Η ξεχασμένη κληρονομιά της εύφορης πεδιάδας

Το χειρότερο πράγμα που έχει να αντιμετωπίσει όποιος ταξιδεύει στην Ελλάδα,

είναι οι δρόμοι της. Το απολύτως επικινδυνότερο κομμάτι είναι βέβαια οι

εθνικές οδοί! Από την πρώτη στιγμή που θυμάμαι τον εαυτό μου να κρατάει τιμόνι

μέχρι σήμερα συναντώ στο διάβα μου «έργα βελτίωσης» και αναρίθμητες

κακοτεχνίες που παίζουν με τη σωματική μου ακεραιότητα από χιλιόμετρο σε

χιλιόμετρο. Έχω κουραστεί πια να υπομένω, να πνίγω τον φόβο μου και να θεωρώ

την κατασκευαστική αθλιότητα ως αναγκαίο κακό. Εκνευρίζομαι ολοένα πιο συχνά

και χτυπάω με θυμό τα χέρια μου στο τιμόνι του αυτοκινήτου πληρώνοντας

«κερατιάτικα» στους σταθμούς των διοδίων! Αισθάνομαι πραγματικά ότι με

κλέβουν, ότι υποτιμούν τη νοημοσύνη μου και ότι από πίσω μου γελάνε,

καγχάζοντας: «Να ακόμα ένας ηλίθιος που πληρώνει για να παίξει τη ζωή του

κορόνα-γράμματα!». Γελάει το υπουργείο Δδημοσίων Έργων, ο μηχανικός, ο

σχεδιαστής, ο εργολάβος, οι αστυνομικοί που στήνουν μπλόκα σε επίλεκτα σημεία

(όχι τα επικίνδυνα, αλλά τα πονηρά για να κοπούν κλήσεις υπερβολικής

ταχύτητας)… όλοι τους γελάνε και με εμπαίζουν.

Αυτοί που κάνουν μεγαλόστομες δηλώσεις για την Ολυμπιάδα του 2004 και τα

χιλιάδες έργα που «θα» γίνουν σε χρόνο-ρεκόρ θα πρέπει υποχρεωτικά να κάνουν

τη διαδρομή Αθήνα-Θεσσαλονίκη οδικώς. Να δούν από πρώτο χέρι την «πρόοδο» των

έργων την τελευταία 10ετία! Και επιπροσθέτως όσοι θέλουν να πάρουν μια δυνατή

γεύση από τα «ολοκληρωμένα» έργα, τους προσκαλώ και προκαλώ ταυτόχρονα για μια

βόλτα Κόρινθος-Τρίπολη… να δουν ­ εκτός από τις ανάποδες κλίσεις, τις

ελλιπείς διαγραμμίσεις, τις καταβυθίσεις του ασφαλτοτάπητα, τα σαμαράκια, τον

χαμηλό συντελεστή τριβής ­ και την «ατυχή» σήραγγα του Αρτεμισίου που

νοικιάζεται ως στάνη από τον τοπικό τσοπάνη!

Δεν φταίνε φυσικά ούτε οι Σέρρες ούτε το οδικό δίκτυο του νομού για το

παραπάνω ξέσπασμα. Απλά το ταξίδι μου από και προς τα εκεί ήταν πραγματικά

επίπονο, ενώ είναι σίγουρο ότι εσείς όπως και εγώ θα υποστούμε για πολλές

φορές ακόμη τον ασφάλτινο «Γολγοθά» της Ελλάδας.

Για τους Αθηναίους η πόλη των Σερρών είναι αρκετά μακριά, για τους

Θεσσαλονικείς όμως είναι σε απόσταση αναπνοής. Όλοι πάντως είναι πιθανόν να

αναρωτηθούν για το τι μπορεί κανείς να δει σε έναν νομό που κατά ήμισυ

καλύπτεται από μια εύφορη πεδιάδα. Η απάντηση είναι «χιλιάδες πράγματα» και

αρκετά από αυτά έχουν ήδη παρουσιαστεί. Αρκεί να ξεκινήσει κανείς από την ίδια

την πόλη των Σερρών, ανακαλύπτοντας σημαντικές, απίθανες γωνιές της ή να

προσπαθήσει να γυρίσω τον χρόνο πίσω.

