Το 2011 ήταν η χρονιά της Αραβικής Ανοιξης. Για μια σύντομη και συναρπαστική στιγμή, οι άραβες πολίτες εξεγέρθηκαν μαζικά, αμφισβητώντας τους αυταρχικούς ηγεμόνες τους. Τα αιτήματά τους ήταν δίκαια: «Ψωμί, ελευθερία, κοινωνική δικαιοσύνη». Το σύνθημα αντανακλούσε μια διάρρηξη του κοινωνικού συμβολαίου, στο πλαίσιο του οποίου οι κυβερνήσεις απαιτούσαν απόλυτη υπακοή από τους πολίτες τους χωρίς να τους παρέχουν κοινωνικά, πολιτικά ή οικονομικά οφέλη.
Κάνοντας την κατάσταση χειρότερη, οι δικτάτορες προετοίμαζαν τους γιους τους για να τους διαδεχθούν, απειλώντας να διαιωνίσουν τη δικτατορία. «Ο λαός απαιτεί την πτώση του καθεστώτος» έγινε η καθολική ιαχή κάθε επανάστασης της Αραβικής Ανοιξης.
Η πρώτη σπίθα της επανάστασης άναψε στην Τυνησία τον Δεκέμβριο του 2010, όταν ένας πωλητής λαχανικών ονόματι Μοχάμεντ Μπουαζίζι αυτοπυρπολήθηκε σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την καταπίεση και την αδιαφορία της κυβέρνησης στην αγροτική πόλη Σιντί Μπουζίντ. Η πράξη απόγνωσης αντικατόπτρισε την ευρεία κοινωνική αναταραχή στην Τυνησία… και σε ολόκληρο τον αραβικό κόσμο.
Εικόνες από τις λαϊκές διαμαρτυρίες στις πόλεις της Τυνησίας μεταδόθηκαν σε ολόκληρο τον αραβικό κόσμο μέσω δορυφορικής τηλεόρασης. Οι πολίτες άλλων αραβικών χωρών θαύμαζαν το θάρρος των Τυνήσιων, που τολμούσαν να ορθώσουν το ανάστημά τους απέναντι στο καταπιεστικό καθεστώς του ισόβιου προέδρου τους Ζιν ελ Αμπιντίν Μπεν Αλι. Κι όμως, καθώς ο αριθμός των διαδηλωτών αυξανόταν και ο στρατός της Τυνησίας αρνούνταν να επέμβει εναντίον τους, ο Μπεν Αλι έκανε το αδιανόητο. Επειτα από 23 χρόνια στην εξουσία, εγκατέλειψε τη χώρα στις 14 Ιανουαρίου 2021.
Η εξέγερση στην Τυνησία εξελίχθηκε σε επανάσταση που ενέπνευσε τον υπόλοιπο αραβικό κόσμο.
Ο λαός της Αιγύπτου ήταν ο επόμενος. Ο πρόεδρος Χόσνι Μουμπάρακ κυβερνούσε για τριάντα χρόνια, υποστηριζόμενος πλήρως από τις αιγυπτιακές ένοπλες δυνάμεις. Στις 25 Ιανουαρίου του 2011, διαδηλωτές κατέκλυσαν την κεντρική πλατεία Ταχρίρ του Καΐρου. Παρέμειναν εκεί για 18 ημέρες, πριν ο Μουμπάρακ αντιμετωπίσει το αναπόφευκτο και παραιτηθεί. Η Αίγυπτος είναι η πολυπληθέστερη χώρα στον αραβικό κόσμο, με τον μεγαλύτερο στρατό. Αν ο λαός μπορούσε να ανατρέψει το καθεστώς στην Αίγυπτο, θα μπορούσε να το κάνει οπουδήποτε.
Διαμαρτυρίες ξέσπασαν σε μια γρήγορη αλληλουχία σε ολόκληρο τον αραβικό κόσμο: στη Λιβύη, το Μπαχρέιν και την Υεμένη τον Φεβρουάριο του 2011 και στη Συρία τον Μάρτιο. Ο διεθνής Τύπος άρχισε να καλύπτει τις εξεγέρσεις της Αραβικής Ανοιξης ως ένα μοντέλο, στο οποίο ο λαός καταλάμβανε μια κεντρική τοποθεσία και παρέμενε εκεί μέχρι την πτώση του καθεστώτος. Ωστόσο, κάθε αραβική χώρα είχε τη δική της πολιτική κουλτούρα και η Αραβική Ανοιξη εξελίχθηκε διαφορετικά σε κάθε πλαίσιο, με χειρότερα αποτελέσματα.
Η ξένη επέμβαση οδήγησε στην εξάλειψη της εξέγερσης στο Μπαχρέιν, όταν η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα έστειλαν τους στρατούς τους για να διαλύσουν τους διαδηλωτές. Η Βρετανία, η Γαλλία και οι ΗΠΑ έστειλαν στρατιωτικές δυνάμεις για να βοηθήσουν τους διαδηλωτές να ολοκληρώσουν την επανάστασή τους στη Λιβύη. Οι εξεγέρσεις οδήγησαν σε καταστροφικούς εμφύλιους πολέμους στη Λιβύη και στην Υεμένη. Στη Συρία, η επανάσταση κατέληξε σε πόλεμο μεταξύ της κυβέρνησης και της αντιπολίτευσης, ο οποίος θα διαρκούσε πάνω από 13 χρόνια, μέχρι την τελική κατάρρευση του καθεστώτος του Μπασάρ αλ Ασαντ τον Δεκέμβριο του 2024.
Κάθε άλλο παρά ένα κίνημα για ειρηνική αλλαγή, η Αραβική Ανοιξη είχε ως αποτέλεσμα εκατοντάδες χιλιάδες θύματα και εκατομμύρια εκτοπισμένους σε ολόκληρο τον αραβικό κόσμο. Ακόμη και οι επιτυχημένες επαναστάσεις κατέληξαν ξανά σε αυταρχική διακυβέρνηση – στην Αίγυπτο, μια υποστηριζόμενη από τον στρατό αντεπανάσταση ανέτρεψε τον πρώτο δημοκρατικά εκλεγμένο πρόεδρο της Αιγύπτου το 2013, φέρνοντας στην εξουσία τον πρώην αρχιστράτηγο Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι. Ο πρόεδρος Κάις Σαΐντ αντικατέστησε το Σύνταγμα της Τυνησίας του 2014 με ένα πολύ πιο αυταρχικό το 2022.
Το μάθημα της Αραβικής Ανοιξης είναι ότι δεν αρκεί η ανατροπή ενός καθεστώτος με λαϊκές διαδηλώσεις. Μια επιτυχημένη επανάσταση δημιουργεί ένα κενό εξουσίας και οι επαναστάτες χρειάζονται τόσο οργάνωση, όσο και σχέδια για να καλύψουν το κενό. Διαφορετικά, άνδρες με όπλα καταλαμβάνουν την εξουσία, αναιρώντας τα κέρδη του κινήματος.
← Επιστροφή στο μενού του αφιερώματος
