Σχιστολιθικά καύσιμα και διεθνείς επιπτώσεις

Η μεγαλύτερη καινοτομία στην ενέργεια μέχρι στιγμής είναι η ανάπτυξη του σχιστολιθικού αερίου και πετρελαίου. Η ενέργεια από σχιστόλιθο βρίσκεται στην επικαιρότητα λόγω της πληθώρας της στις Ηνωμένες Πολιτείες και των σημαντικών παγκόσμιων επιπτώσεων –όπως θα συνεχίσουν να δείχνουν τα γεγονότα το 2014.

Το σχιστολιθικό αέριο και το πετρέλαιο της Αμερικής αλλάζουν ήδη τις παγκόσμιες ενεργειακές αγορές και περιορίζουν τόσο την ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης απέναντι στις ΗΠΑ όσο και τη βιομηχανική ανταγωνιστικότητα της Κίνας. Φέρνουν επίσης αλλαγές στην παγκόσμια πολιτική. Το πώς η σχιστολιθική ενέργεια μπορεί να αλλάξει τον ρόλο της Αμερικής στη Μέση Ανατολή γίνεται ένα από τα κύρια ζητήματα στην Ουάσιγκτον και τη Μέση Ανατολή.

Αυτή η «αντισυμβατική επανάσταση» στο πετρέλαιο και το αέριο δεν έγινε τόσο γρήγορα. Το φυσικό αέριο από αργιλικούς σχιστόλιθους εξάγεται από μεγάλο βάθος με τη θραύση των βράχων μέσω της μεγάλης πίεσης του νερού με μείγμα χημικών, μέθοδος γνωστή ως fracking. Είναι γνωστή από το 1947. Οι πρώτες προσπάθειες εξόρυξης έγιναν στο Τέξας στις αρχές της δεκαετίας του ’80. Ο συγκεκριμένος τρόπος θραύσης για την εξόρυξη σχιστολιθικής ενέργειας με την οριζόντια διάτρηση τελειοποιήθηκε όμως στα τέλη της δεκαετίας του ’90 και στις αρχές του 2000. Και μόλις το 2008 οι επιπτώσεις του για την αμερικανική ενεργειακή πολιτική έγιναν ευρέως κατανοητές.

Εκτοτε, η βιομηχανία αναπτύχθηκε γοργά, με το σχιστολιθικό αέριο να αποτελεί το 44% της συνολικής παραγωγής φυσικού αερίου στις ΗΠΑ. Λόγω των μεγάλων αποθεμάτων, οι τιμές του αερίου στις ΗΠΑ μειώθηκαν στο ένα τρίτο των αντίστοιχων στην Ευρώπη, ενώ στην Ασία είναι πενταπλάσιες. Η παραγωγή σχιστολιθικού πετρελαίου επίσης αυξάνεται στις ΗΠΑ: 58% από το 2008, αύξηση μεγαλύτερη από τη συνολική παραγωγή κάθε μιας από τις 12 χώρες του ΟΠΕΚ. Μάλιστα, η Διεθνής Υπηρεσία Ενέργειας προβλέπει ότι τα επόμενα χρόνια οι ΗΠΑ θα ξεπεράσουν τη Σαουδική Αραβία και τη Ρωσία και θα γίνουν η μεγαλύτερη πετρελαιοπαραγωγός χώρα του κόσμου.

Πριν από πέντε χρόνια, υπήρχε η βεβαιότητα ότι μελλοντικά οι ΗΠΑ θα χρειάζονταν να εισαγάγουν μεγάλες ποσότητες υγροποιημένου φυσικού αερίου προκειμένου να αντιμετωπίσουν την πτώση της εσωτερικής τους παραγωγής. Σήμερα οι ΗΠΑ δεν εισάγουν καθόλου LNG –εξοικονομώντας με αυτόν τον τρόπο 100 δισ. δολάρια ετησίως. Με σημερινές τιμές, η αύξηση της αμερικανικής πετρελαϊκής παραγωγής εξοικονομεί άλλα 100 δισ. δολάρια. Επιπροσθέτως η αντισυμβατική αυτή επανάσταση υποστηρίζει περίπου δύο εκατομμύρια θέσεις εργασίας.

Οι διεθνείς επιπτώσεις είναι τεράστιες. Καθώς η αμερικανική αγορά έχει ήδη πολύ φθηνές τιμές, αυτή η νέα τεχνολογία πηγαίνει και στην Ευρώπη, δημιουργώντας αναπάντεχο ανταγωνισμό για παραδοσιακούς προμηθευτές όπως η Ρωσία και η Νορβηγία. Η έλλειψη αμερικανικής ζήτησης για LNG αποτελεί ευτυχή συγκυρία για την Ιαπωνία μετά την καταστροφή του εργοστασίου πυρηνικής ενέργειας της Φουκουσίμα το 2011. Μεγάλο κομμάτι του LNG μπορεί να καταναλωθεί στην Ιαπωνία για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, αντικαθιστώντας την ενέργεια που χάθηκε από το κλείσιμο του εργοστασίου.

