Σωτήρης Παναγιώτης

«Οτι όλα τα μέλη ενός πολιτικού κόμματος πρέπει να θεωρούνται ως διανοούμενοι, αυτή είναι μια παραδοχή που μπορεί να οδηγήσει σε καλαμπούρια και καρικατούρες· κι όμως, εάν το σκεφτούμε, τίποτα δεν είναι πιο ακριβές». Με αυτή τη φράση, από το «Τετράδιο 12», προσπάθησε ο Αντόνιο Γκράμσι, που έφυγε από τη ζωή στις 27 Απριλίου του […]

Το ερώτημα για το πολιτικό κόμμα στοιχειώνει τα πολιτικά ρεύματα που αναφέρονται στην Αριστερά για σχεδόν δύο αιώνες. Αλλωστε, παρότι το κείμενο που αποτελεί τη γενέθλια στιγμή πολλών ρευμάτων είχε τον τίτλο Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος, μάλλον δεν προσέφερε ακριβώς μια θεωρία της οργάνωσης που θα οδηγούσε την ταξική πάλη έως τον κομμουνισμό, ενώ και […]

Το αποτέλεσμα των γαλλικών εκλογών επανέφερε το ερώτημα για τη θέση της Ακρας Δεξιάς στην ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή. H προοπτική να κατακτήσει την κυβερνητική εξουσία ένας ακροδεξιός σχηματισμός κινητοποιεί αντανακλαστικά για τον κίνδυνο από τον «λαϊκισμό» ή για το ενδεχόμενο να διακυβευτεί ο ατλαντικός προσανατολισμός της Γαλλίας, εάν εκλεγεί η Μαρίν Λεπέν. Την ίδια στιγμή […]

Στα πρώτα μεταψυχροπολεμικά χρόνια μια έννοια κυριαρχούσε, αποτελώντας ταυτόχρονα αναλυτικό εργαλείο αλλά και «σύνθημα» (στη χώρα μας και υποχρεωτική ενότητα στο μάθημα της Εκθεσης – Εκφρασης): η παγκοσμιοποίηση. Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης, η διάλυση του «σοσιαλιστικού μπλοκ», η διεκδίκηση από την Κίνα να ενταχθεί πλήρως στις διαδικασίες καπιταλιστικής διεθνοποίησης, η διαρκής αύξηση του μεγέθους […]

Μία από τις σημαντικότερες αλλαγές στον σύγχρονο κόσμο είναι ο τρόπος που αναγνωρίζουμε και σταδιακά αποδεχόμαστε ότι το φάσμα των ανθρώπινων διαπροσωπικών σχέσεων είναι πολύ πιο σύνθετο από το στερεότυπο του ζεύγους ατόμων διαφορετικού φύλου σε μια σχέση επικυρωμένη με τα «δεσμά του γάμου» και με ορίζοντα τη δημιουργία μιας «πυρηνικής οικογένειας». Η παραδοχή αυτή […]

Ενα πρόσφατο εξώφυλλο του περιοδικού «Economist» που αναφερόταν στη «σταλινοποίηση» της Ρωσίας ήρθε να συμπληρώσει ένα πλήθος από αναφορές που όλες τους είχαν ως κοινό τόπο τούς παραλληλισμούς ανάμεσα στη Ρωσία και την πάλαι ποτέ ΕΣΣΔ. Με μία έννοια, η ίδια η ύπαρξη και η πολιτική της σημερινής Ρωσίας παρουσιάζεται είτε ως συνέχεια της ΕΣΣΔ […]

Εάν κανείς παρατηρήσει τη δυτική δημόσια σφαίρα με αφορμή τον πόλεμο στην Ουκρανία, θα διαπιστώσει πίσω από τις εκφράσεις αλληλεγγύης και αποτροπιασμού για τη βαναυσότητα των ρωσικών στρατιωτικών επιχειρήσεων ένα μείγμα ανακούφισης και θριαμβολογίας. Είναι ως εάν επιτέλους οι κυβερνήσεις, οι διεθνείς οργανισμοί, τα πολιτικά κόμματα, τα μέσα ενημέρωσης που ορίζουν αυτό που συνήθως περιγράφουμε […]

Στο μακρινό 1932 ο Καρλ Σμιτ επέμενε ότι η έννοια του πολιτικού στηρίζεται στη σχέση φίλου και εχθρού. Ο τρόπος που η έννοια της εχθρότητας, της αντιπαλότητας, του ανταγωνισμού τοποθετείται στο κέντρο της ίδιας της έννοιας του πολιτικού, κατά τρόπο ανάλογο με το πώς ο Χομπς έβαλε τον πόλεμο στην καρδιά της «φυσικής κατάστασης», και […]

