Θυμάμαι ότι την πρώτη φορά που αντίκρυσα τον σιδερένιο θόλο του Αστεροσκοπείου νόμιζα ότι ήταν σεληνιακός σταθμός. Αισθανόμουν περίπου σαν τον Νιλ Άρμστρονγκ… Μόνο που εγώ ήμουν πιο τυχερός γιατί δεν χρειαζόταν να ταξιδέψω στο Διάστημα για να πατήσω τη Σελήνη, αρκούσε μια σχολική εκδρομή μέχρι την Πεντέλη.


Και αυτή τη φορά η εικόνα του σιδερένιου θόλου δεν με απογοήτευσε. Είχε ήλιο όπως όλες τις τελευταίες μέρες και η στρογγυλή κατασκευή έλαμπε μπροστά μου καθώς ανηφόριζα προς την Πεντέλη. Στην τελευταία στροφή όμως, η κορυφή του λόφου Κουφού χάθηκε πίσω από τις μεζονέτες που έχουν ζώσει το Αστεροσκοπείο. «Ο πρόεδρος δεν έχει γραφείο, θα τον βρείτε στο δεύτερο κτίριο. Ρωτήστε και θα σας πουν». Και πράγματι, ο Χρήστος Ζερεφός δεν έχει ακόμη γραφείο. Το αστεροσκοπείο ανακαινίζεται ριζικά μήπως και ξαναβρεί την χαμένη του λάμψη- και θα την ξαναβρεί! Ο χώρος ανάμεσα στους θόλους των τηλεσκοπίων, τους μετεωρολογικούς σταθμούς και τις δορυφορικές κεραίες «προσπαθεί» να πρασινίσει. Σκάβοντας για να «καρφώσουν» ένα μετεωρολογικό σταθμό βρήκαν νερό και, «για να μην πάει χαμένο, ο κύριος καθηγητής είπε να φυτέψουμε».

Η ημέρα που ανέβηκα στο Αστεροσκοπείο ήταν σημαντική για τον Χρήστο Ζερεφό. Πριν από λίγο είχε φτάσει το φύλλο της «Εφημερίδος της Κυβερνήσεως» που τον αναγόρευε ακαδημαϊκό. «Δεν είμαστε πια στα χρόνια του ΄70 που μας κυνηγούσαν μόλις άκουγαν την λέξη περιβάλλον, τώρα το περιβάλλον είναι της μόδας». Ακόμη και για την Ακαδημία. Στο μεγάλο τραπέζι των συσκέψεων ο καθηγητής Φυσικής της Ατμόσφαιρας- τι ωραίος τίτλοςδεν ήταν μόνος του. Δίπλα του καθόταν ο διευθυντής του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου Γιώργος Σταυρακάκης, ο πιο περιζήτητος άνθρωπος όταν η Αθήνα κουνιέται. «Έχει ήλιο και φοβάστε μήπως έχουμε και σεισμό», αστειεύτηκα. Γελάσαμε αλλά ο καθηγητής δεν ήταν έτοιμος να μπει στην κουβέντα. Έπρεπε να μιλήσει στα ραδιόφωνα για τις αλκυονίδες μέρες, να λύσει τις απορίες τοπικών παραγόντων και να δώσει τις τελευταίες οδηγίες για την ομιλία που θα έκανε σε λίγες ώρες στις Βρυξέλλες.

Όλοι σε σας καταφεύγουν τις τελευταίες ημέρες.

Φωνάζουν στη Θεσσαλία γιατί κατεβαίνουν 400 μέτρα για να βρουν νερό για πότισμα, ενώ πριν από 10-15 χρόνια το βρίσκανε στα 200 μέτρα. Και πριν 50 χρόνια στα 30 μέτρα και το αποδίδουν στην υπεράντληση. Δυστυχώς, δεν είναι μόνο η υπεράντληση. Είναι και η αλλαγή του κλίματος, η οποία έχει οδηγήσει στο να χάνουμε νερό. Αλλάζει λοιπόν το κλίμα; Ναι, τώρα οι επιστήμονες συμφώνησαν, το κλίμα αλλάζει.

Γιατί τονίζετε το «τώρα»; Γιατί υπήρχε μια ταλάντευση: συμβαίνει- δεν συμβαίνει; Σήμερα κανένας επιστήμονας δεν έχει το θράσος να αμφισβητήσει αυτή την κατάσταση.

