Αναζήτηση
Στη Λιβύη ένοπλες ομάδες ανταρτών αναπλήρωσαν το κενό που άφησε η επανάσταση η οποία ανέτρεψε έναν δικτάτορα. Στη Συρία μια λαϊκή εξέγερση μετατράπηκε σε εμφύλια σύγκρουση, η οποία εξασφαλίζει έναν Παράδεισο στους ακραίους ισλαμιστές. Στην Τυνησία οι έντονες πολιτικές διαιρέσεις έχουν καθυστερήσει τη σύνταξη ενός νέου Συντάγματος. Και τώρα στην Αίγυπτο, σε μια χώρα η οποία θεωρείται μοντέλο στον αραβικό κόσμο, ο Στρατός και οι δυνάμεις ασφαλείας, αφού ανέτρεψαν τον εκλεγμένο ισλαμιστή πρόεδρο, έχουν σκοτώσει εκατοντάδες υποστηρικτές του, έθεσαν τη χώρα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και επιδείνωσαν μια βαθιά πόλωση.
Είναι προφανές ότι το παλαιό στάτους κβο των αυτοκρατορικού τύπου κυβερνητών που νόθευαν εκλογές και κυβερνούσαν με διατάγματα έχει πληγεί ανεπανόρθωτα, εάν δεν έχει ανατραπεί αυτά τα τρία χρόνια μετά το ξέσπασμα των εξεγέρσεων που με αισιοδοξία ονομάσαμε Αραβική Ανοιξη. Αυτό αποδείχθηκε καταφανώς την Τετάρτη στην Αίγυπτο, όπου η καταφυγή στις παλαιές τακτικές καταστολής έπεσε σε ένα τείχος οργής των ισλαμιστών διαδηλωτών. Πάντως, σίγουρα δεν είναι σαφές το μοντέλο αντικατάστασης. Οι περισσότερες από τις εξεγέρσεις εξελίχθηκαν σε σκληρούς αγώνες, υπό την έννοια ότι ένα μείγμα πολιτικών δυνάμεων μάχεται για τους κανόνες συμμετοχής, για τη σχέση ανάμεσα στον Στρατό και στην κυβέρνηση, για τον ρόλο της θρησκείας στη δημόσια ζωή, καθώς και για το τι σημαίνει να είσαι πολίτης και όχι υπήκοος.
Οι ιστορικοί της Μέσης Ανατολής επισημαίνουν ότι η πολιτική και η οικονομική στασιμότητα, έπειτα από δεκαετίες δικτατορικών κυβερνήσεων που οδήγησαν στις εξεγέρσεις, άφησαν τις αραβικές χώρες χωρίς τον κατάλληλο εξοπλισμό που θα τις βοηθούσε να χτίσουν δημοκρατικά πολιτεύματα και κοινωνίες των πολιτών. Παρά το γεγονός ότι κάποια κινήματα πέτυχαν τον αρχικό τους σκοπό, ανατρέποντας μακροχρόνιους δικτάτορες σε τέσσερις χώρες, οι ευρύτεροι στόχοι τους –δημοκρατία, αξιοπρέπεια, ανθρώπινα δικαιώματα, κοινωνική ισότητα και οικονομική ασφάλεια –σήμερα φαίνονται πιο μακρινοί από ποτέ. «Η παλαιά περιφερειακή τάξη δεν υπάρχει πια και η νέα περιφερειακή τάξη πνίγεται στο αίμα», δηλώνει ο Σαρκίς Ναούμ, πολιτικός αναλυτής και δημοσιογράφος από τον Λίβανο. «Οι άνθρωποι σε αυτές τις χώρες βίωναν την ίδια καταπίεση παρά τις διαφορές των καθεστώτων τους. Η εξέγερση ήταν μεταδοτική», προσθέτει ο ίδιος. «Αλλά κανένας στη Συρία, στη Λιβύη, στην Αίγυπτο ή στην Τυνησία, ο οποίος ήθελε να απαλλαγεί από το καθεστώς, δεν είχε προετοιμαστεί για ό,τι έγινε στη συνέχεια», καταλήγει.
Από πολλές απόψεις, η Αραβική Ανοιξη αποκάλυψε τη βαθύτατη πολιτική διαίρεση ανάμεσα στους υποστηρικτές του κοσμικού κράτους και στους ισλαμιστές των διαφόρων θρησκευτικών δογμάτων. «Πρόκειται για πολύ βαθιά πολιτική πόλωση», σημειώνει ο ειδικός σε θέματα Μέσης Ανατολής Τζέφρι Μαρτίνι. «Κάθε πλευρά προσπαθεί να αποκλείσει την άλλη από την πολιτική», προσθέτει. Στην Τυνησία, από όπου ξεκίνησαν οι εξεγέρσεις, το κόμμα των μετριοπαθών ισλαμιστών που βρίσκεται τώρα στην εξουσία αποδείχθηκε ανίκανο να αποσπάσει τη συναίνεση που ήταν απαραίτητη για τη σύνταξη ενός νέου Συντάγματος, ενώ στελέχη της αντιπολίτευσης δολοφονήθηκαν. Επίσης, στο βασίλειο του Μπαχρέιν, στον Αραβικό Κόλπο, η σουνιτική μοναρχία απέτυχε να φιμώσει τη σιιτική πλειονότητα της χώρας παρά τη χρήση ισχύος στην οποία κατέφυγε.
