Αναζήτηση
Οι νίκες της Δεξιάς σε Ισπανία, Αυστρία, Ιταλία, Νορβηγία, Δανία και –
πρόσφατα – στην Πορτογαλία, αλλάζουν βαθμιαία την ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή.
Κλείνει λοιπόν ο κύκλος της σοσιαλδημοκρατίας;
Η σοσιαλδημοκρατία, η οποία, σύμφωνα με ορισμένους, ήταν σε παρακμή και
γήρανση στη δεκαετία του ’80, μεταμορφώθηκε σε κατακτητική και νικηφόρα δύναμη
στο δεύτερο ήμισυ της δεκαετίας του ’90 και, σήμερα, φαίνεται να παίρνει εκ
νέου την κατιούσα, αφήνοντας ανοικτό το πεδίο στη μέχρι πρόσφατα εκλογικά
αποτελματωμένη Δεξιά. Η «μαγική επιστροφή» της Αριστεράς, σύμφωνα με τη
διατύπωση των R. Cuperus και J. Kandel (Multiple Third Ways, F.-Ε.-Stiftung,
2001), ήταν λοιπόν μια απλή αναλαμπή στο εσωτερικό μιας φθίνουσας εκλογικής
διαδρομής; ‘Η η χαρακτηριστική εκδήλωση της γνωστής, κυκλικά
επαναλαμβανόμενης, κίνησης του εκκρεμούς;
Σε πρόσφατη μελέτη μας (G. Moschonas, In The Name of Social Democracy, Verso,
2002) επιχειρήσαμε μια συστηματική καταγραφή των διακυμάνσεων της εκλογικής
επιρροής των ευρωπαϊκών σοσιαλιστικών κομμάτων κατά την περίοδο 1960-1999.
Μερικά από τα συμπεράσματα είναι ίσως ενδιαφέροντα.
1. Η σύγκριση των μεγάλων περιόδων (1974-99 προς 1960-73) δείχνει ότι η
σοσιαλδημοκρατία έχει συνολικά απολέσει τμήμα της ιστορικής επιρροής της. Η
εκλογική συγκομιδή τής περιόδου 1974-99 είναι εμφανώς κατώτερη της περιόδου
1960-73. Ωστόσο, η υποχώρηση δεν είναι ούτε μεγάλη ούτε επιβεβαιώνεται σε όλες
τις χώρες.
2. Ο έντονα διαφοροποιημένος κατά χώρα εκλογικός απολογισμός των
σοσιαλιστών διαψεύδει την άποψη περί γενικευμένης εκλογικής υποχώρησης της
σοσιαλδημοκρατίας κατά τη «δύσκολη» περίοδο 1974-90 (σε σύγκριση με τη περίοδο
1960-73). Διαψεύδει, επίσης, κατά μείζονα λόγο, την υπόθεση περί «ιστορικής
παρακμής» τής εν λόγω πολιτικής δύναμης.
3. Επίσης, δεν επαληθεύεται η θέση περί σημαντικής εκλογικής ενίσχυσης
της σοσιαλδημοκρατίας στην περίοδο 1990-99. Όπως ακριβώς η – πραγματική –
εκλογική υποχώρηση της δεκαετίας του ’80 είχε αδίκως μεγιστοποιηθεί,
αντιστοίχως η εκλογική ενδυνάμωση του τέλους της δεκαετίας του ’90 έχει
ατεκμηρίωτα υπερτονιστεί.
4. Η άνοδος στην εξουσία κατά το δεύτερο ήμισυ της προηγούμενης
δεκαετίας δεν οφειλόταν σε μια δραματική αλλαγή του συσχετισμού δύναμης υπέρ
των σοσιαλιστών, αλλά μάλλον στην εκλογική αποδυνάμωση των συντηρητικών. Στην
εξουσία δεν ανέβηκε μια ισχυρή εκλογικά σοσιαλδημοκρατία, αλλά μια
σοσιαλδημοκρατία απλώς ισχυρότερη της ιδιαίτερα εξασθενημένης Δεξιάς. Η
εκλογική βάση της κυβερνητικής κυριαρχίας των σοσιαλιστών ήταν εξαρχής
ασταθής, εύθραυστη και χωρίς μεγάλο βάθος.
