«Η έλλειψη εμπιστοσύνης είναι η μεγαλύτερη κρίση που ζούμε σήμερα»

Η πρώτη του συγγραφική απόπειρα κυκλοφόρησε το 1996 από τον Κέδρο με τίτλο «Τα μυστικά των χωρών χωρίς». Ηταν ένα κυβερνοπάνκ μυθιστόρημα με το οποίο ο Γιώργος Ζαρκαδάκης επιχείρησε να πειραματιστεί με τη λογοτεχνία έχοντας ήδη αποκτήσει διδακτορικό στην τεχνητή νοημοσύνη. «Ο οδηγός επιβίωσης» ήταν το πέμπτο μυθιστόρημά του που πρωτοκυκλοφόρησε στην Ισπανία και το 2009 εκδόθηκε στα ελληνικά, παρουσιάζοντας ένα θρίλερ μέσα στις στοές και στα υπόγεια ενός άπειρου βιβλιοπωλείου στο κέντρο της Αθήνας. Ηρωάς του ένας δημοσιογράφος εφημερίδας.

Σήμερα έχει απομακρυνθεί από τη μυθοπλασία, δραστηριοποιείται στη συμβουλευτική διοίκησης επιχειρήσεων και στην ψηφιακή στρατηγική και καινοτομία, ζει στο Λονδίνο και λόγω Covid-19 και στην Ελβετία. Εξακολουθεί να τον ενδιαφέρει ιδιαίτερα η εκλαΐκευση και επικοινωνία της επιστήμης και της τεχνολογίας αρθρογραφώντας σε έντυπα και εφημερίδες όπως τα «Harvard Business Review», «Wall Street Journal», «Huffington Post», «Telegraph» και «Guardian». Δημιουργός και διευθυντής του «Focus», του μεγαλύτερου περιοδικού εκλαϊκευμένης επιστήμης στην Ελλάδα, και σεναριογράφος της επιτυχημένης τηλεοπτικής εκπομπής εκλαϊκευμένης επιστήμης «Εύρηκα!», τιμήθηκε και από τη γαλλική κυβέρνηση με τον τίτλο του Ιππότη για τη συνεισφορά του - σε διεθνές επίπεδο - στην ενασχόληση του κοινού με την επιστήμη. Πρόσφατα οι εκδόσεις ΜΙΤ Press κυκλοφόρησαν το νέο του βιβλίο «Cyber Republic: reinventing democracy in the age of intelligent machines» με θέμα το μέλλον της δημοκρατίας την εποχή των έξυπνων μηχανών.

Η συνάντησή μας στο Zoom βρίσκει τον Γιώργο Ζαρκαδάκη κάπου στην Ελβετία να παρακολουθεί τις εξελίξεις την επόμενη μέρα της εισβολής στο Καπιτώλιο οπαδών του Τραμπ. Η ανοίκεια αυτή πραγματικότητα, σχολιάζει, «ήταν αναμενόμενη. Αντίθετα με τους περισσότερους Ελληνες που γνωρίζουν την Αμερική μόνο από τα ταξίδια τους στη Νέα Υόρκη, έχω ταξιδέψει σε όλη την Αμερική, αφού ολοκλήρωσα το διδακτορικό μου στο Τενεσί, και γνωρίζω από πρώτη εμπειρία τις λεγόμενες "κόκκινες πολιτείες" (σ.σ.: το κόκκινο είναι το χρώμα των Ρεπουμπλικανών). Γι' αυτό κι έχω μια διαυγή και σφαιρική άποψη για το τι σημαίνει Αμερική σήμερα. Το γεγονός ότι στις πρόσφατες αμερικανικές εκλογές ο Τραμπ πήρε περισσότερες ψήφους από την προηγούμενη εκλογή του μας λέει πολλά: η καθαίρεση του Τραμπ θα δημιουργήσει περισσότερα προβλήματα από ό,τι λύσεις».