Όταν λέτε αλλάζει; Ανεβαίνει λίγο η θερμοκρασία. Και έχουμε μείωση των βροχοπτώσεων. Στη Δυτική Μεσόγειο τα τελευταία 20 χρόνια είχαμε μείωση των βροχοπτώσεων περίπου 20%. Ύστερα από 50 χρόνια η μείωση των βροχοπτώσεων μπορεί να φτάσει μέχρι 40% και 50%. Και αυτό είναι τραγικό.

Εμείς βλέπουμε όμως ότι αλλού γίνονται πλημμύρες και καταιγίδες, πώς μπορεί να μειώνονται οι βροχοπτώσεις;

Αυτά που λέτε είναι ακραία καιρικά φαινόμενα. Και πράγματι τα τελευταία 20 χρόνια αυξάνεται η συχνότητα εμφάνισής τους. Τα ακραία φαινόμενα συντελούν κι αυτά στο να μειωθεί ο υδροφόρος ορίζοντας, γιατί πέφτει ραγδαία η βροχή, δεν προλαβαίνει να απορροφηθεί και χύνεται στη θάλασσα. Στην χώρα μας κατά μέσον όρο παίρνουμε λιγότερη βροχή;

Εμείς είμαστε στις περιοχές που παίρνουμε λίγο λιγότερη βροχή. Η ραγδαιότητα όμως έχει αυξηθεί, δηλαδή παίρνουμε περίπου το ίδιο ποσό βροχής σε μικρότερο χρονικό διάστημα.

Θα μπορούσε να πει κάποιος «τι μας πειράζει που σε 50 χρόνια θα έχουμε αισθητά λιγότερες βροχές»;

Αν αρχίσει ένα σύστημα να αλλάζει, δεν αλλάζει βαθμιαία, μπορεί να αλλάξει και απότομα, να καταρρεύσει. Παράδειγμα, είχαμε την αραίωση του όζοντος που έγινε κατακλυσμικά ενώ οι επιστήμονες περιμέναμε ότι θα είχαμε μια βαθμιαία αραίωση. Και ξαφνικά τη δεκαετία του ΄90 είδαμε ότι η Ανταρκτική δεν είχε καθόλου όζον. Υπήρξαν περιοχές που εκτέθηκαν στον ήλιο, όπως εξετίθεντο οι οργανισμοί πριν από δισεκατομμύρια χρόνια. Δηλαδή πριν ακόμα αναπτυχθεί η ζωή.

Συγγνώμη που επιμένω,αλλά υπάρχει και η άποψη ότι το σύστημα είναι πολύ μεγάλο, αυτοθεραπεύεται και θα βρει μόνο του την ισορροπία.

Ναι, το ξέρω, πολλοί λένε, εντάξει, θα αντέξει. Μπορεί για τις δικές μας διαστάσεις η ατμόσφαιρα να φαίνεται τεράστια αλλά δεν είναι τόσο μεγάλη, και είναι πολύ εύθραυστη, πολύ ντελικάτη. Αυτή την παρατεταμένη ηλιοφάνεια που ζούμε στη χώρα μας εδώ και αρκετές ημέρες πώς θα τη χαρακτηρίζατε;

Ακραίο φαινόμενο. Μας φαίνονται όλα ωραία, γευόμαστε τη φύση και δεν έχουμε καταλάβει ότι θα μας χτυπήσει η λειψυδρία. Έχουμε μεγάλη λειψυδρία και εξαιρετική ηλιοφάνεια. Μπορείς να κάνεις και ωραίες μετρήσεις το βράδυ στον ουρανό, αλλά δεν παύει να είναι ένα ακραίο φαινόμενο Δεν είναι δηλαδή απλώς «λίγες περισσότερες αλκυονίδες»;

Οι αλκυονίδες ημέρες, που εμφανίζονται κάθε χρόνο τον Γενάρη, τις έκανε ο Δίας για να μπορεί η Αλκυών να γεννάει τα αυγά της σε καλές καιρικές συνθήκες. Ήθελε να της απαλύνει τον πόνο που την έκανε πουλί. Αλλά ο Δίας δεν έφτιαξε καμιά αλκυονίδα ημέρα τον Δεκέμβριο…

Για να καταλάβουμε την αξία που δίνετε εσείς στον όρο ακραίο φαινόμενο,μπορείτε να μου αναφέρετε κάποιες άλλες φορές που ζήσαμε ακραία φαινόμενα;

