Η κρίση ως κανονικότητα

Η πύκνωση του χρόνου είναι χαρακτηριστικό των κρίσεων. Οσο διαρκεί μια κρίση υπάρχει η αίσθηση ότι ο χρόνος κινείται με μεγαλύτερη ταχύτητα, ότι κάθε ημέρα φέρνει νέα γεγονότα, συγκρούσεις, εκπλήξεις, ανατροπές, διαμορφώνει νέες καταστάσεις. Το συνέδριο του Κύκλου Ιδεών «Η Ελλάδα Μετά V» διεξήχθη στις 11-12 Οκτωβρίου 2021, με κεντρικό θέμα το ερώτημα: Από την κρίση στην κανονικότητα ή η κρίση ως κανονικότητα;

Από τότε πέρασαν περίπου τρεις μήνες, τόσο πυκνοί και πλούσιοι σε εντυπώσεις που επιβεβαιώνουν με μεγάλη ταχύτητα το βασικό συμπέρασμα του συνεδρίου ότι η κρίση είναι πλέον η νέα κανονικότητα.

n Η πρώτη ενότητα του συνεδρίου ήταν αφιερωμένη στη θέση της Ελλάδας απέναντι στα νέα μεγάλα διακυβεύματα που επηρεάζουν καταλυτικά κάθε συζήτηση για το μέλλον: κλιματική αλλαγή, τεχνητή νοημοσύνη, ο κίνδυνος μιας διαρκούς υγειονομικής κρίσης. Πριν από τρεις μήνες δεν είχε εμφανιστεί η παραλλαγή Ομικρον, η γενική αίσθηση ήταν ότι το 2022 δεν θα είναι μια τρίτη χρονιά πανδημίας με περιοριστικά μέτρα και ανάγκη για κρατικές ενισχύσεις προς νοικοκυριά και επιχειρήσεις. Είναι προφανές ότι όσα συζητήθηκαν στην πρώτη ενότητα απέκτησαν στο μεταξύ πιο επείγοντα και επιτακτικό χαρακτήρα.

n Η δεύτερη ενότητα του συνεδρίου είχε ως αντικείμενο το στοίχημα της συμπεριληπτικότητας τώρα που η ελληνική οικονομία βρίσκεται μεταξύ κρίσης, ανάκαμψης, νέων ανισοτήτων και μετασχηματισμού. Από αυτή την οπτική γωνία συζητήθηκαν το σχέδιο αξιοποίησης των ευρωπαϊκών πόρων (όχι μόνο του Ταμείου Ανάκαμψης, αλλά και του νέου ΕΣΠΑ και της νέας ΚΑΠ), το δημοσιονομικό και χρηματοοικονομικό πλαίσιο, ο τρόπος με τον οποίο προσλαμβάνουν τις νέες ευκαιρίες αφενός μεν οι μεγάλες ανταγωνιστικές επιχειρήσεις, αφετέρου δε οι μεσαίες, μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις τόσο στους παραδοσιακούς κλάδους όσο και στους κλάδους των νέων τεχνολογιών. Στο μεταξύ όμως κυριάρχησε η ενεργειακή κρίση, πιο συγκεκριμένα η εκτίναξη των τιμών του φυσικού αερίου με όσα αυτή συνεπάγεται, έγιναν πολύ πιο αισθητές οι επιπτώσεις της πανδημίας στη διεθνή εφοδιαστική αλυσίδα, το ζήτημα της ακρίβειας και οι επιπτώσεις στο καλάθι της νοικοκυράς κατέστησαν το μείζον οικονομικό ζήτημα για τους πολίτες, ο πληθωρισμός διεθνώς και πάντως στην ευρωζώνη φάνηκε ότι μπορεί να έχει μεγαλύτερη διάρκεια και βάθος, η συζήτηση για τη νομισματική πολιτική, την ποσοτική χαλάρωση και τα επιτόκια έγινε πολύ πιο πιεστική, το κόστος δανεισμού για την Ελλάδα εξακολουθεί να είναι χαμηλό, αλλά σαφώς υψηλότερο από ό,τι πριν από τρεις μήνες.

