ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ Μια χώρα διχασμένη

Είναι σοβαρή η απειλή που συνιστούν οι ισλαμιστές για το κοσμικό τουρκικό

κράτος; Δικαιολογούνται, κατά συνέπεια, οι στρατηγοί να εξακολουθούν να

επεμβαίνουν στην πολιτική;

Η Μάρβιν Χόουι, επικεφαλής του γραφείου της Νιου Γιορκ Τάιμς στην

Άγκυρα πριν και μετά το πραξικόπημα του 1980, επέστρεψε στην Τουρκία το 1995

για να εξετάσει την άνθηση του ισλαμικού κινήματος. Μίλησε με πολιτικούς,

στρατιωτικούς, δημοσιογράφους και απλούς πολίτες. Και το συμπέρασμά της, που

εκθέτει στο βιβλίο «Η Τουρκία σήμερα: μια χώρα διχασμένη απέναντι στην

αναβίωση του Ισλάμ» (εκδ. Westview), είναι ότι οι ισλαμιστές ενδιαφέρονται

ασφαλώς για την εξουσία, δεν προτίθενται όμως να διαλύσουν την κοινοβουλευτική

δημοκρατία και το λαϊκό σύνταγμα. Οι υπέρμαχοι του κοσμικού κράτους στην

Άγκυρα έχουν πολύ λιγότερους λόγους να ανησυχούν για το ενδεχόμενο μιας

ισλαμικής δικτατορίας από τους ομολόγους τους στο Κάιρο. Υπάρχει βέβαια στην

Τουρκία ένα χάσμα ανάμεσα σε δύο στάσεις ζωής, αυτό είναι εμφανές. Το

πιθανότερο όμως είναι ότι θα επικρατήσει μια τουρκική εκδοχή του Τρίτου

Δρόμου, ένας συμβιβασμός μεταξύ κοσμικών και ισλαμιστών στο πλαίσιο του

δημοκρατικού συστήματος.

Ο Ντέηβιντ Σάνκλαντ είναι λιγότερο σίγουρος. Στο βιβλίο του «Ισλάμ και

κοινωνία στην Τουρκία» (εκδ. Eothen), o Βρετανός ανθρωπολόγος υποστηρίζει ότι

το όψιμο ενδιαφέρον των ισλαμικών κομμάτων για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη

δημοκρατία δεν είναι παρά ένα ακόμη εργαλείο για την κατάκτηση της εξουσίας.

Κοιτάξτε τους μαζικούς τάφους των θυμάτων της Χεζμπολάχ που ανακαλύφθηκαν πριν

από λίγους μήνες. Θυμηθείτε τους φανατικούς εμπρηστές στη Σεβάστεια, το 1993,

που κραύγαζαν «Ο Θεός είναι μεγάλος!», ενώ το ξενοδοχείο Μαντιμάκ καιγόταν

παίρνοντας στον τάφο 37 ανθρώπους. Ποτέ δεν ήταν πιο επικίνδυνο στην Τουρκία

να αρνηθείς δημόσια την πίστη σου στον Θεό.

Τη δεκαετία του ’80, όταν το δίλημμα στην Τουρκία ήταν ανάμεσα στο Κοράνι και

το Κεφάλαιο, οι ίδιοι οι Τούρκοι στρατηγοί προωθούσαν την υποχρεωτική

διδασκαλία των Θρησκευτικών στα σχολεία και ενθάρρυναν την ανέγερση τζαμιών

στα χωριά. Την επόμενη δεκαετία, όμως, αισθάνθηκαν να χάνουν τον έλεγχο. Η

απόφασή τους να απαγορεύσουν το Κόμμα της Ευημερίας, το 1997, είχε προσωρινά

μόνο αποτελέσματα. Τους τελευταίους μήνες, οι στρατηγοί και πολλοί δικαστές

υποστηρίζουν ξανά ότι το πολιτικό Ισλάμ απειλεί τη χώρα. Παρόλο που

κυριαρχείται από κοσμικά κόμματα, το κοινοβούλιο δεν υπήρξε ποτέ πιο ισλαμικό

από σήμερα. Το ίδιο και η δημόσια διοίκηση. Το δικαστικό σώμα. Ακόμα κι ο

στρατός.

Η Τουρκία, καταλήγει ο Σάνκλαντ, βρίσκεται μπροστά σε μια καταστροφή, όπου η

ένοπλη σύγκρουση ανάμεσα στους υπέρμαχους και τους πολέμιους του κοσμικού

χαρακτήρα του κράτους θα μπορεί να κατασταλεί μόνο από ένα αυταρχικό καθεστώς

πρωτοφανούς σκληρότητας. Είναι τόσο άσχημα τα πράγματα; Και τι μερίδιο ευθύνης

φέρει η Ευρώπη; Η απάντηση είναι δύσκολη. Όπως σημειώνει πάντως ο

βιβλιοκριτικός του TLS, ο τουρκικός ισλαμισμός αποτελεί τουρκικό φαινόμενο.

Και εναπόκειται στους Τούρκους να το λύσουν.