Ο πολιτικός αποκλεισμός τραυμάτισε τη μετάβαση και στην Αίγυπτο. Μετά τη νίκη του στις προεδρικές εκλογές του Ιουνίου του 2012, ο Μοχάμεντ Μόρσι, ο πρόεδρος που έχει ανατραπεί τώρα, και οι σύμμαχοί του στη Μουσουλμανική Αδελφότητα ήρθαν αντιμέτωποι με τη σθεναρή αντίδραση εκείνων που τους κατηγορούν ότι θέλουν να μετατρέψουν τη δημοκρατία σε μονοπώλιο εξουσίας. Σε ολόκληρη την περιοχή οι εξεγέρσεις απέτυχαν να απαντήσουν στο αίτημα εκατομμυρίων ανθρώπων που ζητούσαν αλλαγή –για δουλειά, φαγητό, υπηρεσίες πρόνοιας και ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Αν μη τι άλλο, η κατάστασή τους επιδεινώθηκε. «Οι περισσότερες οικονομίες στη Μέση Ανατολή διαλύθηκαν από την Αραβική Ανοιξη που έτσι κι αλλιώς πηγαίνει σε λάθος κατεύθυνση», τονίζει ο Γιόσουα Λάντις, επικεφαλής του Κέντρου Μελετών για τη Μέση Ανατολή στο Πανεπιστήμιο της Οκλαχόμα. Η οικονομική καταστροφή που προκλήθηκε από την αύξηση του νεανικού πληθυσμού, την ανεργία, την άνοδο των τιμών των προϊόντων και την ξηρασία –προσθέτει ο ίδιος –ευθύνεται εξίσου για τις εξεγέρσεις όσο και η πολιτική καταστολή. «Από πολλές απόψεις, οι οικονομίες της Μέσης Ανατολής είναι η αιχμή του δόρατος ενός ευρύτερου προβλήματος». Η τρέχουσα αναταραχή απογοήτευσε πολλούς άραβες ακτιβιστές που σπατάλησαν όλη τους την ενέργεια και ρισκάρισαν τη ζωή τους.
Αυτό συνέβη ιδιαίτερα στη Συρία, όπου η αρχικά ειρηνική εξέγερση υπέρ της δημοκρατίας εξελίχθηκε σε έναν θρησκευτικό εμφύλιο πόλεμο, με ακραίες ομάδες ανταρτών να απορρίπτουν τη δημοκρατία ενισχύοντας τον ρόλο τους στο πεδίο της μάχης. «Στην αρχή ήταν μια πραγματική επανάσταση. Συμμετείχα με πάθος, αγόρασα ένα όπλο με δικά μου χρήματα και πούλησα γη για να αγοράσω πολεμοφόδια», δηλώνει ο Σοΐλ Αλί, ο οποίος μέχρι πρόσφατα ήταν επικεφαλής μιας μικρής ομάδας ανταρτών στη Βόρεια Συρία. «Τώρα τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά», προσθέτει. Ο Αλί εγκατέλειψε τη μάχη κάνοντας λόγο για διαφθορά στα ανώτατα κλιμάκια των ανταρτών και καταγγέλλοντας την τάση κάποιων ομάδων να αποθηκεύουν τα πολεμοφόδια αντί να τα χρησιμοποιούν εναντίον του καθεστώτος του Μπασάρ αλ Ασαντ.
Οι ιστορικοί επισημαίνουν ότι θα χρειαστεί να περάσουν δεκαετίες για να υπάρξει ουσιαστική πολιτική αλλαγή. Η Ανοιξη της Πράγας το 1968 μπορεί να μην επέφερε άμεσα αποτελέσματα, αλλά επέδρασε καταλυτικά στις αλλαγές στην Ανατολική Ευρώπη, οι οποίες οδήγησαν στην κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης τη δεκαετία του 1990. Οι ευρωπαϊκές επαναστάσεις του 1848 πνίγηκαν στο αίμα από τις μοναρχίες αλλά έριξαν τον σπόρο μιας ευρύτερης πολιτικής αλλαγής. Το ίδιο θα συμβεί σε βάθος χρόνου στον αραβικό κόσμο. Μια βαθιά κοινωνική αλλαγή έχει ήδη αρχίσει να συντελείται.
