Η Νέλλη Πουλοπούλου φτιάχνει «Ανθρώπινους ζωολογικούς κήπους»

Στο φόβο της  ετερότητας πάνω στην οποία χτίζονται προσωπικοί και κοινωνικοί μηχανισμοί συμπεριφορών, εστιάζει η θεατρική performance «Ανθρώπινοι ζωολογικοί κήποι: Όν» που κάνει πρεμιέρα στις 13 Οκτωβρίου στο Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων (Κύπρου 91Α και Σικίνου 35Α, Κυψέλη, τηλ. 213.00.40.496).

Οι  Νέλλη Πουλοπούλου, Βάλυ Ιωάννου και Άννα Τζάκου κάθε Σάββατο και Κυριακή στις 21.00 στήνουν μια περιήγηση στη σχέση μεταξύ σώματος-νου. Διεισδύουν στα προσωπικά δεδομένα που δημιουργούνται από τις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες και εξετάζει το κατά πόσο υπάρχει – και πού βρίσκεται – η ελεύθερη βούληση.

Η παράσταση είναι το τελευταίο μέρος της τριλογίας «Ανθρώπινοι ζωολογικοί κήποι» και είναι εμπνευσμένη από τις εθνολογικές εκθέσεις «Negro Villages» που διεξάγονταν τον 18ο, 19ο και στις αρχές του 20ού αιώνα.

Η Νέλλη Πουλοπούλου υπογράφει την έρευνα, τη σκηνοθεσία και το κείμενο της παράστασης, μιλάει στα «Νέα»  για την ιδέα που την έφερε στη σκηνή, τα μηνύματα του έργου και το χορό του.

Πώς προέκυψε η ιδέα για την παράσταση;

Η αρχική σύλληψη έγινε το 2014 με τη μορφή ερωτημάτων. Γιατί συνεχίζω να ζω μια ζωή που δε μου αρέσει; τι μπορώ να κάνω για να μου αρέσει; Υπάρχουν άλλοι που αισθάνονται σαν εμένα; τι κάνουν αυτοί; Γιατί συνεχίζουμε ως κοινωνίες να επαναλαμβάνουμε ανώφελες και παράλογες συμπεριφορές; Γιατί επιμένουμε να λειτουργούμε με τα ίδια δεδομένα; