Ευάγγελος Συγκούνας – Δαμιανός Ε.Σακάς

Ευάγγελος Συγκούνας: Ο κύριος Σακάς ήρθε στον Ευαγγελισμό για να κάνει την ειδικότητά του. Από τις πρώτες κιόλας ημέρες κατάλαβα ότι είχα να κάνω με έναν άνθρωπο που έχει μεράκι για αυτή τη δουλειά, έχει μεράκι ειδικότερα για τον εγκέφαλο. Ζήτησε σχεδόν αμέσως να κάνει διδακτορική διατριβή και συμφωνήσαμε ως προς το θέμα για κάτι που συζητιέται ακόμη στη νευροχειρουργική. Ητανε «Τα αυτόματα ενδοεγκεφαλικά αιματώματα. Η χειρουργική versus συντηρητικής θεραπείας». Την εποχή εκείνη δεν είχαμε κομπιούτερ, έπρεπε να τρέχουμε σε διάφορες βιβλιοθήκες. Ο κύριος Σακάς ερεύνησε όλη τη βιβλιογραφία και βρήκε όλους τους σχετικούς φακέλους. Πέραν της διατριβής του, προέκυψαν και μεμονωμένες εργασίες που δημοσιευτήκανε στο εξωτερικό, σε περιοδικά με υψηλούς δείκτες αναφοράς. Προσωπικά με ενδιέφερε πάντα εκτός του χειρουργικού μέρους και της «λάντζας» μέσα στην κλινική (που δεν είναι βέβαια λάντζα, μια και μιλάμε για χειρουργεία, καθημερινή επίσκεψη στους ασθενείς και άλλα πολλά), το επιστημονικό μέρος και στο σημείο αυτό συνεννοηθήκαμε απολύτως με τον κύριο Σακά.

Δαµιανός Ε. Σακάς: Οταν ερχόμουν στη Νευροχειρουργική Κλινική του Ευαγγελισμού για εκπαίδευση, ήξερα ότι η ειδικότητα αυτή απαιτεί μεγάλη πειθαρχία και αφοσίωση, αλλά και προσοχή στη λεπτομέρεια προκειμένου να διεκπεραιώνει κανείς με ασφάλεια τις καθημερινές του υποχρεώσεις στους ασθενείς. Από την άλλη όμως καταλάβαινα ότι, αν και τα στοιχεία αυτά είναι κρίσιμα σε σχέση με την αποτελεσματικότητα ενός γιατρού, δεν είναι και τα μόνα που χρειάζονται. Προκειμένου να προχωρήσουν και να εξελιχθούν τα πράγματα, χρειάζεται να πιστεύεις σε αξίες, να έχεις όραμα, να έχεις μια ισχυρή συναισθηματική σχέση με το αντικείμενό σου, θα το χαρακτήριζα καλύτερα ως ρομαντισμό. Ο κύριος Συγκούνας ως δάσκαλος μπορούσε να μου δώσει, πέρα από τις τεχνικές προδιαγραφές, αυτό το όραμα σε σχέση με τη δουλειά μας που ο ίδιος αποκάλεσε «μεράκι». Αν μου επιτρέπεται να προσθέσω ένα ακόμη κοινό στοιχείο σε σχέση με την αλληλοαναγνώρισή μας, του ενός ως μαθητή και του άλλου ως δασκάλου, θα πρόσθετα ένα πολύ έντονο ενδιαφέρον και μια πολύ μεγάλη συγκίνηση όσον αφορά την ιδιαιτερότητα του εγκεφάλου ως υλικού. Ο εγκέφαλος είναι κατά βάθος ένα σαρκικό υλικό, αλλά είναι ταυτόχρονα φορέας του συναισθήματος και της σκέψης. Εικονογραφεί με τον συγκλονιστικότερο τρόπο το γεγονός ότι η ύλη είναι συνάμα και πνεύμα.

