Η Ρωσία του Πούτιν ζει σε ένα ψέμα

Μορφώθηκα σε σοβιετικά σχολεία, όπου τα μαθήματα για την ιστορία του

Κομμουνιστικού Κόμματος ήταν υποχρεωτικά. Αργότερα, στην Ιατρική Σχολή,

μελέτησα φιλοσοφία (φυσικά Μαρξιστική – Λενινιστική) και πολιτική οικονομία.

Δεν αναρωτήθηκα αν υπήρχε έστω και ίχνος αληθείας σε αυτά που διδάχτηκα. Αφού

πέρασα τις εξετάσεις, χωρίς τις οποίες δεν θα μπορούσα να αποφοιτήσω και να

γίνω γιατρός, ξέχασα ό,τι είχα μάθει. Είχα γίνει ένα άτομο χωρίς διακριτή

άποψη για τον κόσμο. Η γενιά μου μεγάλωσε και έζησε σε μια ατμόσφαιρα απόλυτου

φόβου, χωρίς ­ τις περισσότερες φορές ­ να το συνειδητοποιεί. Υπήρχαν 23

μαθητές στην τάξη μου. Οι ένδεκα από αυτούς είχαν γονείς που είχαν συλληφθεί.

Ο θάνατος του Στάλιν και η πτώση του ολοκληρωτισμού δεν αφάνισε αυτόν τον

φόβο. Δόθηκε η εντύπωση ότι έγινε μέλος της γενετικής μας δομής, περνώντας

έτσι στις επόμενες γενιές. Δεν αναφέρομαι στην ιδεολογία του καθεστώτος ­ δεν

έχουμε τώρα και δεν χρειαζόμαστε ­, αλλά στην απουσία κριτηρίων ηθικής και

στην ικανότητα να διακρίνει κανείς τα λάθη από την αλήθεια, το καλό από το

κακό.

Καθεστώς ψεύδους

Σήμερα, το ολοκληρωτικό καθεστώς τρόμου φαίνεται αδύνατο, αλλά ζήσαμε και

συνεχίζουμε να ζούμε σε καθεστώς ψεύδους. Το μεγαλύτερο ψέμα ονομάζει τη Ρωσία

«χώρα δημοκρατική». Οι ανεπαρκείς εκλογικές διαδικασίες παραβιάστηκαν κατά τη

διάρκεια των εκλογών στην Τσετσενία, που πραγματοποιήθηκαν στον πρώτο πόλεμο

στην περιοχή, και ξανά στην εκλογική νίκη του Γιέλτσιν το 1996, την οποία

αποφάσισε κυρίως το χρήμα και όχι η βούληση των ψηφοφόρων. Ύστερα ήρθε ο

ορισμός του Πούτιν ως διαδόχου του Γιέλτσιν, λες και στη Ρωσία επικρατεί

μοναρχία.

Το κάθετο καθεστώς που οικοδόμησε ο πρόεδρος Πούτιν, χωρίζοντας τη Ρωσία σε

περιοχές με επικεφαλής προεδρικούς εντεταλμένους, μεταβάλλοντας τον τρόπο που

η Άνω Βουλή συγκροτείται και περιορίζοντας τις λειτουργίες της, παρουσιάζεται

ως μέσον επαναφοράς της τάξης στο ρωσικό κράτος. Αυτές οι μεταβολές όμως

μετατρέπουν την πολυεθνική Ρωσία από ομοσπονδιακό κράτος σε αυστηρά

συγκεντρωτικό και ενοποιημένο.

Την ίδια ώρα, άτομα από τον τομέα της ασφάλειας ­ την KGB-FSB και τον στρατό ­

διορίζονται σε ανώτατες κυβερνητικές θέσεις, ενισχύοντας την επιρροή τους σε

όλη τη ζωή της χώρας. Έγιναν επίσης πολλές συλλήψεις και δίκες, μεταξύ αυτών

ξεχωρίζουν οι υποθέσεις του Αμερικανού επιχειρηματία Έντμοντ Πόουπ και του

καπετάνιου Αλεξάντερ Νικίτιν ­ και οι δύο κατηγορήθηκαν για κατασκοπεία ­ που

φέρουν το στίγμα της ασυδοσίας. Ύστερα ούτε μία δολοφονία πολιτικού (και

γίναμε μάρτυρες αρκετών) δεν έχει διαλευκανθεί.

Άλλο ένα επικίνδυνο φαινόμενο είναι η επέκταση του κρατικού ελέγχου στα μέσα

ενημέρωσης, με την επίφαση της πάταξης της διαφθοράς και την προβολή του

ισχυρισμού ότι παραβιάστηκαν κανονισμοί που διέπουν τις οικονομικές

συναλλαγές. Ο κόσμος γνωρίζει για τις προσπάθειες της κυβέρνησης να αναλάβει

τον έλεγχο της κρατικής τηλεόρασης, αλλά ελάχιστοι γνωρίζουν γι’ αυτό που

συμβαίνει στα μέσα ενημέρωσης σε απομακρυσμένες περιοχές της χώρας, όπου

παρόμοια εγχειρήματα κατέληξαν σε σκηνές βίας. Μοιάζει λες και σε μικρό

χρονικό διάστημα δεν θα υπάρχουν ελεύθεροι και ανεξάρτητοι τηλεοπτικοί σταθμοί

ή άλλα μέσα μαζικής ενημέρωσης στη Ρωσία.