5. Η συμμετοχή ή όχι στην κυβέρνηση ερμηνεύει σε σημαντικό βαθμό τις
εκλογικές επιδόσεις των σοσιαλιστών. Η άσκηση της εξουσίας αποτελεί σημαντικό
παράγοντα εκλογικής εξασθένησης, η άσκηση της αντιπολίτευσης παράγοντα
εμφανούς εκλογικής ενδυνάμωσης.
6. Βέβαια, η φθορά της εξουσίας είναι ένα σύνηθες και «φυσιολογικό»
φαινόμενο στη πολιτική ιστορία των δημοκρατικών κοινωνιών. Εν τούτοις, η
άσκηση της εξουσίας φαίνεται να ενέχει σήμερα εξόφθαλμα υψηλότερο εκλογικό
κόστος από ό,τι στο παρελθόν. Στους σημερινούς δύσκολους εκλογικά καιρούς, η
εξουσία ασκείται, για να παραφράσουμε τον ποιητή, με «γογγυσμούς» και με
«λαβωματιές».
Ιδωμένη σε μια ιστορική προοπτική, η φθορά των αριστερών κυβερνήσεων είναι το
προϊόν της κρίσης του σοσιαλδημοκρατικού μοντέλου διακυβέρνησης. Η Αριστερά
δεν διαθέτει πλέον πολιτικές «με το κλειδί στο χέρι». Οι πολιτικές που ασκεί,
ανεξαρτήτως από την καθεαυτήν οικονομική τους αξία (οικονομικά δεν στερούνται
ούτε συνοχής ούτε τεχνοκρατικής αποτελεσματικότητας), είναι ιδιαίτερα
απογοητευτικές σε σχέση με τις προσδοκίες της λαϊκών στρωμάτων (κυρίως σε ό,τι
αφορά την απασχόληση και τη μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων). Οι πολιτικές
αυτές δεν είναι πλέον παραγωγοί αριστερής ταυτότητας για τα σοσιαλιστικά
κόμματα, ούτε παραγωγοί πολιτικής ενότητας για τις λαϊκές τάξεις. Αυτό
τροφοδοτεί την εκλογική αστάθεια των σοσιαλιστών. Το δράμα για τους σημερινούς
σοσιαλιστές είναι ότι η θέλησή τους να δράσουν σύμφωνα με το «πρόταγμα της
δικαιοσύνης» παραμένει οικονομικά μετέωρη. Γεγονός που καθιστά την ταυτότητά
τους μετέωρη. Και την εκλογική τους δύναμη ασταθή και εύθραυστη.
Οι εκλογές στη Γαλλία και τη Γερμανία θα προσδιορίσουν την εξέλιξη της μάχης
Δεξιάς – Αριστεράς στη Γηραιά Ήπειρο. Ωστόσο, η νέα σοσιαλδημοκρατία, είτε
ηττηθεί είτε κερδίσει στις επικείμενες εκλογικές αναμετρήσεις, είτε υιοθετεί
τον «Τρίτο Δρόμο» είτε όχι, είτε ανήκει στον Βορρά είτε στον Νότο, είναι μια
εκλογικά ευάλωτη – αλλά και ευέλικτη – δύναμη. Μια εκλογικά ευάλωτη / ευέλικτη
δύναμη μπορεί να υποστεί σημαντικές και γρήγορες απώλειες και μπορεί, ενίοτε
εξίσου γρήγορα, να επανακτήσει το χαμένο έδαφος. Δεν μπορεί όμως να διατηρήσει
τις υψηλές επιδόσεις της σχετικά σταθερά και για μακρά χρονική περίοδο. Τα
σύγχρονα σοσιαλιστικά κόμματα δεν διαθέτουν την εδραίωση, τη ζωτικότητα και
τις εφεδρείες του παρελθόντος: είναι, συνεπώς, εκτεθειμένα στις οικονομικές
συγκυρίες, στις «αναποδιές» του πολιτικού παιχνιδιού και στις διαρκείς
ανατροπές των καταστάσεων.
Ο Γεράσιμος Μοσχονάς είναι επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής
Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου.
