Αν φύγεις δεν υπάρχει γέφυρα να γυρίσεις πίσω

Το φάντασμα της εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ επανήλθε. Η πορεία των διαπραγματεύσεων για τη συμμετοχή των ιδιωτών πιστωτών στο κούρεμα και η αρνητική εξέλιξη της ελληνικής οικονομίας ενισχύουν τους οικονομολόγους που ζητούσαν από καιρό την επιστροφή της Ελλάδας στο ευρώ. Από νομική σκοπιά όμως η έξοδος μιας χώρας από το ευρώ είναι τόσο περίπλοκη ώστε να φαντάζει ρεαλιστικά εξωπραγματική.

Ο καθηγητής Δημοσίου Δικαίου και Ευρωπαϊκού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο του Πάσαου Κρίστοφ Χέρμαν, περιγράφοντας στα «ΝΕΑ» αυτό το «χωρίς ιστορικό προηγούμενο» ενδεχόμενο, καταφεύγει στο εξής παράδειγμα: «Ο δρόμος για το ευρώ μοιάζει με μία γέφυρα που ενώνει δύο βουνά, αλλά έχει μόνο μία κατεύθυνση. Αν περάσεις από την άλλη πλευρά δεν υπάρχει γέφυρα να γυρίσεις πίσω. Ισως μετά να θεωρείς ότι θα ήσουν καλύτερα από την άλλη πλευρά, αν δεν είχες περάσει τη γέφυρα. Αλλά τι θα κάνεις; Θα πέσεις στο κενό;». Την απάντηση αυτή μόνο η Ελλάδα μπορεί να τη δώσει. Αλλά «η επιθυμία να είσαι σε μια άλλη θέση και η πεποίθηση ότι θα ήσουν καλύτερα εκεί δεν είναι το ίδιο με το να φτάσεις σε αυτή τη θέση», λέει ο καθηγητής Χέρμαν.

Υπάρχει τεράστια διαφορά ανάμεσα σε μια χώρα που δεν έχει μπει καν στο ευρώ και σε μια χώρα που θέλει να ξαναγυρίσει στο εθνικό νόμισμά της. «Πάρτε για παράδειγμα την Τράπεζα της Ελλάδος», λέει ο καθηγητής Χέρμαν. «Είναι μέρος του συστήματος του ευρώ, που σημαίνει ότι κατέθεσε κεφάλαια στην ΕΚΤ για να πάρει ευρώ σε ρευστό, είτε λογιστικό χρήμα με το σύστημα «target2″. Κατά την άποψή μου θα πρέπει η ελληνική Κεντρική Τράπεζα να επιστρέψει τα ποσά που έχει πάρει στο μεταξύ από την ΕΚΤ, για να πάρει πίσω το αρχικό κεφάλαιό της. Βέβαια θα μπορούσε να παραιτηθεί από αυτή την απαίτηση, αφού η ίδια θα πρέπει να επιστρέψει περισσότερα, αλλά είναι μια νομική πτυχή που δεν έχει ερευνηθεί καθόλου».

ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ μόνο μία λεπτή πτυχή ενός τεράστιου και περίπλοκου θεσμικού προβλήματος. Το Δίκαιο της Ελλάδας είναι συνδεδεμένο με το Δίκαιο της ΕΕ και η μη εξυπηρέτηση του πιστωτή θίγει την ελεύθερη κυκλοφορία κεφαλαίων. Για την Ελλάδα όμως ιδιαίτερη σημασία έχει και η προστασία που προβλέπουν οι διμερείς συμφωνίες της χώρας για την προστασία επενδύσεων (ΒΙΤ). Η σχετική συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και Γερμανίας ισχύει από το 1961.

«Οικονομολόγοι, όπως ο Χανς Βέρνερ Ζιν του Ινστιτούτου του Μονάχου ifo, που επαναλαμβάνουν με κάθε ευκαιρία ότι η Ελλάδα πρέπει να επιστρέψει στη δραχμή, μπορεί να πιστεύουν ότι κατανοούν τη νομική περιπλοκότητα. Ομως δεν την κατανοούν, δυστυχώς», λέει ο καθηγητής Χέρμαν.

