|
|
|
Τις εκδόσεις των έργων του Καζαντζάκη επιμελείται μια μικρή οικογενειακή επιχείρηση, που απασχολεί έναν έως δύο υπαλλήλους, και οπωσδήποτε δεν δρα με γρήγορους ρυθμούς ως προς το ανέκδοτο υλικό. Επιπλέον, είναι πολύ δύσκολο να ελέγξει τις ξένες εκδόσεις σε όλες τις χώρες της πρώην Ανατολικής Ευρώπης που, συχνά, είναι πειρατικές. Από την άλλη, δεν μπορεί να πει κανείς ότι τα βιβλία δεν υπάρχουν ή ότι δεν προστίθενται τα όποια νέα στοιχεία στις ανατυπώσεις. Ο εκδότης Πάτροκλος Σταύρου (δεξιά, στο βάθος) λέει εξάλλου ότι δεν έχει ποτέ αρνηθεί βοήθεια σε μελετητές
|
Γύρω από τη μνήμη, αλλά και τα πνευματικά δικαιώματα των έργων του Νίκου
Καζαντζάκη παίζεται εδώ και μερικά χρόνια μια σκληρή παρτίδα πόκερ. Ένα μπρα
ντε φερ όπου το ένα χέρι ακουμπά στην Κρήτη και το άλλο στην Κύπρο, με παίκτες
όμως κοσμοπολίτες που κινούνται σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Ευρώπης.
Τα νόμιμα δικαιώματα έκδοσης των έργων του μεγάλου Κρητικού πεζογράφου έχει ο
Πάτροκλος Σταύρου. Κύπριος φιλόλογος, κυρίως όμως πολιτικός, για μεγάλο
διάστημα υφυπουργός παρά τω Προέδρω, του Μακαρίου, έζησε για περισσότερο από
τριάντα χρόνια πολύ κοντά στην Ελένη Καζαντζάκη, τη χήρα και μοναδική
κληρονόμο του Νίκου. H τελευταία τον υιοθέτησε μάλιστα (το 1982), ζώντας
μόνιμα από ένα σημείο και μετά στο σπίτι του θετού της γιου, στη Βούλα. Μέχρι
που πέθανε, πριν από ενάμιση χρόνο, σε ηλικία 101 ετών.
Ο Πάτροκλος Σταύρου, προς τον οποίο η Ελένη Καζαντζάκη έκανε γονική παροχή (το
1995) τις ομώνυμες εκδόσεις (που διαχειριζόταν όμως εκείνος ήδη από το 1971),
δεν έγινε ποτέ αποδεκτός από μέρος τόσο του καζαντζακικού όσο και του
ευρύτερου κρητικού περιβάλλοντος. Δεν ήταν Κρητικός και δεν είχε απευθείας
συγγένεια με τον ίδιο τον Καζαντζάκη. H καχυποψία ήταν μόνιμη απέναντί του και
οι πιέσεις τα τελευταία χρόνια κορυφώθηκαν. Από τη μια μεριά ένας κλάδος των
εγγονών της αδελφής του Νίκου Καζαντζάκη, που ζουν σε μεγάλες ευρωπαϊκές
πρωτεύουσες, με αγωγές στα ελληνικά δικαστήρια ζητεί την ακύρωση της γονικής
παροχής με το επιχείρημα ότι η Ελένη Καζαντζάκη ήταν ανίκανη για δικαιοπραξία.
Τα μεν ασφαλιστικά μέτρα κατά του Πάτροκλου Σταύρου απορρίφθηκαν, η απόφαση
όμως για την κύρια αγωγή σε πρώτο βαθμό εκκρεμεί εδώ και έξι μήνες.