Θ.Ν.: Στη σχέση δασκάλου µε µαθητή, θεωρείτε την εµπειρία ως κάτι µεταδόσιµο;

Ευ.Σ.: Οπως έλεγε ο Σασά Γκιτρί, «η εμπειρία είναι αυτό που σου μένει όταν δεν σου έχει μείνει τίποτε άλλο». Για να σοβαρολογήσουμε, όμως, η εμπειρία θεωρητικά είναι το μόνο που μπορεί να προσφέρει ένας ώριμος σε έναν νέο ή ένας δάσκαλος στον μαθητή του. Αλλά για ποια εμπειρία μπορούμε να μιλάμε –το αναφέρω ως παράδειγμα –όταν μέσα σε ένα χρονικό διάστημα, όπως το ορίζει η διαφορά της ηλικίας ανάμεσα στον δάσκαλο και στον μαθητή, προσωπικά ενδέχεται να έχω χειρουργήσει εκατό ασθενείς και να τους έχω χειρουργήσει μέτρια ή κάκιστα, και ο κύριος Σακάς να έχει χειρουργήσει τριάντα αλλά να τους έχει χειρουργήσει άριστα; Θέλω να πω ότι μόνο με την εμπειρία δεν αναπληρώνεις τυχόν ατέλειες που έχεις σε σχέση με την επιστήμη σου. Στην ιατρική ειδικά χρειάζεται να μελετάς καθημερινά. Εμάς όμως ιδιαίτερα, που συνέβη να διευθύνουμε κλινικές κι είχαμε πολύ διεκπεραιωτική δουλειά, δεν μας έμενε χρόνος για μελέτη, με αποτέλεσμα ένας νεότερος –όρα Σακά –να παρατηρεί στο μάθημα «κύριε Συγκούνα, δεν έχετε δίκιο». Μου έδινε μάλιστα και τη σχετική βιβλιογραφία για να διαπιστώσω ότι αυτό που θεωρούσα ως θέσφατο είχε ξεπεραστεί.

Δ.ε.Σ.: Μου δίνεται η αφορμή να πω κάτι που χαρακτηρίζει τον κύριο Συγκούνα και αποτελεί τη βάση για τη σχέση δάσκαλου με μαθητή. Να εύχεται δηλαδή ο δάσκαλος ή ο γονιός να δει τον μαθητή του ή το παιδί του καλύτερο σε σχέση με τον ίδιο. Αν αντίθετα είναι εγωκεντρικός και θέλει την οποιαδήποτε ειδική γνώση να την κρατήσει για τον εαυτό του, περιχαρακώνοντάς την, επειδή σε σχέση με αυτή αντλεί κάποια προνόμια, τότε δεν δημιουργείται πολιτισμός.

Θ.Ν.: Κύριε Σακά, να κάνουµε πιο συγκεκριµένη τη µαθητεία σας στον κύριο Συγκούνα, που εξελίχθηκε, όπως αντιλαµβάνεται κανείς, σε µια γόνιµη συνεργασία;

Δ.ε.Σ.: Παρακολουθήσαμε και παρακολουθούμε με ενθουσιασμό και οι δυο μας την πρόοδο των νευροεπιστημών, πώς φτάσαμε δηλαδή στην εποχή μας να αντιλαμβανόμαστε τον εγκέφαλο ως ένα σύνολο από τρισεκατομμύρια δίκτυα τα οποία ενορχηστρώνονται σε υποομάδες χάρη σε συγκεκριμένα κομβικά σημεία. Το Ελντοράντο, αν θέλετε, της νευροχειρουργικής σήμερα είναι να βρει κομβικά σημεία που να ενορχηστρώνουν βασικές μας λειτουργίες σε σχέση με τη μνήμη μας, την εγρήγορσή μας, με το αν είμαστε σε ευφορία ή σε κατάθλιψη. Η έρευνα αυτή θα μας επιτρέψει σε περιπτώσεις που δυσλειτουργεί ένα κομβικό σημείο στον εγκέφαλο του ασθενούς, το υπεύθυνο για παράδειγμα για το χέρι του που τρέμει, να παρεμβαίνουμε με τους τρόπους της εξελιγμένης τεχνολογίας που διαθέτουμε, ώστε να επαναφέρουμε το κομβικό σημείο σε καλή λειτουργία. Οσο και αν φαίνεται παράξενο, με τον τρόπο αυτό ανοίγονται ευεργετικές προοπτικές για το πεδίο της ψυχικής σφαίρας.