Οι περιπτώσεις της Ελλάδας και της Αργεντινής μοιάζουν όλο και περισσότερο. Δυστυχώς. Αλλά υπάρχει μια καθοριστική διαφορά ανάμεσα στις δύο χώρες. «Η Ελλάδα είναι μέλος της ΕΕ, υπέγραψε την Ευρωπαϊκή Συνθήκη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων που εγγυάται και την ιδιοκτησία. Το Δίκαιο της ΕΕ προβλέπει την ελεύθερη κίνηση κεφαλαίων και σε συνδυασμό με αυτό και προστασία της ιδιοκτησίας και ένας επενδυτής από χώρα-μέλος της ΕΕ θα τα επικαλεστεί αυτά», λέει ο κ. Χέρμαν. Μάλιστα το ευρωπαϊκό νομικό πλαίσιο υπερισχύει του εθνικού, ελληνικού Δικαίου και τα ελληνικά δικαστήρια θα πρέπει να εφαρμόσουν ευρωπαϊκό Δίκαιο. «Δεν θέλω να μπω σε εικασίες, αν τα ελληνικά δικαστήρια σε μια τέτοια περίπτωση θα το πράξουν ή όχι. Αλλά αυτή είναι η νομική βάση», εξηγεί.

ΤΙ ΘΑ ΣΥΜΒΕΙ όμως αν η Ελλάδα επαναφέρει τη δραχμή και θελήσει να πληρώσει τους δανειστές της με το νέο νόμισμα; Οι νομικές συνέπειες είναι απρόβλεπτες. Το πιθανότερο είναι να βρεθεί η χώρα αντιμέτωπη με μια χιονοστιβάδα δικαστικών προσφυγών για αποζημίωση των πιστωτών της. Η κατάληξη μπορεί να είναι μια απόφαση ενός διεθνούς δικαστηρίου που θα είναι εκτελεστή παντού, σε όλες τις χώρες, και θα υποχρεώνει την Ελλάδα να αποζημιώσει τους δανειστές της. «Αυτό είναι ένα πιθανό σενάριο, δεν λέω ότι θα συμβεί οπωσδήποτε, εξαρτάται από τις ρήτρες των ίδιων των ομολόγων, τον χρόνο που τα έχει στην κατοχή του ο δανειστής, τον χρόνο λήξης, υπάρχουν πολλές προϋποθέσεις. Αλλά είναι πιθανή μία απόφαση για κατάσχεση ελληνικών περιουσιακών στοιχείων σε οποιαδήποτε χώρα του πλανήτη», λέει ο καθηγητής Χέρμαν.

Το παράδειγμα της Αργεντινής είναι και στην περίπτωση των νομικών συνεπειών διδακτικό. «Γερμανοί κάτοχοι ομολόγων της Αργεντινής έφτασαν μέχρι και το Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο στην προσπάθεια να κατασχεθούν οι λογαριασμοί της πρεσβείας της Αργεντινής στη Γερμανία, να κατασχεθούν αεροσκάφη της κρατικής αεροπορικής εταιρείας και άλλα κρατικά περιουσιακά στοιχεία», εξηγεί ο γερμανός νομικός. Στην περίπτωση της Ελλάδας βέβαια δεν υπάρχουν στο εξωτερικό περιουσιακά στοιχεία της ύψους 250 δισ. ευρώ που είναι τα χρέη, αλλά αυτή είναι μια διαδικασία που τραβάει σε μάκρος για πολλά χρόνια. «Ολες οι χώρες – και η Αργεντινή που χρωστάει ακόμα σε ιταλούς μικροεπενδυτές – θέλουν κάποια στιγμή να βάλουν τέλος, αλλά αυτό μπορεί να γίνει μόνον όταν όλα τα χρέη εξυπηρετηθούν ή αναδιαρθρωθούν. Και μέχρι τότε υπάρχει πάντα ο κίνδυνος σε κάποιο σημείο του πλανήτη να γίνονται δίκες με δανειστές που θα θέλουν τα λεφτά τους πίσω».

«ΑΝ ΑΠΟΤΥΧΕΙ το PSI, αν δεν ολοκληρωθεί το δεύτερο πακέτο βοήθειας στην Ελλάδα και η χώρα τον Μάρτιο δεν μπορέσει να εξυπηρετήσει το χρέος της τι θα συμβεί;». «Το αργότερο τότε ο έλληνας νομοθέτης θα πρέπει να σκεφτεί κάτι για μην μπορούν οι πιστωτές να προσφύγουν στα ελληνικά δικαστήρια, τουλάχιστον». Η σκέψη ότι με μία δραστική λύση θα μπει τέρμα στα δεινά είναι αυταπάτη. «Δεν υπάρχει κανένας ασφαλής νομικά δρόμος για έξοδο από την ευρωζώνη και απαλλαγή από τα χρέη, ώστε να μπορεί μια χώρα με μία πτώχευση και έξοδο από την ευρωζώνη να βάλει ένα τέλος και να πει ότι κάνω μια νέα αρχή χωρίς χρέη».