Ο Βενιζέλος απέναντι στην εποχή του

Η μετάβαση από τον 19^ο αιώνα προς τον ελληνικό 20^ό αιώνα, δηλαδή από την περίοδο της συγκρότησης σ' εκείνη της επέκτασης του ελληνικού κράτους (και της καθιέρωσής  του στο περιφερειακό αλλά και διεθνές σύστημα δυνάμεων) συγκεντρώνει το τελευταίο διάστημα - δικαίως - το ενδιαφέρον της επιστημονικής έρευνας. Αν και το 1909 η επανάσταση στο Γουδί θεωρείται το καθοριστικό γεγονός της μετάβασης στη νεωτερική εποχή, υπάρχουν και άλλα καθοριστικά γεγονότα πριν από το Γουδί που συχνά παραγνωρίζονται.

Η περίοδος από το 1897 και τον Ατυχή Πόλεμο μέχρι το 1922 - δηλαδή  ανάμεσα στις δύο καταστροφές που έθεσαν σε κίνδυνο ακόμα και την ίδια την ύπαρξη του νέου κράτους αλλά απετέλεσαν και τομές για τη χωρική και πληθυσμιακή του επέκταση - είναι μια 25ετία πυκνών σε ένταση γεγονότων. Μια περίοδος ριζικής ανακατάταξης του πολιτικού σκηνικού. Με την έλευση του Ελευθέριου Βενιζέλου στο προσκήνιο, ξεκινά ο « μακρύς» Α' Παγκόσμιος Πόλεμος για την Ελλάδα που διαρκεί από το 1912 ως το 1922: η υλοποίηση ενός σημαντικού μέρους της Μεγάλης Ιδέας με τον τριπλασιασμό της χώρας,  αλλά και η θεμελίωση της εμφύλιας σύγκρουσης, που με διάφορους μετασχηματισμούς θα φτάσει ως τις αρχές της δεκαετίας του 1950.

Ο Σπυρίδων Πλουμίδης με το προηγούμενο βιβλίο του « Τα μυστήρια της Αιγηΐδος» (εκδ. Εστία, 2016), με θέμα την έλευση του μικρασιατικού ζητήματος στο επίκεντρο του ελληνικού πολιτικού προσκηνίου αναδεικνύει τη σημασία της περιόδου πριν από το 1909 ως συγκροτητικής για την επόμενη ακριβώς περίοδο, την οποία πλέον αναλύει στο τωρινό «Μεταξύ Επανάστασης και Μεταρρύθμισης. Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος και Βενιζελισμός 1909-1922» (εκδ. Πατάκη). Πίσω από την εξέχουσα και κυριαρχική προσωπικότητα του Ελ. Βενιζέλου αναζητά την ιδεολογική του συγκρότηση αλλά και τα κοινωνικά και πολιτικά διακυβεύματα που έφεραν τον άγνωστο έως τότε κρη πολιτικό στην εξουσία ως εκφραστή της πολιτικής ανανέωσης και της εξόδου της χώρας από το τέλμα στο οποίο φαίνεται να είχε βυθιστεί. Για να μπορέσει να ανταποκριθεί σε αυτό το απαιτητικό αίτημα ο Πλουμίδης πάει πίσω στον χρόνο και στην άγνωστη πολιτικά δεκαετία που προηγείται της έλευσης Βενιζέλου. Εκεί αναδεικνύει τον ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο του Νεωτεριστικού Κόμματος του Γεώργιου  Θεοτόκη αλλά και του ιδιαίτερα σημαντικού πολιτικού  Αθανασίου Ευταξία που έθεσε τα εκσυγχρονιστικά αιτήματα της εποχής (« Μεταρρύθμισις και Ανόρθωσις»). Αξίζει όμως να δει κάποιος ποια ήταν τα μεταρρυθμιστικά αιτήματα σε μια εποχή που το ελληνικό κράτος είχε βγει από μια επώδυνη οικονομική χρεωκοπία και από μια εξευτελιστική στρατιωτική ήττα. Ο Αθανάσιος Ευταξίας συνειδητοποιούσε την ανάγκη της εξόδου από την πολιτική κακοδαιμονία και την ανάγκη ριζικών μεταρρυθμίσεων για τη «σωτηρία της πατρίδας». Η χώρα είχε ανάγκη από «μεταρρυθμίσεις πολιτειακάς… επί τη βάσει των οποίων θα κατορθούτο να λειτουργήση κανονικώς και απροσκόπτως το πολίτευμα» και θα εξασφαλιζόταν «η ανόρθωσις παντός δημοσίου κλάδου» ήτοι των «οικονομικών, της διοικήσεως και δικαιοσύνης, της παιδείας, και της εκκλησίας». Ενώ ειδικά για το Δημόσιο ο Ευταξίας ήταν κατά της θέσπισης μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων ζητώντας «άνευ προηγουμένης αποκαθάρσεως των διαφόρων υπηρεσιών εκ παντός ανικάνου και μη χρηστού υπαλλήλου άνευ αληθών προσόντων».