Στις αρχές του 20ού αιώνα από την πόλη των Σερρών και πέρα από το δάσος του

Λαϊλιά, όλο δηλαδή το βορινό τμήμα του νομού, καλυπτόταν από ένα τεράστιο

δάσος με βελανιδιές. Στον κάμπο βασίλευε ο Στρυμόνας, απλωμένος σε μια

τεράστια έκταση που έμοιαζε με λίμνη μη επιτρέποντας καμιά καλλιέργεια. Σε

ετούτο τον βούρκο θέριζε η ελονοσία και οι κάτοικοι αποτραβηγμένοι στα ορεινά

έκοβαν τόνους ξύλα από το βουνό και ασχολούνταν με την κτηνοτροφία. Οι καιροί

όμως άλλαξαν, έγιναν φράγματα, ο Στρυμόνας «μπήκε σε κανάλι», νέοι ζωντανοί

άνθρωποι, Έλληνες από τη Μικρά Ασία ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή, η

γη στέριεψε και άρχισε να προσφέρει πλούσιους καρπούς σε όσους την

καλλιεργούσαν. Σήμερα το τοπίο είναι μερικά διαφοροποιημένο. Πάνω από

1.000.000 καλλιεργήσιμα στρέμματα προσφέρουν ρύζι, καλαμπόκι, βαμβάκι,

ζαχαρότευτλα στους γεωργούς από τη μια, ενώ από την άλλη η υπερβόσκηση και η

εντατική ξύλευση έχουν αλλάξει το τοπίο στον ορεινό όγκο. Το δάσος του Λαϊλιά

έχει πλέον πεύκα και οξυές και έχει ξεμακρύνει αρκετά από την πόλη. Οι

αναδασώσεις γύρω από την πόλη των Σερρών δεν είναι ικανές να σταματήσουν τη

διάβρωση και ο κάμπος δοκιμάζεται συχνά από τις πλημμύρες που κουβαλούν χώμα,

πέτρες και ξύλα. Οι άνθρωποι είναι κάπου εκεί ανάμεσα και προσπαθούν να κάνουν

καλύτερη τη ζωή τους.

Για το τι είναι καλύτερο ή ομορφότερο, πάντως, ο καθένας έχει τη δική του

άποψη. Κάτι που για τους Σερραίους φαίνεται ανάξιο λόγου, για εμάς μπορεί να

είναι πολύ σημαντικό. Είναι σίγουρο πως δεν έχουμε τα ίδια κριτήρια και

προσωπικά αισθάνθηκα πολλές φορές πως οι κάτοικοι των Σερρών δεν δίνουν καμία

σημασία στην πολιτιστική τους κληρονομιά. Για πάνω από μία ώρα έψαχνα να βρω

το τζαμί του Κοτζά Μουσταφά Πασά. Χτισμένο το 1520 ήταν μεγάλο καλλιτεχνικό

τέμενος με ιεροδιδακτήρια σχολή και ήταν όλο καλυμμένο με μόλυβδο. Κανείς δεν

ήξερε να μου πει πού βρισκόταν. Με τα πολλά έφτασα στη συνοικία Καμινίκια και

εντυπωσιάστηκα με τη ζεστή ανθρώπινη ατμόσφαιρα που απέπνεε. Ένιωθα πολύ

ομορφότερα από το απρόσωπο κέντρο της πόλης. Εκεί το βρήκα, αλλά προς μεγάλη

μου έκπληξη ανακάλυψα ότι ήταν ιδιωτικός χώρος και ότι μέσα στο τζαμί

λειτουργούσε κανονικά ένα ξυλουργείο! Στο σπίτι απέναντι από το τζαμί ρώτησα

τις κυράδες, που έπιναν τον καφέ τους στην αυλή, αν ξέρουν το όνομά του.

Δυστυχώς, ήξεραν μονάχα ότι ήταν ξυλουργείο.

Είπα από μέσα μου… εντάξει, τζαμί είναι και όχι από τα πολύ γνωστά οθωμανικά

μνημεία των Σερρών! Υπάρχουν και άλλα ομορφότερα. Ας πάω τώρα στο αρχοντικό

της οικογένειας Ζαπάρα. Μιλάμε για ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά δείγματα

εξέλιξης της μακεδονικής αρχιτεκτονικής που έγινε στα μέσα του 19ου αιώνα.

Μιλάμε για ένα μίνι κόσμημα στην άναρχη τσιμεντούπολη των Σερρών. Και όμως…

ουδείς σεβασμός και εδώ. Έτοιμο να πέσει το αρχοντικό, ασφυκτιά ανάμεσα στα

κιτς τσιμέντινα πολυώροφα κτίσματα που ξεφύτρωσαν ξαφνικά στη συνοικία Ιμαρέτ.

