «Η δημιουργίαΕπιτροπής Λογιστικού Ελέγχουγια να διερευνήσει το επαχθές του δημόσιου χρέους, μορατόριουμ στην αποπληρωμή του και διεκδίκηση δίκαιης και βιώσιμης ευρωπαϊκής λύσης».

Η εύκολη λύση, την οποία –φευ! –κανείς από τους έχοντες εξουσία δεν έβλεπε, άρχισε να κερδίζει έδαφος το καλοκαίρι του 2011, οπότε και ψηφίζεται στη Βουλή το Μεσοπρόθεσμο. Στο πεζοδρόμιο των Αγανακτισμένων. Είχε προηγηθεί εκείνη τη χρονιά και το περίφημο ντοκιμαντέρ «Debtocracy», που «πρότεινε (σ.σ.: για την κρίση) λύσεις που αποκρύπτονταν από την κυβέρνηση και τα κυρίαρχα ΜΜΕ». Τι κι αν ο σταρ οικονομολόγος της κρίσης Γιάνης Βαρουφάκης είχε αντίθετη άποψη; Εγραφε τον Απρίλιο του 2011: «Χαιρετίζω τους προβληματισμούς του ντοκιμαντέρ «Debtocracy» αλλά απορρίπτω την κεντρική του ιδέα-πρόταση. Εύκολες λύσεις δεν υπάρχουν», αλλά λίγοι του έδιναν σημασία.

Ο Δημήτρης Καζάκης, ιδρυτικό μέλος του Ενιαίου Πατριωτικού Μετώπου (το οποίο μαζί με τη Δημοκρατική Αναγέννηση του Παπαθεμελή έλαβε 58.459 ψήφους στις πρώτες εκλογές του 2012, ήτοι το 0,92% των ψήφων) ωρύεται περί απεχθούς χρέους την άνοιξη του 2011 στο Σύνταγμα, στην πάνω πλατεία φυσικά. Και μετά ξεκινά τουρ στις πλατείες: Καλαμάτα, Πάτρα Λαμία, Καβάλα, Σπάρτη, Δράμα, Ηράκλειο και πάει λέγοντας. Για να εξηγήσει και στην επαρχία ότι «ο ελληνικός λαός δεν χρωστάει. Το χρέος είναι προϊόν επαχθούς και απεχθούς οικονομικής πολιτικής και μεθόδευσης εις βάρος του».

Αλλά και ο πρόεδρος Καμμένος μιλάει για απεχθές χρέος κάθε φορά που επιτίθεται στη Νέα Τάξη Πραγμάτων, η οποία επιβουλεύεται το έθνος μέσω των Μνημονίων. Αλλωστε, το χρέος χαρακτηρίζεται ρητά επαχθές στην ιδρυτική διακήρυξη του κόμματος των πολλών και Ανεξαρτήτων Ελλήνων. Ο πολιτικός φορέας με το όνομα Ανεξάρτητοι Ελληνες, λέει, «απαιτεί την κατάργηση του Μνημονίου και αρνείται να δεχθεί το επαχθές, παράνομο χρέος που διαμορφώθηκε με τοκογλυφικά επιτόκια»

ΚΑΙ Η ΧΡΥΣΗ ΑΥΓΗ. Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και η Χρυσή Αυγή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα μία από τις πολλές ανακοινώσεις περί χρέους που έχουν βγάλει οι νεοναζί, με ημερομηνία Ιούλιος του 2013. «Μόνη ορθή απάντηση στη Μέρκελ η άρνηση πληρωμής του παράνομου χρέους» γράφουν. Και συμπληρώνουν: «Η Μέρκελ και οι διεθνείς τοκογλύφοι θέλουν να κρατούν αιωνίως δεμένη την Ελλάδα με τα δεσμά του παράνομου χρέους […]. Η Χρυσή Αυγή απαιτεί άμεσο λογιστικό έλεγχο του δημοσίου χρέους και άρνηση πληρωμής του παράνομου και επαχθούς χρέους. Βιώνουμε μία ανθρωπιστική κρίση».