Η τεχνητή νοημοσύνη δεν έχει μερίδιο σε αυτή την πραγματικότητα; Τι λες για το QAnon;

Ολα αυτά είναι role playing games. Δηλαδή οι ρίζες όλων αυτών προέρχονται από παιχνίδια στα οποία άνθρωποι παίζουν ρόλους στο Ιντερνετ. Αν δει κανείς το προφίλ όσων υιοθετούν αυτές τις απόψεις περί παγκόσμιας συνωμοσίας, είναι λευκοί, νέοι, άνεργοι που περνάνε πολλές ώρες στο Ιντερνετ… Ο ρόλος της τεχνητής νοημοσύνης σε αυτή την πραγματικότητα που λέγεται fake news ή στην πρόσφατη πολιτική κρίση της Αμερικής οφείλεται στο γεγονός ότι στις υπηρεσίες κοινωνικής δικτύωσης, όπως το Facebook ή το Twitter, το περιεχόμενο που καταναλώνει ένας χρήστης μέσα σε αυτές τις πλατφόρμες καθορίζεται από αλγόριθμους τεχνητής νοημοσύνης. Οι αλγόριθμοι δηλαδή αποφασίζουν τι περιεχόμενο θα διαβάσουμε εσύ κι εγώ. Αυτό το περιεχόμενο οι αλγόριθμοι το αποφασίζουν με κάποια κριτήρια. Με τι μας αρέσει. Για παράδειγμα, αν εγώ είμαι κομμουνιστής, δεν θα μου βγάλει περιεχόμενο για το τι ωραίος που είναι ο καπιταλισμός. Αν είμαι ακροδεξιός, θα μου βγάλει ναζιστικά νέα. Αν μου αρέσει να φαντάζομαι ότι το αμερικανικό κατεστημένο αποτελείται από σατανιστές και παιδόφιλους, συνεχώς θα μου επιβεβαιώνει αυτή την ιδέα. Στην Αμερική όλοι αυτοί οι άνθρωποι έχουν πειστεί ότι οι συνωμοσίες είναι υπαρκτές. Βέβαια σε όλον τον κόσμο υπάρχουν άλλα είδη συνωμοσιών. Θα ήταν αφελής να σκεφτεί κάποιος το αντίθετο.

Ποια είναι λοιπόν η αλήθεια και πώς γίνεται να την εμπιστευτούμε;

Η έλλειψη εμπιστοσύνης είναι η μεγαλύτερη κρίση που ζούμε αυτή τη στιγμή και δυστυχώς θα παραμείνει για μεγάλο διάστημα αν δεν κατορθώσουμε να λύσουμε αυτό το πρόβλημα.

Υπάρχει κινητοποίηση για διάσωση της αλήθειας εντός του Ιντερνετ;

Φοβάμαι ότι το πρόβλημα δεν είναι τεχνολογικό, είναι φιλοσοφικό. Το πώς ανακαλύπτουμε τι είναι αληθινό είναι αντικείμενο της γνωσιολογίας και δεν είναι απλό, αν δούμε πόσους αιώνες τώρα ο άνθρωπος σκέφτεται για να διακρίνει τι είναι αληθινό. Ο Πλάτωνας πίστευε ότι όλα είναι αυταπάτη, το έλεγε «σκιές», και ότι η αλήθεια βρίσκεται αλλού. Αναφέρω τον Πλάτωνα γιατί η ιδεολογία του έχει επηρεάσει πολύ τα ολοκληρωτικά συστήματα και φιλοσοφικά τροφοδοτεί τις θεωρίες συνωμοσίας. Οι περισσότεροι άνθρωποι εκ φύσεως είμαστε πλατωνιστές. Είμαστε, θα λέγαμε, βιολογικά καλωδιωμένοι να πιστεύουμε ότι υπάρχει κάτι πέρα από το ορατό. Οπότε είναι πολύ εύκολο να πειστούμε ότι αυτό που βλέπουμε δεν είναι αληθινό.

Αντιλαμβανόμαστε την ιδέα και προσαρμόζουμε τη σκέψη μας στο «πίσω από αυτό»;

Μας πήρε πολλούς αιώνες ως ανθρωπότητα να φτάσουμε στη βεβαιότητα της επιστημονικής μεθοδολογίας. Είναι μια μεθοδολογία που προσπαθεί να βρει την αλήθεια με τρόπο όσο πιο αντικειμενικό γίνεται. Η αλήθεια δυστυχώς είναι ένα μεγάλο πρόβλημα. Τον ερχόμενο Ιούνιο θα δώσω στην Ολλανδία μια διάλεξη και το θέμα θα είναι φέτος «Εμπιστοσύνη». Η κρίση της φιλελεύθερης δημοκρατίας αυτή τη στιγμή είναι κυρίως μια κρίση εμπιστοσύνης.

Το αναφέρεις και στο βιβλίο σου, το «Cyber Republic».

