Οι αφανείς ήρωες των ταινιών

Αν ο σκηνοθέτης μιας κινηματογραφικής ταινίας θεωρείται (και είναι) η ψυχή της, ο σεναριογράφος ήταν, είναι και πάντα θα είναι το μεδούλι της. Οταν δε οι δύο αυτοί ρόλοι συμπίπτουν στο ίδιο πρόσωπο, το αποτέλεσμα μπορεί να είναι πραγματικά μοναδικό, αρκεί να θυμηθούμε περιπτώσεις όπως του Μπίλι Γουάιλντερ, του Γούντι Αλεν ή του Κουέντιν Ταραντίνο. Ωστόσο για τη χρυσή εποχή του Χόλιγουντ, περιπτώσεις όπως για παράδειγμα του Γουάιλντερ ήταν μάλλον οι εξαιρέσεις.

Κάποτε στο Χόλιγουντ οι ρόλοι σκηνοθέτη / σεναριογράφου ήταν μοιρασμένοι και ο σεναριογράφος, παρότι ο εγκέφαλος της ταινίας, δεν έχαιρε και τόσο μεγάλης εκτίμησης. Το ίδιο το σινεμά το έχει δείξει, αρκεί να θυμηθούμε τη συμπεριφορά του κινηματογραφικού συστήματος απέναντι στον κεντρικό ήρωα της ευφυούς ταινίας των αδελφών Τζόελ και Ιθαν Κόεν «Μπάρτον Φινκ» (1991), δηλαδή τον ήρωα του τίτλου που υποδύθηκε έξοχα ο Τζον Τορτούρο. Ο Φινκ, αστέρι της διανόησης στην Ανατολική Ακτή και «παιδί θαύμα» του θεάτρου στο Μπρόντγουεϊ της Νέας Υόρκης, είναι ένας καλλιτέχνης τον οποίο το ίδιο το Χόλιγουντ έχει καλέσει για να δουλέψει στους κόλπους του. Εκεί όμως με δυο λέξεις καταλήγει να είναι «του κλώτσου και του μπάτσου»!

Στην ίδια δε ταινία ο ηθοποιός Τζον Μαχόνεϊ υποδύεται έναν αλκοολικό σεναριογράφο του οποίου η εικόνα, το ύφος, ακόμα και η ομιλία παραπέμπουν αμέσως στον Γουίλιαμ Φόκνερ (1897 - 1962). Πράγματι, ο συγγραφέας αριστουργημάτων της αμερικανικής λογοτεχνίας του 20ού αιώνα («Καθώς ψυχορραγώ») είχε δουλέψει για ένα μεγάλο διάστημα στο Χόλιγουντ και μάλιστα χωρίς το όνομά του να αναφέρεται στους τίτλους. Ομως ο Φόκνερ δεν άντεξε τελικά τη βαρβαρότητα του αδηφάγου συστήματος και το εγκατέλειψε. Ανάμεσα στις ελάχιστες ταινίες όπου το όνομά του αναφέρεται είναι το «Πάθος και αίμα» (ή αλλιώς ο «Μεγάλος ύπνος» / «The big sleep», κλασικό νουάρ του Χάουαρντ Χοκς).

Ο ΠΟΛΙΤΗΣ ΜΑΝΚ. Το «Μανκ» («Mank»), η τελευταία ταινία του Ντέιβιντ Φίντσερ που στις 4 Δεκεμβρίου θα κάνει πρεμιέρα στο Netflix, ενδεχομένως να πραγματεύεται και το ζήτημα της υποτίμησης των σεναριογράφων. Στην ταινία ο Γκάρι Ολντμαν υποδύεται τον Χέρμαν Τζ. Μάνκιεβιτς (1897 - 1953) - Μανκ το παρατσούκλι του - τον σεναριογράφο, εκτός άλλων, του «Πολίτη Κέιν» («Citizen Kane», 1941), μιας από τις εμβληματικότερες ταινίες όλων των εποχών και εκείνης που έβαλε στον χάρτη των μεγάλων δημιουργών του κινηματογράφου τον Ορσον Γουέλς.

Ομως η Ιστορία λέει ότι η διαδικασία δημιουργίας αυτής της ταινίας δεν ήταν καθόλου εύκολη υπόθεση και σύμφωνα με τον θρύλο, ο Μάνκιεβιτς δεν συγχωρέσε ποτέ τον Γουέλς που έβαλε και το δικό του όνομα στους τίτλους ως σεναριογράφος. Η ειρωνεία είναι ότι η ταινία κέρδισε μόνον ένα Οσκαρ, του σεναρίου γραμμένου κατευθείαν για την οθόνη, το οποίο ο Γουέλς μοιράστηκε με τον Μάνκιεβιτς, χωρίς, σύμφωνα με τον τελευταίο, να το δικαιούται.