Από την άλλη μεριά, υπάρχει η Διεθνής Εταιρεία Φίλων του Νίκου Καζαντζάκη, με
πρόεδρο τον δικηγόρο Γιώργο Στασινάκη και έδρα τη Γενεύη. H Εταιρεία ιδρύθηκε
το 1988 με τη συγκατάθεση της Ελένης Καζαντζάκη και τη συμμετοχή του
σκηνογράφου Γιώργου Ανεμογιάννη (που έφυγε πρόσφατα από τη ζωή), ιδρυτή του
Μουσείου Καζαντζάκη στην Κρήτη. Έχει πάνω από 3.000 μέλη και οργανώνει
εκδηλώσεις για τον Καζαντζάκη σε πολλές χώρες. H πίεση απέναντι στον Πάτροκλο
Σταύρου έχει κλιμακωθεί με επιστολές, δημοσιεύματα στην Αθήνα και στην Κρήτη,
τηλεοπτική εκπομπή σε κρατικό κανάλι… Ενώ η Εταιρεία Φίλων απέστειλε, προ
δεκαπενθημέρου, επιστολή στον Πρωθυπουργό ζητώντας την παρέμβασή του. Το
επιχείρημά της είναι ότι «παρά τις επαναλαμβανόμενες από το 1983 υποσχέσεις
του, ο εκδότης δεν δημοσιεύει κανένα ανέκδοτο κείμενο, δεν επανεκδίδει τα έργα
που έχουν εξαντληθεί, δεν απαντά στους μεταφραστές και δεν ασχολείται με τη
διανομή».
H πίεση με το επιχείρημα της κακής διαχείρισης αυξάνει καθώς σε δύο
χρόνια συμπληρώνεται μισός αιώνας από τον θάνατο του συγγραφέα του «Ζορμπά»,
οι εκδηλώσεις που θα γίνουν θα πρέπει να είναι σημαντικές και ο θόρυβος γύρω
από το έργο του Νίκου Καζαντζάκη αναπόφευκτα θα αυξηθεί ξανά. Το βέβαιο είναι
ότι η πεντηκονταετία θα εορταστεί με τη δικαστική διαφορά να μην έχει επιλυθεί
τελεσίδικα.
«TA NEA» ζήτησαν από τον Πάτροκλο Σταύρου να ανοίξει τα χαρτιά του. Παράλληλα
ζήτησαν από την αλυσίδα βιβλιοπωλείων Ελευθερουδάκη να επιβεβαιώσει τη ροή των
βιβλίων και να μας μιλήσει για την εμπορική τους κίνηση. Ο εκδότης μάς έβαλε
στα άδυτα του εκδοτικού οίκου της οδού Χαριλάου Τρικούπη 116, παρουσιάζοντας
τα στοκ στις αποθήκες.
Τα βιβλία είναι πράγματι εκεί, σε ντάνες ανά τίτλο, με τα γνωστά σκληρά
εξώφυλλα, αλλού με πρόσφατες και αλλού με παλιότερες ανατυπώσεις. Και τα
ταξιδιωτικά, ακόμη και τα θεατρικά που έχουν σχεδόν μηδενική ζήτηση, όπως λέει
ο εκδότης. Οι εκδόσεις δεν έχουν παγώσει, όπως έχει γραφεί, ο εκδότης μάλιστα
έσπευσε να φέρει τα πρώτα τυπωμένα αντίτυπα της ανατύπωσης του «Τόντα-Ράμπα»,
βιβλίου που πράγματι έλειψε τα τελευταία χρόνια. Όπως έλειψε για αρκετά χρόνια
και η «Οδύσσεια».
«Το παραδέχομαι, είναι το Βατερλώ μου», λέει ο Πάτροκλος Σταύρου. «Το
μόνο από όλα όσα με κατηγορούν, για το οποίο έχουν δίκιο». Ωστόσο, μας το
έδειξε στοιχειοθετημένο σε εκτύπωση από υπολογιστή. Θα βγει σε δύο
διαφορετικές εκδόσεις. H πρώτη θα είναι μία φωτογραφική έκδοση της πρωτότυπης
του 1938. Ακόμη γίνεται η αντικατάσταση, στο κομπιούτερ, κάποιων «σπασμένων»
γραμμάτων του πρωτοτύπου, ωστόσο ο Πάτροκλος Σταύρου υπόσχεται ότι σε δύο
περίπου εβδομάδες θα βρίσκεται στο τυπογραφείο. Αμέσως μετά θα βγει το έργο
και σε επανέκδοση με νέα επιμέλεια.