Ευ.Σ.: Την ψυχική σφαίρα οι νευροχειρουργοί την έχουν μελετήσει και την έχουν φέρει στην επιφάνεια, πέρα από τις φιλολογίες τις σχετικές με τις ψυχαναλύσεις και τα συμπαρομαρτούντα. Μη θεωρηθεί ότι είμαι εναντίον της ψυχιατρικής, πρόκειται όμως για μια ειδικότητα που προσφέρει πολλές υπηρεσίες, αλλά μπάζει και πολύ νερό. Σε καταστάσεις λοιπόν ψυχωτικές, όπως είναι η κατάθλιψη, αλλά σε στάδιο που δεν αντιμετωπίζεται με τη φαρμακευτική αγωγή (οφείλει να ομολογήσει κανείς ότι η φαρμακευτική φαρέτρα έχει πολλά και εξαιρετικά φάρμακα), διεθνώς πλέον, κυρίως όμως στην Ευρώπη και στην Αμερική, σε πολύ μικρή βεβαίως κλίμακα, επεμβαίνουν σε κομβικά σημεία του εγκεφάλου, προκειμένου να αποκατασταθεί ψυχικά ο άνθρωπος που πάσχει. Φυσικά, υπάρχει πάντα το ηθικό μέρος, ότι επεμβαίνουμε σε κάποια λειτουργία του εγκεφάλου, με αποτέλεσμα να αλλάζει η προσωπικότητα του ασθενούς. Αλλά μιλάμε, έτσι ή αλλιώς, για μια διαταραγμένη προσωπικότητα, αφού ο καταθλιπτικός όχι μόνο δεν έχει το κέφι για να δουλέψει, ενδέχεται να αυτοκτονήσει και ανά πάσα στιγμή. Σε αυτές τις περιπτώσεις η νευροχειρουργική ή, εν προκειμένω, η ψυχοχειρουργική προσφέρει μεγάλες υπηρεσίες. Δεν μιλάμε, όπως γίνεται κατανοητό, για τις νευρώσεις –δεν υποβάλλουμε ποτέ σε χειρουργική επέμβαση έναν νευρωσικό.

Δ.ε.Σ.: Το πεδίο χάρη στο οποίο έγιναν πολύ καλύτερα αντιληπτά όλα αυτά, είναι το πεδίο της χειρουργικής επιληψίας. Κάποτε η επιληψία χαρακτηριζόταν ως «ιερά νόσος», την περιέβαλλε ένα μυστήριο, χώρια ότι στιγμάτιζε κοινωνικά τον άνθρωπο που έπασχε από αυτή. Τώρα ξέρουμε ότι πρόκειται για δυσλειτουργούντα δίκτυα, η τεχνολογία όμως που έχει αναπτυχθεί μας επιτρέπει να βρίσκουμε τι ακριβώς φταίει ώστε να απομονώνεται η επιληψία και ο υπόλοιπος εγκέφαλος να λειτουργεί υποδειγματικά. Μπορούμε να φανταστούμε τον εγκέφαλο ως έναν χώρο με ανθρώπους που παρακολουθούν όλοι τους, όντας σε απόλυτη τάξη, κάτι που διαδραματίζεται. Μπαίνει όμως μέσα κάποιος που τους αναστατώνει κάνοντας φασαρία. Αν μπορέσουμε να απομονώσουμε τον άνθρωπο αυτό, επανέρχονται στην τάξη και όλοι οι άλλοι.

