«Αυτό που χρειαζόμαστε σήμερα είναι θεραπεία»

Ο Ηλίας Καφούρος είναι καλλιτέχνης. Με την έννοια του δημιουργού που βλέπει μέσα του κόσμους τους οποίους ανασύρει και τους συνθέτει με συμβάντα της πραγματικότητας πάνω στους καμβάδες του. Κάποιες φορές δουλεύει αυτά τα ζωηρόχρωμα παλίμψηστα με ειδικές προδιαγραφές προκειμένου να σχεδιάσει εικόνες που καταλήγουν σε μεταξωτά μαντίλια στον οίκο Hermès. Η συνεργασία του με τον παρισινό οίκο φέτος αποκτά ιδιαίτερο πρόσημο, καθώς δημιούργησε ένα συλλεκτικό μεταξωτό καρέ μαντίλι, την «Ελευθερία». Ο σχεδιασµός του, που παραπέµπει σε σηµαία, τοποθετεί τα γράµµατα της λέξης µέσα σε χαρακτηριστικά του ελληνικού τοπίου. Σπίτια σκαρφαλωµένα σε βουνοπλαγιές, καµπαναριά, αρχαία περιστύλια, γέφυρες και ευωδιαστές βεράντες. Στο κέντρο, το γράµµα «θήτα» δεσπόζει πάνω από µια λίµνη και παίρνει τη µορφή ενός γαλάζιου µατιού, το οποίο κατά την ελληνική παράδοση αποτρέπει την κακή τύχη. Ο καλλιτέχνης εξηγεί ότι ο σχεδιασµός λειτουργεί ως στοχασµός γύρω από την έννοια της ελευθερίας, την οποία συχνά θεωρούµε δεδοµένη.

«Το βρήκα μεγάλη πρόκληση γιατί δεν είναι εύκολο να δημιουργήσω κάτι που να μην αφορά μόνο εμάς, μια συγκεκριμένη πλευρά της Ιστορίας ή συγκεκριμένους ανθρώπους. Ηθελα να αφορά την ανθρωπότητα, το μέλλον. Κάτι σαν ευχή, κάτι σαν προσευχή, που όποιος το βλέπει να νιώθει όμορφα και να νιώθει αισιοδοξία. Η πρόταση του οίκου αφορούσε ένα επετειακό μαντίλι για τα 200 χρόνια της ανεξαρτησίας που να γιορτάζει το γεγονός της ελευθερίας και να αφορά όλον τον κόσμο. Η ελευθερία είναι σχετική, αλλά αν το δούμε σε σύγκριση με κράτη στα οποία επικρατεί ολοκληρωτισμός βλέπουμε τη διαφορά. Το θέμα μας είναι να γιορτάσουμε ότι η ζυγαριά γέρνει προς τη θετική πλευρά. Το φουλάρι με διαφορετικούς χρωματισμούς θα είναι ενταγμένο στη συλλογή. Το επετειακό, αυτό που θα δούμε στην Ελλάδα, είναι αυτό με τα ζωηρά χρώματα και σε περιορισμένη παραγωγή. Και ο οίκος θα διαθέτει µέρος των εσόδων από κάθε πώληση στο Γενικό Νοσοκοµείο Νοσηµάτων Θώρακος της Αθήνας «Η Σωτηρία».

Πώς χώρεσες αυτό το πλούσιο περιεχόμενο σε ένα καρέ 90Χ90;