Στον περίβολο του σπιτιού παρκαρισμένα αυτοκίνητα, βαρέλια και σκουπίδια

(πιθανότατα των γαλατάδων Ζαπαραίων του 21ου αιώνα). Απέναντι ακριβώς ο

Σύλλογος των Βλάχων του νομού χτίζει τούβλινο λαογραφικό μουσείο… κανείς δεν

βλέπει; Κανείς δεν συγκινείται;

Είπα να το καταπιώ και αυτό (αν και δύσκολο στη χώνεψη!) και να ανηφορίσω για

την ακρόπολη της πόλης, τον «Κουλά» των Σερρών. Το αρχαίο φρούριο, όπως είχα

διαβάσει, υπεράσπιζε την πόλη τον 7ο και 6ο αιώνα π.Χ., αλλά πιο εμφανή είναι

τα σημάδια της βυζαντινής ακρόπολης η οποία έγινε πιθανότατα τον 9ο αιώνα επί

αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά. Ο περίβολος της ακρόπολης φυσικά ενισχυόταν με

πύργους και εκείνος που ξέρουν όλοι είναι ο Πύργος του Ορέστη. Σύμφωνα με την

επιγραφή (Πύργος Στεφάνου βασιλέως ον έκτισεν Ορέστης) πρόκειται για κτίσμα

μεταγενέστερο του τείχους (1345-1355) του Στεφάνου Δουσάν, ενώ ο Ορέστης είναι

ιστορικό πρόσωπο της αυλής του σέρβικου (τότε) κρατιδίου των Σερρών. Ανέβηκα

λοιπόν με το αυτοκίνητο έως το πάρκινγκ για να γνωρίσω από κοντά τον πύργο που

χτίστηκε με ποταμίσιες πέτρες και ισχυρό συνδετικό κονίαμα ανάμεσά τους. Για

να δω όμως τον πύργο έπρεπε πρώτα να περάσω μέσα από μία καφετέρια… τα

τραπεζάκια της οποίας έφταναν μέχρι τη βάση του πύργου! Εντάξει, η θέα από εδώ

ψηλά είναι πολύ ωραία (προς την πόλη ολόκληρη) και το ντεκόρ εξαιρετικό

(πύργος του 14ου αιώνα)… τον σεβασμό δεν είδα πουθενά!

Λίγο πιο κάτω ένα άλλο αξιόλογο μνημείο του 14ου αιώνα, η εκκλησία του Αγίου

Νικολάου, δίνει ψευδείς εντυπώσεις. Μισοερειπωμένη στα 1935, δέχθηκε

επεμβάσεις αναστήλωσης από ιδιώτες με αποτέλεσμα να αλλάξει εντελώς η αρχική

της μορφή!

Σε πολύ καλύτερη κατάσταση βέβαια είναι ο τέως μητροπολιτικός ναός των Αγίων

Θεοδώρων στο κέντρο της πόλης, το Μπεστεζένι (ορθογώνιο κτίσμα του 1385 με 6

σφαιρικούς θόλους, που ήταν κλειστή αγορά πολυτελών υφασμάτων και τώρα

φιλοξενεί το Αρχαιολογικό Μουσείο των Σερρών) και το μονύδριο του Αγίου

Γεωργίου του Κρυονερίτη. Αναστήλωση επειγόντως χρειάζονται πάντως δύο μεγάλα

τζαμιά των Σερρών, το Τζιντζιρλί και εκείνο του Αχμέτ Πασά. Φεύγοντας από την

πόλη ακολούθησα τον ασφάλτινο δρόμο για το δάσος του Λαϊλιά, έναν υπέροχο

τόπο, που παρά τις συνεχείς ανθρώπινες επεμβάσεις στο πέρασμα των αιώνων

διατηρεί τη γοητεία του και εντυπωσιάζει τον επισκέπτη. Τα δάσος του Λαϊλιά

είναι συνδεδεμένο με την ιστορία και τις παραδόσεις των Σερραίων. Δεν είναι

καθόλου τυχαίο ότι το όνομά του το οφείλει σε παραφθορά της τουρκικής λέξης

Γιαϊλιάς που σήμαινε τόπος ξεφαντώματος, αναψυχής και παραθερισμού. Είναι

γνωστό ότι επι τουρκοκρατίας οι πρόκριτοι και οι μπέηδες του νομού έστελναν

εκεί τα χαρέμια τους για παραθερισμό, ενώ αργότερα δημιουργήθηκε ένα γραφικό

χωριό. Στα χρόνια του Μεσοπολέμου οι Σερραίοι οργάνωναν εκεί ανταμώματα (και

κυρίως οι κτηνοτρόφοι Βλάχοι), αλλά στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου,

όλα διαλύθηκαν.