Ευ.Σ.: Η πρόοδος αυτή έχει ελευθερώσει τα χέρια του νευροχειρουργού ή μάλλον του ψυχοχειρουργού, αν και δεν μου αρέσει ο όρος αυτός γιατί η ψυχοχειρουργική είναι ένα πολύ μικρό κομμάτι της λειτουργικής νευροχειρουργικής. Φαίνεται να πρόκειται για μια άλλη ιστορία, χωρίς να είναι όμως η τρομερή πάθηση που αποκαλείται ψυχαναγκασμός. Μια πάθηση που σε υποχρεώνει να κάνεις κινήσεις χωρίς να το θέλεις. Υπάρχουν για παράδειγμα ασθενείς που τρίβουν τα μάτια τους, γιατί κάτι που δεν μπορούν να το ελέγξουν τους ωθεί να το κάνουν. Με κίνδυνο –όπως άλλωστε έχει συμβεί –να τυφλωθούν. Εχουν υπάρξει ασθενείς που μπήκαν σε ένα τρένο και είδαν, φέρ’ ειπείν, μια ταμπέλα που έγραφε «Οινοπωλείον το άριστον». Επειδή δεν είχαν πειστεί ότι την είδαν, ξαναμπήκαν στο τρένο ώστε, επιστρέφοντας, να βεβαιωθούν ότι πραγματικά την είχαν δει. Ο ψυχαναγκασμός είναι μια φοβερή ασθένεια όπου τώρα σε κάποιο μέτρο και σε πολύ περιορισμένο αριθμό ασθενών μπορεί να υπάρξει βοήθεια.

Δ.ε.Σ.: Το σημαντικότερο ίσως συμπέρασμα που θα μπορούσε να προκύψει από αυτή τη συζήτηση θα ήταν να καταλάβουμε ότι πολλά σε σχέση με αυτά που χαρακτηρίζουμε ανάρμοστες συμπεριφορές ή παθήσεις που δεν τις καταλαβαίνουμε ή τις κρίνουμε αρνητικά, δεν είναι παρά δυσλειτουργίες της ίδιας μας της σάρκας, όπως είναι για παράδειγμα η ερυθρότητα του δέρματος ή μια εκχύμωση έπειτα από ένα χτύπημα. Υπάρχει ένα σύνδρομο που αποκαλείται με το όνομα του Γάλλου που το περιέγραψε, το σύνδρομο Ζιλ ντε λα Τουρέτ. Στο σύνδρομο αυτό, αντί να κάνει κανείς ακούσιες κινήσεις ή σπασμούς, εκστομίζει εκφράσεις που δεν θα τις έλεγε ποτέ αν δεν δυσλειτουργούσε ο εγκέφαλος. Ξαφνικά, ενώ μιλάμε όπως τώρα φυσιολογικά, θα τον ακούγαμε να λέει μια τρομερή βωμολοχία με πολύ ορμητικό μάλιστα τρόπο. Αν και καταλαβαίνει ότι το κάνει, δεν το ελέγχει, αναβλύζει από μέσα του ανεξέλεγκτο.

Θ.Ν.: Τι µπορούµε να προσδοκούµε αναλυτικότερα σε σχέση µε τις προόδους της νευροχειρουργικής και της ψυχοχειρουργικής;

Ευ.Σ.: Ζούμε μια συναρπαστική εποχή. Προσβλέπουμε πολύ στις νέες γνώσεις που θα αλλάξουν τον κόσμο. Θα αλλάξουνε τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τη φιλοσοφία, την κοινωνιολογία και τη δικαιοσύνη. Οταν καταλάβουμε καλύτερα τον εγκέφαλο, θα εξηγήσουμε πολλές από τις παρορμήσεις του ανθρώπου.

Δ.ε.Σ.: Ακόμη και ένας κατά συρροήν δολοφόνος αποδεικνύεται σιγά σιγά όλο και περισσότερο ότι μπορεί να μην έχει ατομική ευθύνη. Υπάρχει ένα σφάλμα στον τρόπο που είναι οργανωμένος ο εγκέφαλός του ώστε στερείται την ικανότητα να πάσχει και γι’ αυτό μπορεί να προκαλέσει κάτι φρικτό σε έναν άλλο. Το λέω αυτό σε σχέση με το πώς θα μπορεί να οργανωθεί η κοινωνία και να γίνει πολύ καλύτερη. Ισως φτάσουμε στο σημείο ώστε όλες οι ματαιώσεις που έχει ζήσει στην Ιστορία ο άνθρωπος, προσπαθώντας να δημιουργήσει μια καλύτερη κοινωνία, να ξεπεραστούν, αφού θα έχει κατανοήσει το μυστήριο αυτού του σαρκικού υλικού που είναι ο εγκέφαλος.n