«Η μητέρα που παράγει όλες τις παράλογες μορφές» γράφει ο Μαρξ στον τρίτο τόμο του Κεφαλαίου, αναφερόμενος στο τοκοφόρο κεφάλαιο και τον τρόπο που το χρέος μπορεί να εμφανίζεται στην αντίληψη του τραπεζίτη ως εμπόρευμα. Ωστόσο, θα μπορούσε να αναφέρεται και στην ίδια την αγορά, ή τουλάχιστον ορισμένες εκδοχές αγοράς που βλέπουμε γύρω μας και […]

Πόσο πραγματική είναι η εικονική πραγματικότητα; Το ερώτημα αυτό μπορεί να φαντάζει εύκολο να απαντηθεί: Μα προφανώς δεν είναι πραγματική, εφόσον είναι εικονική και αυτό ακριβώς την κάνει εξ ορισμού μη πραγματική. Ωστόσο, για φιλοσόφους όπως ο Ντέιβιντ Τσάλμερς και το πρόσφατο βιβλίο του με τίτλο «Reality+. Virtual worlds and the problems of philosophy» (Πραγματικότητα+. […]

Μία από τις πιο ενδιαφέρουσες πλευρές της συζήτησης στην Αμερική μετά το κίνημα Black Lives Matter, ήταν αυτή που αφορούσε την κατάργηση της αστυνομίας, ή έστω την αποχρηματοδότησή της. Η συζήτηση αυτή δεν είναι άσχετη από την επίγνωση ότι τις τελευταίες δεκαετίες η σημαντική επένδυση στις αστυνομικές αρχές, στην αύξηση του αριθμού των αστυνομικών, στην […]

Αρκετά γαλλικά μέσα ενημέρωσης στηλίτευσαν την επιλογή των εκδόσεων Seuil να δημοσιεύσουν ένα ανώνυμο «Μανιφέστο συνωμοσιολογίας» (Manifeste Conspirationniste), επισημαίνοντας μάλιστα ότι πρόκειται για ένα παράδειγμα αριστερής συνωμοσιολογίας, που καταλήγει σε θέσεις κατά των εμβολίων και γενικά των μέτρων κατά της πανδημίας. Ολα αυτά δεν είναι άσχετα και με το πολιτικό κλίμα της Γαλλίας, όπου ιδίως […]

Το ερώτημα για τη σχέση πολιτικής και οικολογίας μπορεί να φαντάζει ακόμη και ως κάτι που παραπέμπει σε μια ταυτολογία. Και αυτό γιατί μπορεί να υπήρξαν οικολογικά ρεύματα ή οργανώσεις, που διεκδίκησαν να αποστασιοποιηθούν από πολιτικές τάσεις, θεωρώντας ότι αποτελούν ένα κατεξοχήν περιβαλλοντικό κίνημα, εντούτοις σε μεγάλο βαθμό η οικολογία διεκδίκησε να είναι ένα πολιτικό […]

Η κρίση των κομμάτων είναι μια φράση που ακούγεται με διάφορους τρόπους από τα τέλη της δεκαετίας του 1970. Είναι από αυτούς τους «κοινούς τόπους» που χρησιμοποιούμε για φαινόμενα που συχνά δεν συνδέονται απαραίτητα, όμως, μας βοηθούν να έχουμε μια βολική μετωνυμία που επιτρέπει έναν βαθμό συνεννόησης, όταν προσπαθούμε να τα ερμηνεύσουμε. Θα μπορούσε κάποιος […]

«Μια κοινωνική επιστήμη: η φυσική». Αυτόν τον προκλητικό τίτλο έδωσε ο φυσικός Ζαν-Μαρκ Λεβί-Λεμπλόν σε ένα κείμενο του 1976 που αργότερα περιέλαβε στο βιβλίο του «L’ Esprit de Siel» (Seuil, 1984). Με αυτόν τον τρόπο ο Λεβί-Λεμπλόν, που λίγα χρόνια νωρίτερα επιμελήθηκε τη συλλογική κειμένων «(Αυτο)κριτική της επιστήμης» (στα ελληνικά κυκλοφόρησε το 1973 από τις […]

