Το «προϊόν»…

… των δημοσκοπήσεων, όπως και εκείνο των μέσων μαζικής ενημέρωσης, συνδέεται

άμεσα με τη δημοκρατική έκφραση. Η παραγωγή του και η χρήση του είναι σήμερα

ένα από τα κυριότερα εργαλεία της πολιτικής ζωής. Η θεωρία των δημοσκοπήσεων

στηρίζεται σε δύο έννοιες-κλειδιά: την «κοινή γνώμη», που εμφανίστηκε ως

έννοια μαζί με τη γέννηση της δημοκρατικής σκέψης, και την «αντιπροσωπευτική

έρευνα», μια αυστηρή και απαιτητική στατιστική μέθοδο. Όμως, όσο και αν είναι

αυτή αυστηρή, δεν μπορεί ποτέ να αποτρέψει τις «αποκλίσεις», είτε στο

ερωτηματολόγιο που απευθύνεται προς το «δείγμα» είτε στην ερμηνεία των

απαντήσεών του.

Η πολεμική…

… δεν έχει κοπάσει στη Γαλλία ανάμεσα στον Πιερ Μπουρντιέ και τους

αντιπάλους του. Σε αυτή την πολεμική συμβάλλει και ο δημοσκόπος Ρολάν Καϊρόλ,

με το βιβλίο του «Δημοσκοπήσεις: τρόπος χρήσεως» (εκδ. Sciences-Po). Πάνε πάνω

από είκοσι πέντε χρόνια από τότε που ο κοινωνιολόγος Μπουρντιέ δημοσίευσε το

άρθρο «Δεν υπάρχει κοινή γνώμη» στο περιοδικό «Les Tempes Modernes». Άρθρο

σημαντικό, αφού ύστερα από τόσα χρόνια κάποιοι ακόμη αναζητούν επιχειρήματα

εναντίον του. «Εύκολη διατριβή» χαρακτηρίζει αυτό το άρθρο ο Καϊρόλ,

«ιδεολόγημα που κρύβεται επιμελώς κάτω από το ένδυμα της επιστήμης» και που

μπερδεύει τη «γενική βούληση» με την «κοινή γνώμη» ­ γιατί, όπως εξηγεί, οι

δημοσκοπήσεις μετρούν (μερικώς) τη δεύτερη, χωρίς ωστόσο να έχουν την πρόθεση

να καταγράψουν την πρώτη.

Τα ερωτήματα…

… πάντως που έθεσε ο Μπουρντιέ παραμένουν ανοιχτά. Τι ακριβώς μετρούν οι

δημοσκοπήσεις; Ίσως όχι πολλά πράγματα και ασφαλώς όχι επακριβώς, αν

αναλογιστούμε πώς καταγράφουν μερικές φορές τη δημοτικότητα πολιτικών, που τον

ένα μήνα τούς ανεβάζουν στα ουράνια και τον άλλο τούς κατεβάζουν στα Τάρταρα.

Πόσο είναι λιγότερο ή περισσότερο αξιόπιστη μια δημοσκόπηση, κρίνεται πάντα εκ

των υστέρων, από το αποτέλεσμα. Όμως, σε περίπτωση αποτυχίας, οι

«επιστημονικές» δικαιολογίες είναι πάντα πρόχειρες: «οι εκφραζόμενες γνώμες

είναι πολύ περίπλοκες για να αναλυθούν», «η κατάσταση στην οποία η δημοσκόπηση

βάζει τους ερωτώμενους είναι τεχνητή» κ.λπ. Τότε σε τι χρειάζεται η

δημοσκόπηση;

Η γνώμη…

… εκφράζεται και με πολλούς άλλους τρόπους: με τα μέσα ενημέρωσης, με τις

διαδηλώσεις, με τις απεργίες, με τις δημόσιες συζητήσεις, με τις διαμαρτυρίες,

ακόμη και με το τραγούδι. Χωρίς να τα λαβαίνουν αυτά υπόψη, οι ψυχρές

δημοσκοπήσεις δεν μπορούν να καταγράψουν αξιόπιστα τις διαφορετικές τάσεις που

συνθέτουν την κοινή γνώμη μιας κοινωνίας. Μπορούν μέσα σε λίγες ώρες να

βγάζουν πότε τον ένα και πότε τον άλλο πρωθυπουργό, μπορούν μέσα σε λίγες

εβδομάδες να μετακυλίουν από τον έναν στον άλλο την ευθύνη για μια τραγωδία.

Αν η δημοσκόπηση είναι ένα εργαλείο, άραγε αυτό κατασκευάστηκε για να

υποκαταστήσει την έκφραση της λαϊκής βούλησης; Θα μπορούσε, ίσως, αν η

στατιστική επιστήμη δεν ήταν οπορτουνιστική από τη φύση της ­ τόσο που να

καλύπτεται πάντα πίσω από το προσχηματικό όριο του «στατιστικού λάθους». Όμως,

σε μια κοινωνία όπου οι άνθρωποι ζουν και αποφασίζουν ολοένα και πιο οριακά, η

δημοσκόπηση μοιάζει καταδικασμένη να αυτοαναιρείται από το όριο του δικού της

λάθους.