Χρειάζομαι πάντα ένα πλαίσιο, και αυτό λειτούργησε στο πώς θα έστηνα την εικονογράφηση του σχεδίου σε αυτό το έργο. Ποια θα ήταν η δομή. Το πρώτο πράγμα που μας έρχεται από την Επανάσταση του 1821 είναι εικόνες από τους οπλαρχηγούς. Προσπαθούσα να το ξεπεράσω αυτό, γιατί το θέμα ήταν η γιορτή του τι συνέβη εξαιτίας της Επανάστασης. Αρχισα να σκέφτομαι περισσότερο την έννοια της γης, την Ελλάδα ως γη και πώς αλλάζει η συνθήκη της ζωής όταν κάποιος έχει τη διαχείριση της δικής του γης όντας αυτόχθονας. Μπορεί να ριζώσει, να δημιουργήσει πράγματα για το μέλλον. Γιατί όταν δεν έχεις γη δεν μπορείς ως λαός να δημιουργήσεις μέλλον. Ετσι λοιπόν μου ήρθε η ιδέα του τοπίου και των εικόνων από μέρη που πρωταγωνίστησαν στην Επανάσταση, αλλά χωρίς να τα δένω συγκεκριμένα με την Ιστορία. Κυρίως τα χρησιμοποιώ ως αναφορές για να δημιουργήσω μια εικόνα που πατά περισσότερο στη φαντασία και στο όνειρο. Το όνειρο ως δυνατότητα. Και φυσικά η γλώσσα. Βγαίνει από τη σημαία της Επανάστασης στο Μουσείο της Υδρας. Είδα το «Ελευθερία ή Θάνατος» σε αυτή τη σημαία και ξεχώρισα τη λέξη με αυτή τη γραμματοσειρά. Νομίζω ότι υπάρχει στη συγκεκριμένη γραμματοσειρά κάτι οργανικό. Μοιάζει η λέξη σαν να είναι φτιαγμένη από χέρια ανθρώπων που λαχταράνε κάτι τέτοιο. Σε συνδυασμό με την ιδέα ότι υπάρχει ήδη σαν ύφασμα αυτή η εικόνα, σκέφτηκα ότι θα ήταν ωραίο να απομονώσω από αυτή τη συγκεκριμένη φράση την «Ελευθερία». Κι έτσι να συνειδητοποιώ το πού βρισκόμαστε τώρα και ταυτόχρονα να δημιουργώ ένα αντικείμενο ως συνέχεια μιας πράξης που έχει ξεκινήσει από τότε.

Αυτό το τετράγωνο μοιάζει με χάρτη. Ηταν στις προθέσεις σου;

Εχω συγκεκριμένη εντύπωση για το τι είναι ελευθερία. Η μία είναι φιλοσοφική. Επειδή για μένα τα φιλοσοφικά πράγματα είναι συμβολικά και πιο αληθινά από αυτά που βιώνουμε ως υλικά. Οπως έλεγε και ο Επίκτητος, η ελευθερία είναι στο πριν. Πρώτα είσαι ελεύθερος και μετά δρας. Κατά κάποιον τρόπο είναι μια βαθιά πνευματική επιλογή, συνδεδεμένη με το ποιόν σου. Πρώτα απ' όλα πρέπει να γνωρίζεις αν είσαι φτιαγμένος από αυτή την αποφασιστικότητα. Το μεγαλύτερο κομμάτι της ουσίας σου λοιπόν είναι ελεύθερο και δεν μπορεί κανείς να σου το αγγίξει. Αυτό δεν περιλαμβάνει το σώμα σου και το ψυχολογικό σου κομμάτι. Πιστεύω ότι είμαστε κάτι μεγαλύτερο και από αυτό. Το σώμα και ο νους ανήκουν στο υλικό κομμάτι του κόσμου, οπότε όλοι μας χρειαζόμαστε να έχουμε καλύψει τις ανάγκες μας, να μην αγωνιούμε για την επόμενη ημέρα, για ό,τι το μυαλό υπολογίζει ως ευχάριστο ή δυσάρεστο. Για μένα η ελευθερία στο υλικό κομμάτι σταματά στις ανάγκες. Οι επιθυμίες είναι κάτι σαν το φάντασμα της προσωπικότητάς μας. Ολοι έχουμε κάποια ιδέα για το τι είμαστε και αυτό συνδέεται με το τι θέλουμε. Πολλές φορές δεν είναι βέβαιο ότι είναι το καλύτερο για το ανώτερο καλό μας. Σίγουρα η ελευθερία δεν αφορά το να ικανοποιούμε τις επιθυμίες μας, γιατί αυτό μπορεί να οδηγήσει στο αντίθετο αποτέλεσμα. Ελεύθεροι είμαστε όλοι και κανείς δεν μπορεί να το πάρει από εμάς. Οταν πεθαίνεις και φεύγεις από αυτή τη ζωή, ελευθερώνεσαι. Είμαστε επισκέπτες σε αυτόν τον πλανήτη. Αυτό δεν είναι βέβαια δικαιολογία για να μην υπάρχει δικαιοσύνη και ισότητα. Σε εκείνο το σημείο η ελευθερία μπαίνει στον υλικό κόσμο. Ολος ο κόσμος χρειάζεται να έχει καλυμμένες τις ανάγκες του για να μην υποφέρει. Αν υποφέρει από τις επιθυμίες του, αυτό είναι ψυχολογικό πρόβλημα.

