Η «ποίηση φαντασμάτων» και το Νομπέλ του Μπέκετ

Μισό αιώνα μετά την απονομή του βραβείου Νομπέλ στον Σάμιουελ Μπέκετ αποκαλύπτεται το έντονο παρασκήνιο της επιτροπής της Σουηδικής Ακαδημίας για τη συγκεκριμένη απόφαση. Και μέσω των εγγράφων που ήρθαν στο φως διαφαίνονται οι σοβαρές αμφιβολίες που διατυπώθηκαν για την απονομή του βραβείου σε έναν συγγραφέα το έργο του οποίου τα μέλη της επιτροπής αισθάνονταν ότι εξέφραζε «απεριόριστη περιφρόνηση για την ανθρώπινη κατάσταση».

Οταν ωστόσο ανακοινώθηκε το 1969 ότι νικητής του βραβείου στον τομέα της λογοτεχνίας ήταν ο συγγραφέας του έργου «Περιμένοντας τον Γκοντό», η Σουηδική Ακαδημία αιτιολόγησε την επιλογή της επαινώντας «τη γραφή του, η οποία - με νέες φόρμες τόσο στο μυθιστόρημα όσο και στο θεατρικό έργο - βρίσκει την ανύψωσή της στην ένδεια του σύγχρονου ανθρώπου».

Τα αρχεία που σχετίζονται με το βραβείο Νομπέλ δημοσιοποιούνται μόνο μετά το πέρας 50 χρόνων από την κάθε απονομή. Βάσει των νέων στοιχείων, η επιτροπή εμφανίζεται διχασμένη ανάμεσα στον Ιρλανδό Σάμιουελ Μπέκετ και στον γάλλο συγγραφέα Αντρέ Μαλρό, ενώ υποψήφιοι ήταν την ίδια χρονιά η Σιμόν ντε Μπουβουάρ,  ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες, ο Πάμπλο Νερούδα και ο Γκράχαμ Γκριν.

Τέσσερα από τα μέλη της επιτροπής υποστήριξαν τον Μπέκετ και δύο τον Μαλρό, ενώ αντιρρήσεις κατά του Ιρλανδού διατυπώθηκαν κυρίως από τον πρόεδρο της επιτροπής Αντερς Oστερλιγνκ, ο οποίος επί σειρά ετών είχε κάνει εκστρατεία εναντίον του Μπέκετ. Ο Οστερλινγκ έθεσε υπό αμφισβήτηση το αν η γραφή ενός «δεικτικά αρνητικού ή μηδενιστικού χαρακτήρα» όπως του Μπέκετ ανταποκρινόταν στην πρόθεση, όπως διατυπώθηκε στη διαθήκη του Αλφρεντ Νομπέλ, να επιβραβεύει «το πρόσωπο εκείνο το οποίο στον χώρο της λογοτεχνίας παρήγαγε το πλέον εξαίρετο έργο προς μια ιδεαλιστική κατεύθυνση».

Κι ενώ ο Οστερλινγκ αναγνώρισε την πιθανότητα ότι πίσω από τα «καταθλιπτικά κίνητρα» του Μπέκετ θα μπορούσε να υποφώσκει μια «μυστική υπεράσπιση της ανθρωπότητας», αλλά στα μάτια των περισσότερων αναγνωστών, είπε, «παραμένει μια καλλιτεχνικά σκηνοθετημένη ποίηση φαντασμάτων, η οποία χαρακτηρίζεται από μια απύθμενη περιφρόνηση για τον άνθρωπο κατάσταση».

Ο βασικός υποστηρικτής του Μπέκετ στην επιτροπή, Καρλ Ράγκναρ Γκιέροφ, θεώρησε ότι το «σκοτεινό όραμα» του Μπέκετ δεν ήταν «έκφραση εχθρότητας και μηδενισμού». Ο Μπέκετ, υποστηρίζει, «απεικονίζει την ανθρωπότητα όπως την έχουμε δει όλοι, τη στιγμή που παραβιάζεται πιο έντονα» και ψάχνει στα βάθη της εξαχρείωσης, διότι ακόμα και εκεί «υπάρχει η δυνατότητα αποκατάστασης».

O Mπέκετ απορρίφθηκε για το βραβείο έναν χρόνο νωρίτερα, το 1968, αλλά τελικά το 1969 αναδείχθηκε νικητής. Ο Οστερλινγκ δεν πήρε τον λόγο από βήματος κατά την τελετή απονομής. Τον αντικατέστησε ο Γκιέροφ, ο οποίος ανέπτυξε επιπλέον τα επιχειρήματα που διατύπωσε ενώπιον της επιτροπής υπέρ του Μπέκετ λέγοντας πως το έργο του νικητή «πηγαίνει εις βάθος», διότι «μόνο εκεί η απαισιόδοξη σκέψη και η ποίηση μπορούν να κάνουν το θαύμα τους. Τι παίρνει κάποιος όταν εκτυπώνεται ένα αρνητικό; Κάτι θετικό, μια διευκρίνιση, με το μαύρο να αποδεικνύει ότι είναι το φως της ημέρας κι ότι τα μέρη που βρίσκονται κάτω από τη βαθύτερη σκιά είναι εκείνα που αντικατοπτρίζουν την πηγή του φωτός».

Ο Μπέκετ αποδέχτηκε το βραβείο, αλλά δεν πήγε στη Στοκχόλμη για να το παραλάβει, ούτε έδωσε την καθιερωμένη διάλεξη. Η διαφωνία μεταξύ των μελών της επιτροπής, δε, παρέμεινε επτασφράγιστο μυστικό για μισό αιώνα, σε αντίθεση με όσα συμβαίνουν σήμερα, όταν η απόφαση βράβευσης του αυστριακού συγγραφέα Πέτερ Χάντκε κατά την περσινή χρονιά προκάλεσε το μποϊκοτάρισμα της τελετής από τον πρώην μόνιμο γενικό γραμματέα της Σουηδικής Ακαδημίας, Πέτερ Ενγκλουντ, και επιπλέον παραιτήσεις.