Όμως η μεγαλύτερη καταστροφή, και ντροπή συνάμα, της νέας Ρωσίας είναι οι δύο

πόλεμοι στην Τσετσενία και η γενοκτονία του τσετσενικού λαού. Των πολέμων

προηγήθηκαν ευρύτατη αντι-τσετσενική προπαγάνδα και ψέματα. Έπειτα από πολλά

χρόνια χρήσης της λέξης chuchmek ­ υποτιμητικός όρος για όλους τους μη

σλαβικούς λαούς ­ εμφανίστηκε μια νέα εθνική ετικέτα: «Άτομο καυκασιανής

εθνικότητας». Χρησιμοποιείται όχι μόνο στους δρόμους από τις «μάζες», αλλά και

σε επίσημα έγγραφα.

Συνειδητοποιώ ότι χρησιμοποιώ επικίνδυνες λέξεις. Όμως ο πόλεμος κόστισε τη

ζωή σε περισσότερους από 10.000 πολίτες, Ρώσους στρατιώτες και Τσετσένους

μαχητές. Δεν είναι δυνατόν να μην αναφερθώ στους αιματηρούς βομβαρδισμούς,

στις συνεχείς δολοφονίες Τσετσένων, καθώς και στα στρατόπεδα κράτησης, στα

αμέτρητα νεκρά παιδιά, στις γυναίκες και στους ηλικιωμένους, στους χιλιάδες

πρόσφυγες που πεθαίνουν από το κρύο και την πείνα κάτω από τον ουρανό ή σε

σκηνές. Αν αυτό δεν είναι γενοκτονία, τότε τι είναι; Με αυτούς τους δύο

πολέμους, η Ρωσία απώλεσε τη «νεογνό» δημοκρατία της.

Είναι απαράδεκτα τα μυθεύματα που ειπώθηκαν κατά τη διάρκεια αυτών των δύο

πολέμων, όπως και για τις διάφορες καταστροφές ­ την έκρηξη του πυρηνικού

αντιδραστήρα του Τσερνόμπιλ, ντο σεισμό στο Νεφτεγκόρσκ, την απώλεια του

πυρηνικού υποβρυχίου «Κουρσκ».

Συνεχίζουμε όμως να τα ακούμε από χείλη επισήμων στην καθημερινή μας ζωή…

υπενθυμητικά της Σοβιετικής Ενωσης. Η αλήθεια δύσκολα αντέχει τόσα ψέματα.

Ένας νέος μού είπε κάποτε για την Άνοιξη της Πράγας: «Αυτό συνέβη όταν μας

επιτέθηκαν οι Τσέχοι». Όταν την ανατρέφουμε με ψέματα, η κοινωνία δεν μπορεί

να ωριμάσει. Αυτοί που αντιλήφθηκαν την παραπλάνηση στη σοβιετική κοινωνία,

ενστικτωδώς εγκατέλειψαν το ψέμα των ανθρώπων και ασχολήθηκαν με συγκεκριμένα,

οριοθετημένα επαγγέλματα, έγιναν μηχανικοί, γιατροί, μουσικοί. Όταν κατέστη

δυνατόν, πολλοί μετανάστευσαν.

Η μητέρα μου, εργαζόμενη στο Κόμμα κάποτε, επέστρεψε να σπουδάσει

αρχιτεκτονική το 1933. Δεν την έσωσε όμως. Συνελήφθη το 1937 και άρχισε να

σχεδιάζει στρατώνες για κρατουμένους, ενώ στη συνέχεια μαζί με τους

συγκρατουμένους της τούς έχτισε.

Η καθαρότητα

Με την πτώση του ολοκληρωτικού καθεστώτος ­ τον θάνατο του Στάλιν, την ομιλία

του Χρουστσώφ και την εμφάνιση των φιλελευθέρων κατά τη δεκαετία του 1960 ­

ήρθε η περίοδος των αντιφρονούντων. Ανάμεσά τους μεγάλος αριθμός φυσικών,

μαθηματικών, μηχανικών και βιολόγων, σχεδόν καθόλου ιστορικοί ή

φιλόσοφοι…Όμως οι αντικαθεστωτικοί ήταν μερικές εκατοντάδες σε μια χώρα που

τότε εκτεινόταν στο ένα έκτο του πλανήτη. Η καθαρότητα όμως του οράματός τους

τούς έδωσε τη δύναμη να απορρίψουν τα ψέματα και να διατηρήσουν την

αυτοεκτίμησή τους. Χωρίς αυτά δεν μπορεί να καλλιεργηθεί σεβασμός για τους

άλλους και την ίδια τη ζωή. Γιατί διακρίνει τόσο λίγους ανθρώπους;

Στην προεισαγωγή του για το σχέδιο ενός Σοβιετικού Συντάγματος ο Αντρέι

Σαχάροφ έγραψε: «Στόχος των λαών της Σοβιετικής Ένωσης και της κυβέρνησής της

είναι μια ζωή ευτυχισμένη, γεμάτη νόημα, υλική και πνευματική ελευθερία,

ευημερία και ειρήνη». Δεν γνωρίζω τους στόχους της σημερινής ρωσικής

κυβέρνησης.

Η Elena Bonner, χήρα του αντιφρονούντος Αντρέι Σαχάροφ, εκφώνησε την

παραπάνω ομιλία κατά τη διάρκεια τελετής για την απονομή των βραβείων Hannah

Arendt στη Γερμανία.