Η είδηση ότι ένα από τα ανερχόμενα πολιτικά ρεύματα στη Νότια Κορέα είναι ένα ρητά «αντιφεμινιστικό» κίνημα, με κεντρικό σύνθημα «ενάντια σε αυτές που μισούν τους άντρες», υπενθυμίζει  ότι σε πείσμα μιας υποτιθέμενης «καθολικής» αποδοχής βασικών θέσεων και αιτημάτων του φεμινιστικού κινήματος, τουλάχιστον στο θεσμικό πλαίσιο και την επίσημη ρητορική των περισσότερων φιλελεύθερων δημοκρατιών, ένας […]

Το τελευταίο βιβλίο του ιταλού ιστορικού Εντσο Τραβέρσο, με τίτλο «Revolution. An Intellectual History (Επανάσταση. Μια διανοητική ιστορία)» που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Verso, προσφέρει μια εντυπωσιακή επιστροφή σε μια έννοια που με έναν τρόπο θεωρείται εξόριστη από το σύγχρονο πολιτικό λεξιλόγιο, παρότι αποτελεί μια θεμελιώδη έννοια της νεωτερικότητας. Ο τρόπος που η έννοια της […]

«Πράγματι, πόσες φορές, εδώ και εκατό χρόνια δεν μίλησαν οι αντίπαλοι του εργατικού κινήματος για “κρίση του μαρξισμού”; Το έκαναν όμως με τον δικό τους τρόπο, για να αναγγείλουν τη χρεοκοπία και τον θάνατο του μαρξισμού. Εκμεταλλεύονταν τις δυσκολίες τις αντιφάσεις και τις αποτυχίες του εργατικού κινήματος, προς μεγάλο όφελος της αστικής ταξικής πάλης. Σήμερα, […]

Οι προσεκτικοί αναγνώστες του Μισέλ Φουκό γνωρίζουν ότι στο έργο του κάνει μια διάκριση ανάμεσα στην πειθαρχική εξουσία και τη βιοπολιτική με την πλήρη έννοια. Η πρώτη αποτυπώνεται, εάν μιλάμε για τη διαχείριση ζητημάτων που αφορούν την υγεία, σε πρακτικές όπως οι καραντίνες ή ο υποχρεωτικός εγκλεισμός των αρρώστων στο σπίτι τους για να μη […]

Η αντίληψη ότι η ανθρώπινη ιστορία χαρακτηρίζεται από μια επιταχυνόμενη οικονομική ανάπτυξη, οριζόμενη ως διαρκώς αυξανόμενη παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών, είναι ένα κατεξοχήν γέννημα της νεωτερικότητας. Αλλωστε αναλογεί σε πραγματικές ιστορικές δυναμικές. Στους οκτώ αιώνες που ακολούθησαν την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας δεν υπήρξε ουσιαστικά καμία οικονομική ανάπτυξη στην Ευρώπη. Ανάμεσα στο 1300 και το […]

Ο Τζιουζέπε Κόσπιτο είναι ένας σημαντικός εκπρόσωπος της τρέχουσας γενιάς ιταλών μελετητών του Γκράμσι και εργάζεται μαζί με τον Φάμπιο Φροζίνι και τον Τζιάνι Φραντσιόνι για τη νέα κριτική έκδοση των «Τετραδίων της φυλακής» που ολοκληρώνει και συμπληρώνει το έργο του Βαλεντίνο Τζερατάνα, επιμελητή της πρώτης κριτικής έκδοσης του 1975. Ο Κόσπιτο, που πριν από […]

Αν εξαιρέσουμε τα πρώτα χρόνια μετά τη Μεταπολίτευση, όταν ακόμη υπήρχαν φόβοι – δικαιολογημένοι ή αδικαιολόγητοι, μικρή σημασία έχει – για ένα νέο πραξικόπημα, εδώ και αρκετά χρόνια, το «Ποτέ ξανά!» δεν αποτελεί τόσο ένα αίτημα ή μια έκκληση για «δημοκρατική επαγρύπνηση», αλλά περισσότερο διαπίστωση για μια συνθήκη που θεωρείται ολοένα και περισσότερο δεδομένη. Ακόμη και η […]

Ενα από τα χαρακτηριστικά των παραλλαγών της σύγχρονης Ακροδεξιάς από τις κυβερνήσεις στην Ουγγαρία και στην Πολωνία έως τον Ντόναλντ Τραμπ και τους οπαδούς του και τη Βραζιλία του Ζαΐρ Μπολσονάρο είναι η επίμονη άρνηση των επιστημονικών δεδομένων για την κλιματική αλλαγή και η αμφισβήτηση της καθολικής συναίνεσης της επιστημονικής κοινότητας ότι η αύξηση της […]