Σε περιορίζει η επιφάνεια ενός καμβά να χωρέσεις όλον τον ανθρώπινο ψυχισμό;

Η επιφάνεια μου βάζει όρια και αυτό είναι καλό. Λειτουργώ με πολλές επιλογές και το ίδιο συμβαίνει και στην ατομική μου δουλειά. Είναι πολυδιάστατα τα καλλιτεχνικά μου έργα και ενεργοποιούνται από εκείνον που τα βλέπει, από τις δικές του εμπειρίες. Από νεαρή ηλικία είχα ευχέρεια περισσότερο στις κατασκευές από ό,τι στη ζωγραφική. Μπήκα στην Καλών Τεχνών για αυτόν ακριβώς τον λόγο και κατέληξα να ζωγραφίζω φτιάχνοντας μια δική μου γλώσσα που κι αυτό είναι ένα είδος κατασκευής. Εχει έντονο το στοιχείο του γλυπτικού χώρου και ο θεατής κάπως απορροφάται από τα σχέδια που κάνω νιώθοντας ότι κατοικεί εκεί μέσα. Στη ζωγραφική είναι εύκολο να κλέψεις τον θεατή προς μια άλλη διάσταση, πιο ανάλαφρη, και να μπλέξεις πράγματα που στις τρεις διαστάσεις της πραγματικότητας δεν θα μπορούσες να κάνεις. Ταυτόχρονα θέλω να κρατάω ρεαλιστικό το τοπίο, ακόμα και αν είναι μια φαντασία, ένα όνειρο. Να μπορείς να το βιώσεις σαν αλήθεια.

Παρά τα ζωηρά χρώματα, υπάρχει στο ονειρικό σχέδιό σου κάτι σκληρά ρεαλιστικό. Ή όχι;

Η ενέργειά μου είναι ανάλαφρη. Αν μπορούσες να με δεις ως παιδί, ήμουν πάντα με το μάτι έξω από το παράθυρο, αφηρημένος, φαντασιόπληκτος, επειδή πάντα στο μυαλό μου υπήρχε ένας κόσμος. Οταν είσαι παιδί, νιώθεις τα πράγματα πιο έντονα από ό,τι καθώς μεγαλώνεις και το μυαλό σου αρχίζει και αποκτά μεγαλύτερο έλεγχο στη ζωή σου. Από την άλλη, το μυαλό μου είναι πολύ εκρηκτικό, έχει μεγάλο κομμάτι ειρωνείας, οπότε η εικονογράφησή μου είναι σκληρή. Αλλά δεν θέλω να κάνει κακό. Από την αρχή της εικαστικής μου δουλειάς με απασχολούσε το αν μία εικόνα μπορούσε να είναι θεραπευτική. Πιστεύω ότι αυτό που χρειαζόμαστε στη σημερινή εποχή είναι θεραπεία. Με όποιον τρόπο αυτό γίνεται. Κατέληξα λοιπόν μετά από καιρό ότι θεραπευτικό είναι κάτι που μπορεί να σε βγάλει από την προσωπική σου ιστορία και να δημιουργήσει μια σχέση με τα πράγματα που είναι γύρω σου. Οχι ως η εξωτερική εικόνα της εμπειρίας αλλά ως αντανάκλαση του πού βρίσκεσαι κάθε φορά. Η σχέση είναι το σημαντικό κομμάτι. Είναι μια άλλη λέξη για αυτό που θα μπορούσαμε να πούμε Θεός ή μία άλλη Υπαρξη. Και για μένα το ζήτημα στην τέχνη είναι πόσο κρατά η σχέση ανάμεσα σε αυτόν που βιώνει κάτι και το αντικείμενο της τέχνης. Οι λύσεις μου πάνω σε αυτό είναι η εικονογράφηση που κάνω. Ωστόσο ζούμε μέσα σε έναν άγριο κόσμο και δεν θα μπορούσα να αφήσω απέξω ό,τι με επηρεάζει. Ηθελα λοιπόν να το εκφράσω ως ολόκληρη εικόνα, όχι ως διαμαρτυρία. Να συμπεριλάβω την ομορφιά μαζί με την ασχήμια. Είναι μια κατασκευή για την ένωση των αντιθέτων, σαν ένα σύμπαν με μοριακή δομή. Βλέπω αυτόν τον τρόπο της ζωγραφικής μου να λειτουργεί ως το δυσάρεστο σημείο της θεραπείας κατά το οποίο το σώμα ή χρησιμοποιεί την ενέργειά του και ιαίνεται ή δυσκολεύεται να προχωρήσει. Θέλω να πιστεύω ότι η δυσάρεστη εικονογράφησή μου λειτουργεί σαν τους αγριωπούς βούδες που όταν κάποιος έχει φύγει από το σώμα και δεν καταλαβαίνει ότι έρχεται η στιγμή να απομακρυνθεί από την ύλη και να περάσει στην ενέργεια, τον ταρακουνάνε και τον βοηθάνε να περάσει στο φως.