ΜΑΚΑΡΘΙΣΜΟΣ. Στη δεκαετία του 1950 όταν το αντικομμουνιστικό - αντισημιτικό κίνημα του Μακαρθισμού είχε δημιουργήσει μια κατάσταση δικτατορίας στον καλλιτεχνικό κόσμο (και όχι μόνο) των Ηνωμένων Πολιτειών, πολλοί σεναριογράφοι αναγκάστηκαν να εργαστούν για ψίχουλα, με ψευδώνυμα και χωρίς ποτέ να βλέπουν το όνομά τους στους τίτλους. Ο πιο διάσημος άγνωστος σεναριογράφος εκείνης της περιόδου ήταν βεβαίως ο Ντάλτον Τράμπο, ένα τεράστιο ταλέντο τον οποίο το 2015 υποδύθηκε ο Μπράιαν Κράνστον στην ταινία «Τράμπο» και προτάθηκε για Οσκαρ. Ο ίδιος ο Τράμπο μάλιστα είχε γράψει το σενάριο της ταινίας «Ο ατρόμητος» («The brave one», 1956) που βραβεύτηκε με Οσκαρ. Ομως το όνομα του σεναριογράφου στους τίτλους της ταινίας ήταν Ρόμπερτ Ριτς, η «βιτρίνα» του Τράμπο (ένας άνθρωπος που δεν είχε καμία σχέση με το σινεμά), οπότε σε αυτόν δόθηκε το βραβείο. Πολλά χρόνια αργότερα, για την ακρίβεια το 1975, έναν χρόνο πριν από τον θάνατο του Τράμπο, η Αμερικανική Ακαδημία Κινηματογράφου αποκατέστησε το όνομά του δίνοντάς του το Οσκαρ για αυτή την ταινία.

ΓΙΑΤΡΟΙ ΣΕΝΑΡΙΩΝ. Οταν το 2008 σε μία από τις πολλές μέχρι σήμερα συναντήσεις μας μίλησα στις Κάννες με τον γερμανό τουρκικής καταγωγής σκηνοθέτη Φατίχ Ακίν για το αριστούργημά του, «Η άκρη του ουρανού», προς έκπληξή μου (και προς τιμήν του) τον άκουσα να μου λέει ότι στην πρώτη της εκδοχή, στο αρχικό της δηλαδή μοντάζ, «η ταινία δεν βλεπόταν». Το σενάριο ήταν του ιδίου του Ακίν σύμφωνα με τον οποίο εκείνος που τελικά έσωσε την ταινία ήταν ο μεξικανός πανεπιστημιακός, συγγραφέας, σεναριογράφος και σκηνοθέτης Γκιγιέρμο Αριάγα, που εργάστηκε ως «γιατρός σεναρίου» (script doctor), συμβάλλοντας ενδεχομένως και στο μοντάζ της ταινίας. Αλλη μια τεράστια υπόθεση το script doctoring, ένας νευραλγικός και επίσης υποτιμημένος ρόλος επαγγελματία του κινηματογράφου που σε μια πιο δίκαιη εποχή θα δικαιούνταν δική του κατηγορία Οσκαρ. Είναι μια ασυνήθιστη πρακτική που ενίοτε μπορεί να γίνει εξαιρετικά δύσκολη, καθώς οι «ασκούμενοι» πρέπει να γνωρίζουν πώς να τεμαχίσουν τη δουλειά κάποιου άλλου, να διαγνώσουν τα προβλήματά της και να συνταγογραφήσουν θεραπείες! Ενας από τους πιο γνωστούς script doctors του Χόλιγουντ ήταν ο Γουίλιαμ Γκόλντμαν (1931 - 2018), διάσημος σεναριογράφος ο ίδιος (κάτοχος Οσκαρ για τις ταινίες «Οι δύο ληστές» και «Ολοι οι άνθρωποι του προέδρου»), ο οποίος ουκ ολίγες φορές έσωσε ταινίες, ενδεχομένως από την καταστροφή. Σύμφωνα με έναν άλλο θρύλο, ήταν ο Γκόλντμαν που στην ουσία έσωσε τον «Ξεχωριστό Γουίλ Χάντινγκ» (1997), που επίσης κέρδισε το Οσκαρ σεναρίου για τους δύο πρωταγωνιστές του, τον Ματ Ντέιμον και τον Μπεν Αφλεκ...