Στις μέρες μας ο δρόμος που οδηγεί στον Λαϊλιά είναι σπαρμένος με βίλες (στον

οικισμό Μεταμόρφωση έχουν και πισίνες, αλλά και γήπεδο τένις!), ενώ στη

Χρυσοπηγή πολλοί πηγαίνουν για παραθερισμό. Ο κεντρικός πυρήνας του σημερινού

δάσους οξυάς φιλοξενεί ένα περιποιημένο χιονοδρομικό κέντρο και στην υψηλότερη

κορυφή του Αλή Μπαμπά, στα 1850 μέτρα, είναι εύκολο να φτάσεις. Αν είσαι

τυχερός μάλιστα θα δεις μικρά και μεγάλα γεράκια να γυμνάζονται σε κάθετες

εφορμήσεις. Δύο γνωστά διεθνή μονοπάτια περνάνε από τον Λαϊλιά, τα Ε4 και Ε6

και ένας βατός σχετικά χωματόδρομος τον συνδέει με την Κάτω Βροντού, κοντά

στην κοιλάδα του Νευροκοπίου. Μια μικρή περιπατητική βόλτα που αξίζει να

κάνετε είναι εκείνη που οδηγεί στον περίφημο βράχο της Κατίγκας. Ένας

τεράστιος πέτρινος όγκος αιωρείται στο χείλος μιας απόκρημνης χαράδρας και

προκαλεί τους τολμηρούς να τον ανέβουν. Εδώ ζωντανεύει ο θρύλος της Κατίγκας,

της κοπέλας που αυτοκτόνησε από τον βράχο για μην παντρευτεί με το ζόρι έναν

μωαμεθανό!

Ανασαίνει βαθιά η ψυχή και το σώμα στο δάσος του Λαϊλιά και παρά το γεγονός

ότι ετούτο το μέρος φέρει τη σφραγίδα του ανθρώπου σε κάθε του σημείο η

χλωρίδα και η πανίδα του είναι πλούσια και πολύ σημαντική για ολόκληρο τον

νομό.

Αντίστοιχα ανακουφιστική και όμορφη είναι η μικρή διαδρομή από την πόλη των

Σερρών προς την Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, στο όρος Μενοίκιο. Μια μικρή

κατάφυτη από πεύκα, κυπαρίσσια και πλατάνια χαράδρα σε οδηγεί στο μοναστήρι

του 1270. Εδώ μόνασε και άφησε την τελευταία του πνοή ο πρώτος μετά την άλωση

Πατριάρχης Κων/πόλεως Γεννάδιος ο Σχολάριος. Το μοναστήρι αυτό που ανέκαθεν

ήταν στην καρδιά των Σερραίων έχει διατηρηθεί σε αρκετά καλή κατάσταση και

φανερώνει στον επισκέπτη την ιστορία του με την πρώτη κιόλας ματιά. Ο χώρος

είναι ιερός, το προαισθάνεσαι κοιτώντας τα υπέροχα κτίσματα έξω από το

μοναστήρι, το νιώθεις βαθιά καθώς περνάς τη βαριά σιδερόφρακτη πόρτα. Δεν

είναι μονάχα το δέος που σε υποβάλλει, είναι και η περιποιημένη, νοικοκυρεμένη

αυλή που οδηγεί στο καθολικό, είναι η καλαισθησία και η ζεστασιά που πρώτα

αγγίζει το μάτι και μετά την ψυχή. Οι μοναχές που κατοικούν εδώ έχουν βάλει τη

σφραγίδα τους στον χώρο και παρά το γεγονός ότι πλέον έχουν απαρνηθεί τα

εγκόσμια, όλες οι εικόνες που καταγράφει ο επισκέπτης έχουν ευαισθησία και

κάποια θηλυκότητα.

Δεν θα σας μιλήσω για την ιστορία του μοναστηριού, τις απίθανες αγιογραφίες,

τα πολύτιμα χειρόγραφα και τόσα άλλα που μπορείτε εύκολα να μάθετε. Άλλωστε,

εκείνο που αξίζει να νιώσετε βρίσκεται εκεί, σας περιμένει και πιστέψτε με…

μια σπάνια γαλήνη θα σας συντροφεύει για πολλές μέρες μετά.