Το 2003 ζήσαμε ακριβώς τα αντίθετα με αυτά που ζούμε σήμερα. Είχαμε χάσει τις αλκυονίδες και είχαμε συνέχεια βροχές και πλημμύρες. Σας θυμίζω επίσης τη λειψυδρία του ΄89, τον καύσωνα του ΄87, τη μείωση των βροχοπτώσεων του ΄83. Αυτά είχαμε να τα δούμε σχεδόν 100 χρόνια, και τα είδαμε μέσα στα 20 χρόνια να ξαναγίνονται. Φοβάμαι ότι ύστερα από 50 χρόνια το σημερινό ακραίο δεν θα είναι ακραίο, γιατί θα συμβαίνει τόσο συχνά που θα είναι νορμάλ.

Εξήγηση για την ηλιοφάνεια έχουμε;

Έχει εγκατασταθεί ένας ατμοσφαιρικός τροχονόμος ο οποίος στέλνει όλες τις υφέσεις βόρεια. Δηλαδή, όποιος έρχεται για βροχή, του λέει «πήγαινε βορειοανατολικά». Τώρα γιατί εγκαταστάθηκε και γιατί δυνάμωσε τόσο; Έχουμε μια ανωμαλία στον Βόρειο Ατλαντικό Ωκεανό τα τελευταία 20 χρόνια, η οποία δείχνει μια τάση ενίσχυσης.

Πρέπει να είμαστε ανήσυχοι; Νομίζω, ναι. Πρέπει να είμαστε έτοιμοι να αντιμετωπίσουμε λειψυδρία. Και να είμαστε έτοιμοι για τα επόμενα ακραία καιρικά φαινόμενα. Παραδείγματος χάρη, αν γίνει μια γερή χιονόπτωση, είμαστε έτοιμοι να την αντιμετωπίσουμε; Έναν καύσωνα το καλοκαίρι;

Περιμένουμε σφοδρές χιονοπτώσεις; Όλα τα προγνωστικά μοντέλα λένε ότι από την ερχόμενη βδομάδα θα έχουμε αλλαγή του καιρικού σκηνικού. Η δυνατότητα προγνώσεως πέραν των 7 ημερών είναι παρακινδυνευμένη. Μέχρι 15 ημέρες κάτι μπορεί να πει κανείς. Από κει και πέρα όλα είναι στο… ζάρι. Όσο καθυστερούν οι βροχές και τα χιόνια τόσο μεγαλύτερη ένταση θα έχουν;

Δεν είναι απαραίτητο. Θυμίζω πάντως το «Μάρτης- γδάρτης και παλουκοκάφτης», αλλά και «τ΄ Απριλιού στις 18 πέρδικα ψόφησε στ΄ αυγό».

Θα έχουμε ζεστότερο καλοκαίρι; Δεν ξέρουμε. Πολλοί προσπαθούν να το συνδέσουν και μάλιστα μερικοί κάνουν και εκτιμήσεις από το πώς συμπεριφέρονται, ας πούμε, τα ζώα. Η επιστήμη δεν έχει τρόπο να εκτιμήσει αν θα έχουμε ζεστό ή κρύο καλοκαίρι. Αυτό που μπορεί κανείς να πει με βεβαιότητα είναι ότι τα ακραία φαινόμενα θα συμβαίνουν πλέον πιο συχνά.

«Πρέπει να προετοιμαστούμε για λειψυδρία»


Η ενεργειακή πολιτική είναι υπόθεση των κυβερνήσεων, ωστόσο η οικολογική συνείδηση όλων μας μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στην προστασία του περιβάλλοντος.

Ένας πολίτης πώς μπορεί να συμβάλει στη μείωση των εκπομπών;

Να κυκλοφορεί λιγότερο με το αυτοκίνητό του. Εάν τον θερμοστάτη του σπιτιού μας τον βάλουμε έναν βαθμό κάτω και αντί να τον έχουμε στο 21, τον έχουμε στο 20, και το καλοκαίρι το air-condition, το έχουμε στο 25, αντί στο 28, θα εξοικονομήσουμε παγκοσμίως 6%. Άλλη λύση εκτός από το να κρυώνουμε και να ζεσταινόμαστε;

Τα εργοστάσια και οι βιοτεχνίες θα μπορούσαν να καίνε υδρογόνο, όπως και τα αεροπλάνα. Στο αεροδρόμιο του Μονάχου, τα λεωφορεία καίνε υδρογόνο. Η τεχνολογία υπάρχει. Απλώς πρέπει όλοι να σοβαρευτούν και να καθήσουν σε ένα τραπέζι και να πουν: «Παιδιά, τι θα κάνουμε;». Και να στραφούμε στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Στον ήλιο, στον άνεμο, στη γεωθερμία, που την έχουμε ξεχάσει τελείως, όπως και την παλίρροια.