Ο Πάτροκλος Σταύρου μάς έδειξε και ανέκδοτο υλικό λιγότερο ή περισσότερο
αρχειοθετημένο. Υλικό συγκεντρωμένο από σκόρπιες δημοσιεύσεις του Καζαντζάκη
(από περιοδικά, εγκυκλοπαίδειες κ.λπ.), όπως και μικρό αριθμό επιστολών του
συγγραφέα που διαθέτει.
Λύθηκε το μυστήριο της «Ιρλαντέζας»
H Νίκη Σταύρου, κόρη του Πάτροκλου Σταύρου (πήρε το όνομα του Καζαντζάκη με
νονά την Ελένη το 1973 και το μυστήριο τέλεσε ο Μακάριος με παρόντα τον
Οδυσσέα Ελύτη) έψαξε να βρει τα ίχνη ενός μυθικού προσώπου του έργου του
Καζαντζάκη. Και βρήκε ότι η περίφημη «Ιρλαντέζα» της «Αναφοράς στον Γκρέκο»
ταυτίζεται με το «Κρίνο» στο «Όφις και Κρίνο» και ότι πρόκειται για την
Kathleen Forde, η οποία αργότερα μετανάστευσε στην Αμερική, έκανε δύο γάμους,
δεν άφησε απογόνους και πέθανε σε ψυχιατρικό ίδρυμα του Λος Άντζελες.
«Προφανώς δεν ξεπέρασε ποτέ τον πρώτο της έρωτα, τον Νίκο Καζαντζάκη», είπε
μια απόγονός της. Τα συμπεράσματα της έρευνας έχουν περιληφθεί στη φετινή
ανατύπωση του «Όφις και Κρίνο».
Πουλάει 25.000 αντίτυπα κάθε χρόνο!
«Το 1971 που ανέλαβα τη διαχείριση, ήταν η πρώτη χρονιά που οι εκδόσεις
παρουσίασαν κέρδος», λέει ο Πάτροκλος Σταύρου. Μέχρι τότε, προσθέτει, η Ελένη
Καζαντζάκη έστελνε χρήματα από το εξωτερικό για να βγαίνουν βιβλία, όπως το
βιβλίο του Παντελή Πρεβελάκη για τις επιστολές που είχε ανταλλάξει με τον
Καζαντζάκη ή «Ο τελευταίος Πειρασμός». Τα τελευταία χρόνια ο οίκος πουλάει
25.000 βιβλία τον χρόνο περίπου, απ’ όλους τους τίτλους μαζί. Ο «Ζορμπάς»
κρατάει μονίμως τα σκήπτρα των πωλήσεων, αν και τα τελευταία χρόνια μαζί του
συμβαδίζουν οι πωλήσεις της «Ασκητικής». Λίγο πιο κάτω είναι τα άλλα γνωστά
μυθιστορήματα του συγγραφέα, κίνηση έχουν και τα φιλοσοφικά, αντίθετα με τα
ταξιδιωτικά που δεν είναι στη μόδα σήμερα.
Ανάλογα στοιχεία μάς έδωσε και το βιβλιοπωλείο Ελευθερουδάκης, που φέτος
έχει διαθέσει περί τα 180 αντίτυπα του «Ζορμπά» και κάτι λιγότερο από 150
αντίτυπα από καθένα από τα πιο γνωστά του μυθιστορήματα, ενώ ο «Βίος και
πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά» έχει διαθέσει φέτος και 200 αντίτυπα στα αγγλικά!