ΔΙΑΔΡΟΜΗ

Για όσους κατοικούν στην Αθήνα, οι Σέρρες απέχουν 590 χιλιόμετρα και παρά το

γεγονός ότι το ταξίδι είναι επίπονο, η επίσκεψη στον νομό έχει να προσφέρει

πολλά. Δεν είναι μονάχα η πόλη, το δάσος του Λαϊλιά και η Μονή Τιμίου

Προδρόμου. Σε απόσταση αναπνοής βρίσκεται η υπέροχη λίμνη Κερκίνη, το όρος

Μπέλες, η Αλιστράτη με το σπήλαιό της, ο ποταμός Αγγίτης με το καταπληκτικό

φαράγγι του, παραδοσιακά χωριά όπως η Πεντάπολη, σημαντικοί αρχαιολογικοί

χώροι όπως η Αμφίπολη και άλλα πολλά που θα ανακαλύψουμε μαζί σε επόμενες

δημοσιεύσεις. Η Θεσσαλονίκη απέχει μόλις 80 χλμ από τις Σέρρες και ο δρόμος

είναι φαρδύς και εύκολος. Το δάσος του Λαϊλιά απέχει 25 χλμ από τις Σέρρες και

η Μονή Τιμίου Προδρόμου μόλις 9.

ΔΙΑΜΟΝΗ

Δεν θα έχετε ιδιαίτερα προβλήματα στη διαμονή σας αν και η πόλη δεν αποτελεί

τουριστικό προορισμό. Εάν δεν θέλετε να μείνετε στις Σέρρες ή δεν σας βολεύει,

η Θεσσαλονίκη είναι πολύ κοντά. Τα παρακάτω ξενοδοχεία αναφέρονται ενδεικτικά.

Ξενία 0321-24752

Ελπίδα 0321-59311

Γκάλαξι 23291

Έλενα 63103

ΦΑΓΗΤΟ

Με ιστορία που υπολογίζεται στα 300 χρόνια ο ακανές είναι το παραδοσιακό γλυκό

των Σερρών. Μοιάζει με λουκούμι και παρασκευάζεται από ζαχαροκάλαμο, ξηρούς

καρπούς και φρέσκο αρωματικό βούτυρο. Ο καλύτερος Ακανές λένε ότι φτιάχνεται

από το νερό της πηγής της υψηλότερης κορυφής του Λαϊλιά, Αλή Μπαμπάς, στα

1.850 μέτρα. Σύμφωνα με έναν από τους σύγχρονους παρασκευαστές ακανέ

(ζαχαροπλαστείο Βασάκη), το όνομά του το πήρε καθώς οι Τούρκοι τοπικοί

άρχοντες φώναζαν στους Έλληνες υπόδουλους «ακα» (δηλαδή ανακάτευε… τον χυλό

εννοείται σε μεγάλα καζάνια) και εκείνοι απαντούσαν «ναι!».

Κατά γενική ομολογία μία από τις κορυφαίες ταβέρνες στην πόλη των Σερρών είναι

τα «Λόγια της Πλώρης», καθώς και τα «Μεζεδοκαμώματα] πίσω από τη νομαρχία.

Όσοι ψάχνουν για καλό μαγειρείο υπάρχει αυτό του «Ψαρά», ενώ για ψητά υπάρχει

και η «Πιπεριά» που είναι καλή. Εξαιρετικά θα φάτε στην περιοχή των Επτάμυλων

(έξω από την πόλη μετά τον Άη Γιάννη) στον «Καπετάνιο». Πολλά επίσης ουζερί

σάς περιμένουν, ενώ θα πρέπει να γνωρίζετε ότι τόσο στο φαγητό όσο και στα

γλυκά οι Σέρρες προσφέρουν γενικά εξαιρετική ποιότητα, διότι… κανείς δεν

περιμένει τουρίστες να πουλήσει σκάρτο πράμα! Ταβέρνες επίσης υπάρχουν στη

Χρυσοπηγή και το χωριό Ορεινή, κοντά στο δάσος του Λαϊλιά.

ΧΡΗΣΙΜΑ ΤΗΛΕΦΩΝΑ

(Κωδικός 0321)

Δήμος Σερρών 22410

Αστυνομία 55133

Τουρ. Αστυνομία 22001

Νοσοκομείο 55700

Τροχαία 24445

Χιονοδρομικό Κέντρο 58783