Ο Βαρουφάκης πάντως δεν άντεξε και «ξαναχτύπησε» στον νέο γύρο συζητήσεων για το απεχθές του χρέους. «Πόσο από το χρέος μας οφείλεται σε διαφθορά, δεν νομιμοποιείται και θα μπορούσε να χαρακτηριστεί απεχθές; Θα είμαι σαφής: Το ερώτημα αυτό δεν είναι απλά εκτός τόπου, χρόνου και θέματος. Επιπλέον δεν έχει απάντηση» έγραψε. Πόσο πιο σαφώς να το θέσει;

Ο εμπνευστής

Ο υπουργός Εξωτερικών του τσάρου Νικολάου Β’, ο Αλεξάντερ Σακ, το 1927 εισάγει τον όρο απεχθές χρέος. Ως τέτοιο ορίζει το εθνικό χρέος που προκύπτει: «Οταν μια δεσποτική κυβέρνηση συνάπτει δάνεια όχι για τις ανάγκες και τα συμφέροντα του κράτους, αλλά για να ενισχύσει τον εαυτό της, να καταστείλει λαϊκές εξεγέρσεις. Αυτό το χρέος δεν είναι δεσμευτικό για το έθνος. Είναι χρέος του καθεστώτος, προσωπικό χρέος που συμφώνησε ο ηγεμόνας, το οποίο συνεπώς καταπίπτει με το τέλος του καθεστώτος».

Οι πρόσφατοι ορισμοί

Ο Τζεφ Κινγκ (που διδάσκει στη Νομική στο UCL) στο «Advancing the Odious Debt Doctrine» (Εξελίσσοντας το Δόγμα του Απεχθούς Χρέους, 2002) δίνει τρεις πιο συγκεκριμένες προϋποθέσεις για να κηρυχθεί ένα χρέος απεχθές: Το καθεστώς της χώρας να έχει συνάψει το δάνειο χωρίς τη συγκατάθεση των πολιτών. Το δάνειο να χρησιμοποιήθηκε για δραστηριότητες που δεν ωφέλησαν τους πολίτες. Ο πιστωτής να γνώριζε αυτές τις προθέσεις του δανειολήπτη.

Η μελέτη του ΔΝΤ

Επτά περιπτώσεις κρατών που θα μπορούσαν να διεκδικήσουν τον χαρακτηρισμό του χρέους τους ως απεχθούς, σύμφωνα με μελέτη του ΔΝΤ που παρουσιάστηκε σε σύνοδο του Ταμείου για τη φτώχεια τον Φεβρουάριο του 2002. Σε όλες τα χρέη είχε συνάψει δικτατορικό καθεστώς: Νικαράγουα (δικτάτορας Αναστάσιο Σομόζα), Φιλιππίνες (Φερνάρντο Μάρκος), Αϊτή (Φρανσουά και Ζαν Κλοντ Ντιβαλιέ), Νότια Αφρική (λόγω του απαρτχάιντ),Κονγκό (Μομπούτου Σέσε Σέκο), Νιγηρία (Σάνι Αμπάτσα), Κροατία (ΦράνιοΤούντζμαν)

Η περίπτωση του απαρτχάιντ

Το καθεστώς στη Νότια Αφρική δανειζόταν κατά τη δεκαετία του 1980 και διοχεύτευε ένα μεγάλο μέρος του προϋπολογισμού στην αστυνομία και τον στρατό προκείμενου να καταπιεστεί η αφρικανική πλειοψηφία. Παρότι αυτό το χρέος θα μπορούσε να χαρακτηριστεί απεχθές, η μετά το απαρτχάιντ κυβέρνηση αποφάσισε να σεβαστεί τις διεθνείς δεσμεύσεις του κράτους και να αποδεχθεί την ευθύνη για το χρέος, φοβούμενη ότι το αντίθετο θα αποθάρρυνε τις ξένες επενδύσεις στη Νότια Αφρική.

Ο Ορτέγκα δεν το τόλμησε

Ο πρόεδρος της Νικαράγουας, αρχηγός των Σαντινίστας Ντανιέλ Ορτέγκα είχε δηλώσει στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ότι η κυβέρνησή του θα αποκήρυσσε το χρέος του δικτάτορα Σομόζα, που έπεσε το 1979, επειδή ήταν απεχθές. Οι Σαντινίστας όμως άλλαξαν γνώμη όταν οι σύμμαχοί τους στην Κούβα τους συμβούλευσαν να μην αρνηθούν το χρέος, επειδή μια τέτοια απόφαση θα τους έθετε σε διεθνή οικονομική απομόνωση.

Τελευταία Νέα