Μεταρρυθμίσεις

Στο πλάι του Ευταξία υπήρξαν και άλλοι νεωτεριστές πολιτικοί όπως οι Θεοτόκης και Στ. Δραγούμης που τελικά έδωσαν μια υπόσταση στην «ανακαίνιση» των δημοσίων πραγμάτων με τρεις όψεις: α) διοικητική, β) στρατιωτική, γ) δικαστική. Σύμφωνα με τον συγγραφέα η αδυναμία του ως τότε πολιτικού συστήματος να υλοποιήσει τελικά αυτές τις αλλαγές, η θέληση του στρατού να εισέλθει στο πολιτικό παίγνιο πιο συστημικά αλλά και η εύρεση στο πρόσωπο του Βενιζέλου ενός «πολυαναμενόμενου Μεσσία» έφεραν τον πολιτικό από την Κρήτη στην εξουσία με μια εγγενή αντινομία ως προς την πολιτική του ύπαρξη. Από τη μία καλούνταν να εκφράσει και να υλοποιήσει ένα προωθημένο μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα και από την άλλη να εκπροσωπήσει λαϊκά στρώματα κυρίως στον χώρο της Αττικοβοιωτίας, τα οποία τα προηγούμενα χρόνια πρόσκεινταν στο δηλιγιαννισμό. Αγανακτισμένα με τον παλαιό πολιτικό κόσμο, αρχικά τον υποδέχθηκαν σαν « Μεσσία» και μετά τον εξεδίωξαν.

Ο Πλουμίδης παρακολουθεί λεπτομερώς όλη την περίοδο μέσα από την πολιτική δράση του Βενιζέλου ενώ δεν παραλείπει να εντάξει και το ευρωπαϊκό - κυρίως το νοτιοευρωπαϊκό - πλαίσιο στην ανάλυσή του. Προχωράει σε μια αναλυτική και τεκμηριωμένη εξέταση της ιδεολογικής και πολιτικής πλατφόρμας του Βενιζέλου, ώστε να τον κατατάξει στους συντηρητικούς φιλελευθέρους που είχαν πρότυπο τον Κλεμανσό. Σύμφωνα με τις αρχές αυτές, προέκρινε την αρχή του «κοινού συμφέροντος» που σύμφωνα με τον ίδιο τον Βενιζέλο τον διαχώριζε «από το παλαιό καθεστώς της ολιγαρχίας». Αυτή είναι και η πτυχή του βενιζελισμού την οποία φωτίζει ο Πλουμίδης: την ισορροπία ανάμεσα στις μεταρρυθμιστικές πολιτικές και τον λαϊκισμό που λειτουργούσε είτε υποστηρικτικά είτε καταστροφικά. Δίνεται με πληρότητα δηλαδή το ιδεολογικό και πολιτικό πλαίσιο της εποχής και τα ασφυκτικά συχνά όρια μέσα στα οποία κινούνταν ο βασικός πρωταγωνιστής του, ο Ελευθέριος Βενιζέλος.

Σπυρίδων Πλουμίδης
Μεταξύ Επανάστασης και Μεταρρύθμισης. Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος και Βενιζελισμός 1909-1922
Εκδ. Πατάκη, σελ.360
Τιμή 19,90 ευρώ