ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ Ομολογία, πρόοδος, αλήθεια

Ποιος είπε ότι είναι αφύσικο η Ιστορία να γεννά πάθη; Ποιος είπε ότι οι

ιστορικοί μπορεί να είναι πραγματικά αντικειμενικοί;

Υπάρχουν σήμερα μερικές έννοιες που θεωρούνται ξεπερασμένες, ασυμβίβαστες με

την πνευματική μας κατάσταση, σχεδόν ανήθικες. Η αλήθεια, για παράδειγμα. Ο

Ουμπέρτο Έκο και οι μεταμοντέρνοι φιλόσοφοι ισχυρίζονται ότι όλα είναι ζήτημα

ερμηνείας, για να αποκτήσει ένα αντικείμενο περιεχόμενο πρέπει να το

ονομάσεις, για να αποκτήσει μια έννοια αξία πρέπει να την περιγράψεις. Είναι

βέβαια γεγονός, σημειώνει ο Γάλλος μεσαιωνοδίφης Ζακ Λε Γκοφ, ότι πέρα από

ορισμένα αδιαμφισβήτητα γεγονότα η Ιστορία φτιάχνεται κυρίως από ερμηνείες, κι

έτσι δέχεται πολλές αλήθειες. Αν όμως ο ιστορικός δεν διακατέχεται από την

επιθυμία της αλήθειας, αν δεν αντιμετωπίζει την αλήθεια ως ηθική αρετή και

ορίζοντα της έρευνάς του, τότε όλες οι παρεκτροπές είναι δυνατές.

Τι είναι η αλήθεια; Η άρνηση της λήθης ­ που είναι συνήθως επιλεκτική. Η

αναζήτηση της αλήθειας εμπεριέχει έτσι ένα καθήκον απέναντι στη μνήμη,

ιδιαίτερα εκείνη που κάνει κακό. Ποιος μπορεί να μας βοηθήσει στην άσκηση

αυτού του καθήκοντος; Η ψυχανάλυση. Και ελλείψει αυτής, η θρησκεία, που

προτείνει την ομολογία, την εξομολόγηση και τη συγγνώμη. Ο Ζακ Λε Γκοφ είναι

άθεος: αυτό δεν τον εμποδίζει όμως να χαρακτηρίζει πρόοδο το γεγονός ότι

ορισμένα άτομα ή θεσμοί μετανοούν. Πριν από είκοσι χρόνια, θα ήταν αδιανόητο

να ζητήσει η Εκκλησία συγγνώμη για την Ιερά Εξέταση, τον αντισημιτισμό ή τις

Σταυροφορίες. Το ίδιο ισχύει για τα βασανιστήρια στην Αλγερία, που πρέπει να

καταγγελθούν.

Πρόοδος; Μίλησε ο Γάλλος ιστορικός για πρόοδο; Η πίστη σε μια συνεχή και

ακαθόριστη πρόοδο, καθώς και η δικτατορία της προόδου και της λογικής, έχουν

κάνει μεγάλο κακό, λέει ο Λε Γκοφ στο περιοδικό Λε Πουάν. Σήμερα όμως

γνωρίζουμε ότι η πρόοδος δεν έχει αποκλειστικά, ούτε κατ’ εξοχήν, υλικό και

τεχνολογικό χαρακτήρα. Η πρόοδος μπορεί να είναι πολιτική και ηθική. Σαν την

αλήθεια: μπορεί να είναι δύσκολη, μπορεί να χρειάζεται επαγρύπνηση, αλλά

αντιπροσωπεύει ένα ιδανικό. Κι αν η ιδεολογία αποτελεί δυστυχία, το ιδανικό

είναι και αναγκαίο και θεμιτό.

Η χώρα των πεθερικών του είναι η Πολωνία. Ο ίδιος έχει σπουδάσει στην Πράγα,

την Οξφόρδη και τη Ρώμη, και σήμερα ζει και εργάζεται στο Παρίσι. Οι δυσκολίες

που συναντά η ευρωπαϊκή ενοποίηση δεν τον εκπλήσσουν: η Ευρώπη πρέπει να

απομακρυνθεί από τους εθνικισμούς και ταυτόχρονα να είναι δημοκρατική, δηλαδή

να σέβεται τις απόψεις κάθε πολίτη. Όσο για τα όριά της, ο Ζακ Λε Γκοφ είναι

επιφυλακτικός. Στην ιστορία της Ρωσίας, για παράδειγμα, βρίσκει επιχειρήματα

τόσο υπέρ όσο και κατά της ένταξής της. Αλλά για την Τουρκία δεν το συζητά:

διαφωνεί ριζικά με την είσοδό της στην Ευρώπη. Όχι τόσο για τις επιδόσεις της

στα ανθρώπινα δικαιώματα, όσο για πολιτιστικούς και γεωγραφικούς λόγους. Γιατί

να δεχθούμε την Τουρκία και όχι τις χώρες της Βόρειας Αφρικής;