Οι πολίτες έχουν χάσει την πίστη τους στην κυβέρνησή τους. Τα δεξιά εθνικιστικά κινήματα πλαισιώνουν την πολιτική συζήτηση. Ταυτόχρονα, η οικονομική ανισότητα αυξάνεται δραματικά. Οι ψηφιακές τεχνολογίες έχουν δημιουργήσει μια νέα κατηγορία υπερπλούσιων επιχειρηματιών. Η αυτοματοποίηση απειλεί να μετατρέψει την ελεύθερη οικονομία σε ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος, στο οποίο το κεφάλαιο κερδίζει και η εργασία χάνει. Είναι ενδιαφέρον να δει κανείς πώς μετακινούνται οι ιδεολογικοί χώροι. Σαν το Γιν και το Γιανγκ. Σε ό,τι αφορά λοιπόν τον πολιτικό διάλογο, η τεχνητή νοημοσύνη κάνει ζημιά. Οταν εγκαθίσταται σε κυβερνητικά συστήματα, με αλγόριθμους να λαμβάνουν αποφάσεις. Παράδειγμα πρόσφατο, στην Αγγλία ένας αλγόριθμος έβγαλε τα αποτελέσματα για τους εισακτέους στα πανεπιστήμια. Ο αλγόριθμος έβγαλε άδικα αποτελέσματα γιατί βασίστηκε σε ιστορικά δεδομένα. Τα δεδομένα αυτά όμως είναι μεροληπτικά. Στην Αμερική, αν η αστυνομία ξεκινήσει μια έρευνα με αλγόριθμους, τότε οι ύποπτοι κυρίως θα είναι μαύροι επειδή έχουν υψηλό ποσοστό σε συλλήψεις και παραβάσεις. Ετσι ο αλγόριθμος δίνει περισσότερες πιθανότητες σε έναν μαύρο παρά σε έναν λευκό ότι θα παρανομήσει. Κάποιος θα μπορούσε να πει «μα αυτό είναι η αλήθεια». Κι εγώ θα έλεγα «αυτό είναι εκτός θέματος». Εχει να κάνει με το ότι η κυβέρνηση πρέπει να αντιμετωπίζει τους πολίτες ως ίσους. Αυτή τη στιγμή βλέπουμε να συγκρούονται κάποιες βασικές αρχές της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Και οι αλγόριθμοι επιβάλλουν συλλογικές ποινές.

Η τεχνητή νοημοσύνη ελέγχει και τα συστήματα επιτήρησης;

Δεν χρειάζεται να πω περισσότερα από την υπόθεση του Σνόουντεν. Και σε δημοκρατικά πολιτεύματα βλέπουμε να υπάρχει επιτήρηση των πολιτών. Αν δεν ήμασταν δημοκρατικές κοινωνίες, δεν θα συζητούσαμε αυτά τα προβλήματα. Η Κίνα δεν ενδιαφέρεται για την ιδιωτικότητα. Η τεχνολογία λοιπόν μας φέρνει «ενώπιος ενωπίω» στο αν έχει μέλλον η φιλελεύθερη δημοκρατία ή όχι.

Εχει διαμορφωθεί ήδη ένας γεωγραφικός ανταγωνισμός;

Στον 21ο αιώνα μπαίνουμε σε μια νέα Βιομηχανική Επανάσταση. Οι τεχνολογίες της τεχνητής νοημοσύνης και των δεδομένων είναι ιδιαίτερες. Με αυτές τις τεχνολογίες χτίζεις και άλλες υποδομές και τα πάντα αλλάζουν. Σε αυτόν τον ανταγωνισμό, νικητές αναδεικνύονται εκείνοι που αναπτύσσονται με τον καλύτερο τρόπο, έχουν τις καλύτερες δουλειές, την καλύτερη εκπαίδευση και γενικώς ακμάζουν. Βρισκόμαστε στο κατώφλι μιας εποχής που η Δύση βρίσκεται σε μειονεκτική θέση, ενώ η Κίνα έχει το προβάδισμα. Εκεί βρίσκεται το πρόβλημα των ανταγωνισμών, γιατί μπορεί να εξελιχθούν και σε πολεμικές συγκρούσεις. Δεν είναι ένα εγκυκλοπαιδικό ζήτημα, αλλά έχει να κάνει με την επιβίωση της ανθρώπινης ύπαρξης.

Διανύσαμε ήδη μία εικοσαετία στον 21ο αιώνα και δεν κάναμε τον απολογισμό μας…

Τα μίντια έχουν ευθύνη σε αυτό. Πολύ λίγο έχει μείνει από το ενδιαφέρον να αναπτυχθεί ένας δημόσιος διάλογος. Αυτό όμως δεν θα το λύσει η τεχνητή νοημοσύνη. Πρέπει να το λύσουν οι άνθρωποι για να συνεχιστεί ο διάλογος και η διάχυση των ιδεών.