Την ώρα που το Φαληράκι και η Ιμπιθα, η Μύκονος και η Μάλαγα θα πλημμυρίζουν από τουρίστες που θα συναγωνίζονται ποιος θα καθήσει περισσότερες ώρες στον ήλιο και ποιος θα καταναλώσει περισσότερο αλκοόλ, οι Λίβυοι θα επιδίδονται σε έναν ανελέητο εμφύλιο πόλεμο και στις ακτές της ιταλικής Λαμπεντούζα άλλη μια διαλυμένη ψαρόβαρκα θα ξεβράζει ταλαίπωρους λαθρομετανάστες από την Αφρική που αναζητούν καλύτερη τύχη.

Τελικά, τι είναι η Μεσόγειος; Μια θάλασσα που χωρίζει ή που ενώνει λαούς και πολιτισμούς; «Είναι μια θάλασσα που ενώνει τρεις ηπείρους», σκιαγραφεί το προφίλ της στα «ΝΕΑ» ο καθηγητής Μεσογειακής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ Ντέιβιντ Αμπουλάφια, ο οποίος υπογράφει το βιβλίο «Η μεγάλη θάλασσα – Οι περιπέτειες των λαών της Μεσογείου» (μτφ. Ελένη Χαλαζιά, εκδ. Ψυχογιός, με πρόλογο του Θάνου Βερέμη), το οποίο ήδη έχει προκαλέσει πλήθος συζητήσεων στους ακαδημαϊκούς –και όχι μόνο –κύκλους.

«Κατά μήκος της Μεσογείου συναντώνται η Ευρώπη, η Ασία και η Αφρική, και οι κοινωνίες που έζησαν στις ακτές και στα νησιά της ήταν εκείνες που γέννησαν τους πολιτισμούς που αναπτύχθηκαν γύρω από τη Μεσόγειο. Είναι μια στενή και μακριά θάλασσα, γεγονός που ευνοεί την επικοινωνία των λαών που βρίσκονται γύρω της. Ο Ατλαντικός Ωκεανός για παράδειγμα βρίσκεται ανάμεσα σε τέσσερις ηπείρους αλλά είναι πολύ πλατύς και διασχίζεται τακτικά από πλοία μόλις τα τελευταία 500 χρόνια. Αντιθέτως, η εμπορική κίνηση στη Μεσόγειο πηγαίνει χιλιάδες χρόνια πίσω, ξεκινώντας πιθανόν από τη Μήλο όταν οι άνθρωποι συνέλεγαν οψιδιανό για να φτιάξουν τα εργαλεία τους. Στο μεταξύ αναπτύχθηκαν συστήματα ανταλλαγών που δημιούργησαν δεσμούς ανάμεσα στα νησιά, την ηπειρωτική χώρα και τα λιμάνια, και έμαθαν σε ανθρώπους με διαφορετική εθνικότητα, θρησκεία και έθιμα να ζουν πλάι πλάι», συνεχίζει ο βρετανός καθηγητής.

Γιατί να γράψει όμως κάποιος ακόμη μια ιστορία για τη Μεσόγειο; Τι είναι αυτό που την κάνει τόσο γοητευτική και συνάμα επίκαιρη; «Κατά καιρούς έγραφα για διάφορα μέρη της Μεσογείου –τη Σικελία, τη Μαγιόρκα, τη Σαρδηνία, την Κρήτη. Και όχι μόνο για τα νησιά αλλά και για τα λιμάνια που υπήρχαν στις ακτές τους. Οταν γράφεις λοιπόν την ιστορία αυτών των περιοχών δεν είναι δυνατόν να μην ασχοληθείς με τα στοιχεία που συνδέουν τη μία περιοχή με την άλλη.

Και κάποια στιγμή αναρωτιέσαι; Πώς πρωτοδιαμορφώθηκαν αυτές οι σχέσεις και πόσο άλλαξαν στο πέρασμα των αιώνων; Κάποιες φορές πράγματι υπήρξαν ρωγμές στις σχέσεις Βορρά και Νότου, Ανατολής και Δύσης. Και μου φαινόταν περίεργο το γεγονός ότι κανένας δεν είχε ασχοληθεί ώς τώρα με αυτόν τον τομέα.