n Η τρίτη ενότητα του συνεδρίου είχε ως αντικείμενο τη στρατηγική ανασυγκρότηση της Δύσης υπό την επιρροή των μηνυμάτων που εξέπεμψαν η αποχώρηση των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν και η πανηγυρική στροφή του ενδιαφέροντος των ΗΠΑ προς την Κίνα και τον λεγόμενο Ινδοειρηνικό Ωκεανό με την ανακοίνωση της AUKUS. Συζητήσαμε τις επιπτώσεις της στροφής αυτής στον ρόλο του ΝΑΤΟ και στον χώρο της Μεσογείου και των Βαλκανίων. Προσπαθήσαμε να τοποθετήσουμε τα μεγάλα ζητήματα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας στο πλαίσιο αυτό. Μέσα στις λίγες εβδομάδες που ακολούθησαν, το ενδιαφέρον των ΗΠΑ εστιάστηκε και πάλι στην Ευρώπη και με αφορμή την ενδεχόμενη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία η συζήτηση που διεξάγεται μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας αφορά ουσιαστικά τις σφαίρες επιρροής στην Ευρώπη, δηλαδή μια νέα Γιάλτα, με την ΕΕ απούσα ως πολιτική οντότητα. Ιδιαιτέρως η Γερμανία, με τη νέα κυβέρνησή της, είναι προφανώς αμήχανη καθώς πρέπει να διαχειριστεί ταυτοχρόνως τον αγωγό Nord Stream 2 και τις ενεργειακές σχέσεις της με τη Ρωσία. Μέσα στα νέα αυτά συμφραζόμενα οι ελληνοτουρκικές σχέσεις και το Κυπριακό ενδέχεται να αποκτήσουν παρακολουθηματικό χαρακτήρα. Ενα δε πρώτο σημαντικό δείγμα ήταν η αρνητική τοποθέτηση της αμερικανικής διοίκησης για το σχέδιο του αγωγού μεταφοράς φυσικού αερίου EastMed.

n Η τέταρτη ενότητα του συνεδρίου αναφερόταν στα νέα διλήμματα ενώπιον των οποίων βρίσκεται η ΕΕ και προσπάθησε να αναδείξει το άμεσο / πρακτικό ενδιαφέρον που έχει για την Ελλάδα η συζήτηση για το μέλλον της Ευρώπης. Ηδη όμως η συζήτηση αυτή επικαθορίζεται από τη στρατηγικού, για να μην πω ιστορικού, χαρακτήρα σύγκρουση και διαπραγμάτευση ΗΠΑ - Ρωσίας για την ευρωπαϊκή ασφάλεια ουσιαστικά ερήμην της ΕΕ και από τις εξελίξεις στα μέτωπα της ενέργειας, του πληθωρισμού και της νομισματικής πολιτικής. Ταυτοχρόνως αναμένονται κρίσιμες πολιτικές εξελίξεις σε μεγάλες χώρες - μέλη όπως η Γαλλία και η Ιταλία με αφορμή την εκλογή νέων ΠτΔ (άμεσα στην ημιπροεδρική Γαλλία και έμμεσα στην κοινοβουλευτική Ιταλία).

n Η πέμπτη ενότητα του συνεδρίου ήταν στραμμένη στο κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο. Συζητήθηκαν οι αλλαγές που επήλθαν στην κοινωνική διαστρωμάτωση, την αντιπροσωπευτικότητα και την ανθεκτικότητα του πολιτικού συστήματος, την επίδραση αφενός μεν νέων, πιο αυστηρών, εκδοχών «πολιτικής ορθότητας», αφετέρου δε νέων, πιο επιθετικών,μορφώνανορθολογισμού. Αφετηρία της συζήτησης ήταν σχετική έρευνα της κοινής γνώμης που πραγματοποίησε η Merton Analysis. Στο μεταξύ, διεξήχθησαν με μεγάλη συμμετοχή πολιτών οι εσωκομματικές εκλογές στο ΚΙΝΑΛ / ΠΑΣΟΚ και εμφανίζονται δημοσκοπήσεις που αμφισβητούν έντονα την εικόνα ενός διπολικού κομματικού συστήματος. Αρα όλη η συζήτηση περί (διπλών ή τριπλών) εκλογών, χρόνου διεξαγωγής των εκλογών και μορφής της επόμενης κυβέρνησης πρέπει να συνεκτιμήσει νέα δεδομένα, χωρίς τίποτα να είναι αυτονόητο.

Συνεπώς οι τρεις και πλέον μήνες που μεσολάβησαν από το συνέδριο έως σήμερα θεωρώ ότι επιτείνουν το ενδιαφέρον για τις αναλύσεις που παρουσιάστηκαν και τις συζητήσεις που διεξήχθησαν γύρω από τη νέα κανονικότητα των διαρκών και πολλαπλών κρίσεων. Καμία απλουστευτική διάθεση και καμία μορφή λαϊκισμού, απροκάλυπτου ή συγκεκαλυμμένου αλλά εξίσου δημαγωγικού και απλουστευτικού, δεν μπορούν να αποκρύψουν τα πολύπλοκα και πιεστικά ερωτήματα που τίθενται και στη χώρα μας. Οποιος δεν το αντιληφθεί αυτό εγκαίρως φοβάμαι ότι θα κινηθεί κάτω από τον πήχη των αναγκών της Ιστορίας.

Ο Ευάγγελος Βενιζέλος είναι πρώην αντιπρόεδρος
της Κυβέρνησης, πρώην πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ,
ιδρυτής του Κύκλου Ιδεών