Και γιατί καμία χώρα δεν το έχει κάνει μέχρι σήμερα; Η Ισλανδία από το 2010 δεν θα καίει ούτε ένα λίτρο πετρέλαιο ως καύσιμο! Έτσι δεσμεύτηκε. Η δε Σουηδία από το 2020!

Η Ισλανδία τι θα έχει; Άνεμο… Όχι, η Ισλανδία έχει ένα ηφαίστειο και θα παίρνει από τη γεωθερμία. Τα ρευστά που έχει δεν είναι πιο ζεστά από τα δικά μας. Εμείς στη Νίσυρο, στη Μήλο και στη Σαντορίνη έχουμε πολύ πιο ζεστά ρευστά.

«Τα ηφαίστεια, ο αέρας και ο ήλιος θα μας σώσουν»


Η Ισλανδία από το 2010 δεν θα καίει ούτε ένα λίτρο πετρέλαιο ως καύσιμο, ενώ η Σουηδία από το 2020. Στην Τουρκία 300.000

σπίτια θερμαίνονται από γεωθερμία, όπως και στα Σκόπια και στην Ιταλία

«Απεξάρτηση τώρα» από το πετρέλαιο


Η αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα είναι σύμφωνα με τον καθηγητή Ζερεφό η αιτία της αλλαγής του κλίματος.

Ο καιρός αλλάζει λόγω του φαινομένου του θερμοκηπίου;

Το φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι ένας κακός τίτλος για να περιγράψει αυτό που ζούμε. Ορισμένα αέρια δεν αφήνουν τη Γη να ψυχθεί από το Διάστημα, αυτό είναι το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Αν δεν υπήρχαν αυτά τα αέρια, τότε η Γη θα ήταν ένας παγωμένος πλανήτης με θερμοκρασία κάτω από τους μείον 30, ενώ τώρα είναι γύρω στους 14 βαθμούς. Και το διοξείδιο του άνθρακα, από την καύση πετρελαίου και κάρβουνου, είναι ένα από τα αέρια τα οποία συντηρούν τη θερμοκρασία του πλανήτη μας σε επίπεδα ανεκτά. Ο άνθρωπος όμως είναι αυτός που καθορίζει την αύξηση του διοξειδίου στην ατμόσφαιρα. Και εδώ αρχίζουν οι επιπλοκές. Το «ανθρωπογενές» φαινόμενο του θερμοκηπίου.

Πώς ο άνθρωπος μπορεί να μειώσει την παρέμβασή του στο φαινόμενο του θερμοκηπίου; Το δικό μου σλόγκαν είναι «απεξάρτηση τώρα».

Η εξάρτησή μας από την πετρελαϊκή οικονομία είναι αυτή που δημιουργεί το πρόβλημα. Δηλαδή πρέπει να πάρουμε μια δρακόντεια απόφαση και να πούμε «οι αυτοκινητοβιομηχανίες θα πουλάνε μόνο αυτοκίνητα που καίνε εναλλακτικά καύσιμα». Θα φτιάξουμε π.χ. «υδρογονάδικα», όπως λέμε βενζινάδικα.

Υπάρχει τεχνολογία όμως που θα αντικαταστήσει το πετρέλαιο;

Βέβαια, υπάρχει. Το φυσικό αέριο; Όχι. Και το φυσικό αέριο συντελεί στο πρόβλημα του θερμοκηπίου. Εγώ θα έλεγα να πάμε σε υδρογόνο και σε ηλεκτρισμό, σε πυρηνική ενέργεια σε επιλεγμένες χώρες που δεν έχουν σεισμολογικό πρόβλημα. Γιατί όχι;

Μετά όμως θα συζητάμε για τα απόβλητα της πυρηνικής ενέργειας.

Αν όλη η επιστημονική κοινότητα καθήσει και συζητήσει, θα βρει τις λύσεις.