Πολλές άλλες χώρες επαναξιολογούν τις δικές τους ενεργειακές πολιτικές με δεδομένη την επανάσταση που φέρνει ο σχιστόλιθος. Η Κίνα, βλέποντας την ταχύτητα και το εύρος της ανάπτυξης του αμερικανικού σχιστολιθικού αερίου, έθεσε ως προτεραιότητα την ανάπτυξη νέων, αντισυμβατικών πηγών ενέργειας. Για την Κίνα, η αντικατάσταση του λιθάνθρακα με φυσικό αέριο για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας είναι κρίσιμη προκειμένου να περιορίσει τη λαϊκή δυσαρέσκεια και τα προβλήματα υγείας που προκαλούνται από τη βαριά ατμοσφαιρική ρύπανση.

Η αύξηση της παραγωγής σχιστολιθικής ενέργειας στην Αμερική έχει και μια ευρύτερη παγκόσμια οικονομική επίπτωση: αλλάζει την ισορροπία ανταγωνιστικότητας στη διεθνή οικονομία και δίνει στις ΗΠΑ ένα αναπάντεχο πλεονέκτημα καθώς το φθηνό φυσικό αέριο συμβάλλει στην αναγέννηση της αμερικανικής βιομηχανίας, με τις εταιρείες να κατασκευάζουν καινούργια εργοστάσια και να επεκτείνουν τις υπάρχουσες εγκαταστάσεις.

Απ’ άκρου εις άκρον στην Ευρώπη, οι μεγάλες βιομηχανίες εκφράζουν τις ανησυχίες τους για την απώλεια της ανταγωνιστικότητας έναντι εργοστασίων που χρησιμοποιούν φθηνό αέριο και τη συνεπακόλουθη μετατόπιση κατασκευών από την Ευρώπη στις ΗΠΑ. Αυτό είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό για τη Γερμανία, καθώς οι εξαγωγές της αποτελούν το ήμισυ του ΑΕΠ της. Στη Γερμανία το ενεργειακό κόστος συνεχίζει να αυξάνεται, κάτι που σημαίνει ότι η γερμανική βιομηχανία θα χάσει το μερίδιό της στην παγκόσμια αγορά.

Οι γεωπολιτικές επιπτώσεις είναι ήδη ορατές. Για παράδειγμα, το Ιράν κάθεται πλέον σοβαρά στο τραπέζι των πυρηνικών διαπραγματεύσεων, κάτι που ίσως δεν θα συνέβαινε εάν δεν υπήρχε το σχιστολιθικό πετρέλαιο. Οταν επιβλήθηκαν οι αυστηρές κυρώσεις στις ιρανικές πετρελαϊκές εξαγωγές, πολλοί φοβούνταν ότι οι παγκόσμιες τιμές του μαύρου χρυσού θα εκτινάσσονταν και πως οι κυρώσεις ουσιαστικά θα αποτύγχαναν λόγω της ανεπαρκούς εναλλακτικής προσφοράς. Η αύξηση όμως της αμερικανικής πετρελαϊκής παραγωγής τα τελευταία δύο χρόνια εξισορρόπησε την απώλεια της ιρανικής παραγωγής, με αποτέλεσμα οι κυρώσεις να αποδώσουν, οδηγώντας την Τεχεράνη να διαπραγματευθεί.

Στις αραβικές πρωτεύουσες μεγαλώνει η ανησυχία ότι η γοργή αύξηση της παραγωγής αμερικανικού σχιστολιθικού πετρελαίου θα οδηγήσει την Ουάσιγκτον να απεμπλακεί από τη Μέση Ανατολή. Κάτι τέτοιο όμως δίνει μεγαλύτερο ρόλο από ό,τι έχει στην πραγματικότητα το πετρέλαιο στη διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ στην περιοχή. Παρότι οι ΗΠΑ θα συνεχίσουν να εισάγουν πετρέλαιο τα επόμενα χρόνια, το μεγαλύτερο μέρος του θα προέρχεται από τον Καναδά.

Η Μέση Ανατολή θα εξακολουθήσει να είναι ένα πεδίο μεγάλης γεωπολιτικής σημασίας και το πετρέλαιό της θα είναι ουσιώδους σημασίας για την παγκόσμια οικονομία. Και αυτό βέβαια σημαίνει ότι η περιοχή θα παραμείνει στο κεντρικό στρατηγικό ενδιαφέρον των Ηνωμένων Πολιτειών.