Από τα χρόνια του Ισπανικού Εμφυλίου, που τραβήχτηκε, η εμβληματική φωτογραφία του Ρόμπερτ Κάπα αμφισβητήθηκε επανειλημμένα. Νέα στοιχεία φέρεται να καταρρίπτουν την αυθεντικότητα της «μοναδικής στιγμής»
Η φωτογραφία του άνδρα της Εθνοφρουράς της Κόρδοβας που πέφτει νεκρός, χτυπημένος από σφαίρες, πάνω σε έναν λόφο είναι ίσως η πιο γνωστή εικόνα του Ισπανικού Εμφυλίου. Και ο φωτογράφος που την τράβηξε θεωρείται από τους ιδρυτές της σύγχρονης φωτοδημοσιογραφίας.

Κι όμως. Η αυθεντικότητα της δραματικής αυτής εικόνας του Ρόμπερτ Κάπα έχει πολλές φορές αμφισβητηθεί, από τότε που εμφανίστηκε τον Σεπτέμβριο του 1936. Όλα αυτά τα χρόνια γίνονται προσπάθειες για να πιστοποιηθεί πού ακριβώς έχει τραβηχτεί αυτή η φωτογραφία και από ποιον. Νέα στοιχεία που αποκαλύφθηκαν αυτή την εβδομάδα λένε ότι ο Ούγγρος μετρ του φακού, ο οποίος θεωρείται ένας από τους πλέον σημαντικούς «πολεμικούς» φωτογράφους, μπορεί να είχε στήσει τελικά τη σκηνή του κλασικού ενσταντανέ. Ο «στρατιώτης που πέφτει» δεν φωτογραφήθηκε κοντά στο Σέρο Μουριάνο της Ανδαλουσίας, κοντά στην Κόρδοβα, όπως είχε παρουσιαστεί, αλλά περίπου πενήντα χιλιόμετρα νοτιοδυτικά, κοντά στην πόλη Εσπέχο, μια μέρα που δεν υπήρχε στρατιωτική δράση, όπως ισχυρίζεται καταλανική εφημερίδα. «Ο Κάπα φωτογράφισε τον στρατιώτη του σε ένα σημείο όπου δεν διεξάγονταν μάχες» έγραψε η «Εl Ρeriodico» προσθέτοντας πως «η αληθινή τοποθεσία όπου δεν γίνονταν μάχες μάς οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο θάνατος του στρατιώτη δεν ήταν αληθινός». Πρόσφατες φωτογραφίες της περιοχής του Εσπέχο δείχνουν την ίδια κορυφογραμμή που φαίνεται και στη φωτογραφία του Κάπα.

Ωστόσο το καταλανικό περιοδικό σημειώνει πως σκοπός του δεν είναι να καταστρέψει τη φήμη του Κάπα. «Είναι πιθανόν ο 22χρονος τότε νεαρός να χρειαζόταν να πουλήσει τις φωτογραφίες από την πρώτη του πολεμική αποστολή. Αυτό δεν ακυρώνει την αξία των αμέτρητων αυθεντικών φωτογραφιών που τράβηξε, βάζοντας σε κίνδυνο και χάνοντας τελικά τη ζωή του».

Το κλειδί του μυστηρίου βρίσκεται σε άλλες δύο φωτογραφίες που τράβηξε ο Κάπα και εκτίθενται στη Βαρκελώνη. Η μία δείχνει έναν στρατιώτη πεσμένο στο έδαφος, η άλλη μια σειρά από γονατισμένους στρατιώτες. Το φόντο και των τριών παρουσιάζει μια συνέχεια. «Η τοποθεσία αποδεικνύει πέρα από κάθε αμφιβολία πως πρόκειται για στημένη φωτογραφία», σημειώνει ο μελετητής Ερνστ Άλος.

Τα στοιχεία

● Μάχες στο Εσπέχο, έγιναν μόνο στις 22 και 25 Σεπτεμβρίου, σχεδόν τρεις εβδομάδες αφ΄ ότου ο Κάπα είχε φύγει από την περιοχή του Θέρο Μουριάνο. Και η φωτογραφία είχε ήδη τότε δημοσιευθεί στο γαλλικό περιοδικό «Vu». Τα στρατεύματα του Φράνκο βρίσκονταν ήδη 15 μίλια μακριά, στη Μοντίγια, κοντά στην Κόρδοβα και η πλευρά του λόφου στη φωτογραφία «βλέπει» περιοχές που ήταν ακόμη υπό τον έλεγχο των Δημοκρατικών.

● Φαίνεται απίθανο οι άνθρωποι στις φωτογραφίες να χτυπήθηκαν από εχθρικά πυρά, καθώς θάνατοι και τραυματισμοί δεν είχαν αναφερθεί από συναγωνιστές τους εκεί μέχρι το τέλος Σεπτεμβρίου. Κάτοικος του Εσπέχο, που ήταν εννιά χρονών το 1936, προσθέτει ότι «ούτε σφαίρα δεν είχε πέσει στην περιοχή μέχρι το τέλος του Σεπτεμβρίου. Οι εθνοφρουροί κυκλοφορούσαν στους δρόμους και έτρωγαν τα καλύτερα κρεατικά» θυμάται ο Φρανσίσκο Κάστρο, 82 χρονών.

Ο Κάπα απέκτησε τη φήμη του ατρόμητου φωτογράφου πολέμου κτίζοντας την καριέρα του γύρω από το μότο που ενέπνευσε και πολλές γενιές φωτογράφων στη συνέχεια: «Αν η φωτογραφία δεν είναι αρκετά καλή, είναι γιατί δεν βρίσκεσαι αρκετά κοντά».

ΙΝFΟ

Οι φωτογραφίες του Ρόμπερτ Κάπα αποτελούν μέρος της έκθεσης «Τhis Ιs War», που παρουσιάζεται στη Βαρκελώνη, μετά τη Νέα Υόρκη και το Λονδίνο.

Η «αλήθεια» μιας φωτογραφίας δεν ισοδυναμεί με την αλήθεια των γεγονότων

Του Πλάτωνα Ριβέλλη


Αν η αξία μιας φωτογραφίας στηρίζεται στην αλήθεια του γεγονότος που περιγράφει, όπως μάλιστα αυτό ορίζεται από τη λεζάντα της, τότε μάλλον πρόκειται για μια καλλιτεχνικά και αισθητικά αδιάφορη φωτογραφία και η αξία της θα καταρρεύσει από τη στιγμή που το γεγονός στο οποίο αναφέρεται αποδειχθεί ψευδές. Οι φωτογραφίες δεν απεικονίζουν την αλήθεια. Μοναχά παραπέμπουν σε αυτήν. Μέσα από υπαινιγμούς, αναφορές και υπερβάσεις. Ο Εμφύλιος Πόλεμος της Ισπανίας έγινε και πολλοί πέθαναν άσχετα από τη φωτογραφία του Capa. Άλλωστε από το «σώμα» της φωτογραφίας κανένα στοιχείο γεγονότος δεν προκύπτει. Ούτε η χώρα ούτε η εποχή ούτε αυτός ο θάνατος. Αν η συγκεκριμένη φωτογραφία καταφέρει και συνεχίσει να λειτουργεί σαν έμβλημα, κανένα πρόβλημα. Η αμφισβήτησή της ίσως και να αυξήσει τη φήμη της. Ως αυτόνομη πάντως φωτογραφία δεν προσέφερε τίποτα, ούτε στην τέχνη ούτε στην Ιστορία. Τελικά δεν θα ήταν λάθος, ειδικά στην εποχή τής ψηφιακής τεχνολογίας, να εκπαιδευτούμε ώστε να εκτιμούμε μια φωτογραφία άσχετα από την πιθανή αλήθεια της απεικόνισης. Μόνο που αυτό προϋποθέτει μεγαλύτερη καλλιέργεια και από την πλευρά των φωτογράφων και από αυτήν του κοινού.

«Κάποτε ο φακός ψεύδεται»


Το τοπίο δεξιά από τον «στρατιώτη που πέφτει» δεν μπορούσε μέρι τώρα να αναγνωρισθεί. Με βάση το ίδιο ακριβώς φόντο (και μάλιστα πιο κοντινό και αναγνωρίσιμο) σε άλλη φωτογραφία του Κάπα, που δείχνει άλλον στρατιώτη νεκρό στο έδαφος, εξάγεται το συμπέρασμα ότι τραβήχθηκαν στην ίδια περιοχή, αν και εμφανίζονται ως ενσταντανέ από άλλες χρονικές στιγμές και τόπους.

Μια σύγκριση των φόντων και με μια τρίτη φωτογραφία του Κάπα, που δείχνει στρατιώτες να πυροβολούν, δείχνει πως και οι τρεις τραβήχτηκαν στην ίδια περιοχή αν και εμφανίζονται να προέρχονται από διαφορετικές.

Σύγχρονες φωτογραφήσεις μιας αντίστοιχης περιοχής στη La Sierra κοντά στο χωριό Μοντίγια εμφανίζουν εξαιρετικές ομοιότητες με το τοπίο στο φόντο και των τριών φωτογραφιών του Κάπα-αν και από χωράφια με καλαμπόκια είναι πλέον κατάφυτη με ελιές- και οι λόφοι στο βάθος είναι οι ίδιοι.