Ολες οι αποκαλούμενες ιστορίες της Μεσογείου ήταν στην πραγματικότητα η ιστορία των τόπων γύρω της, η οποία αποτελούνταν από πολλές ασύνδετες ιστορίες. Και αν όλο αυτό είναι ενδιαφέρον, πιο ενδιαφέρουσα βρίσκω την ερώτηση: πώς μπορεί να γράψει κάποιος την ιστορία της θάλασσας; Και εννοώ την ανθρώπινη ιστορία, την ιστορία των ανθρώπων που την «όργωσαν» και όχι ιστορία της ίδιας θάλασσας».

Περισσότερες, λοιπόν, από 800 σελίδες για να δούμε με άλλο μάτι τη «Μεγάλη Πράσινη» των Αιγυπτίων και τη «Μare Nostrum» των Ρωμαίων ή μήπως υπάρχουν ακόμη άγνωστες πτυχές της; «Υιοθετώντας ένα πολύ ευρύ χρονικό πλαίσιο –από το 22000 π.Χ. έως το 2010 –μπορεί κάποιος να δει πιο καθαρά τα σκαμπανεβάσματα της Ιστορίας. H Mεσόγειος έχει περάσει από διαφορετικές φάσεις ενοποίησης σε έναν ενιαίο χώρο με δεσμούς που απείχαν πολύ από το να είναι επιφανειακοί. Εχει περάσει δε και από άλλες φάσεις αποσύνθεσης, κυρίως μετά την πτώση της Τροίας και των Μυκηνών αλλά και την κατάρρευση της εξουσίας των Ρωμαίων που είχαν καταφέρει να επιβάλλουν τον πολιτικό έλεγχο σε ολόκληρη την περιοχή και να καταστείλουν την πειρατεία, γεγονός που οδήγησε στην άνθηση του εμπορίου και της κινητικότητας των ανθρώπων, ακόμη και αν μέσα σε αυτήν την κινητικότητα περιλαμβάνεται και το επαίσχυντο εμπόριο σκλάβων. Αν κοιτάξετε τα πράγματα μέσα από το πρίσμα που εγώ αποκαλώ κατακόρυφη οπτική της Ιστορίας, διαμέσου των αιώνων θα αντικρίσετε μια διαφορετική Μεσόγειο σε σχέση με αυτήν που είδε ο διάσημος Γάλλος Φερνάν Μπροντέλ, ο οποίος προσέγγισε οριζόντια την Ιστορία, προσπαθώντας να δει τα χαρακτηριστικά της μέσω της μελέτης μιας συγκεκριμένης περιόδου –γύρω στο 1570 μ.Χ. και υποστηρίζοντας παράλληλα ότι «κάθε αλλαγή είναι αργή», κάτι με το οποίο διαφωνώ», λέει ο Ντέιβιντ Αμπουλάφια, ο οποίος έχει διακρίνει, όπως επισημαίνει στον πρόλογο του βιβλίου του, πέντε περιόδους: την Πρώτη Μεσόγειο, η οποία περιήλθε στο χάος έπειτα από το 1200 π.Χ., δηλαδή την εποχή που λέγεται πως έπεσε η Τροία· τη Δεύτερη Μεσόγειο, η οποία επέζησε έως περίπου το 500 μ.Χ.· την Τρίτη Μεσόγειο, η οποία ξεπρόβαλε αργά και μετά βίωσε μια μεγάλη κρίση την εποχή του Μαύρου Θανάτου (1347)· την Τέταρτη Μεσόγειο, η οποία έπρεπε να τα βγάλει πέρα με τον αυξανόμενο ανταγωνισμό από τον Ατλαντικό και την κυριαρχία των ατλαντικών δυνάμεων, τελειώνοντας περίπου την εποχή της διάνοιξης της Διώρυγας του Σουέζ το 1869· την Πέμπτη Μεσόγειο που έγινε το πέρασμα για τον Ινδικό Ωκεανό και βρήκε μια εκπληκτική νέα ταυτότητα κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα.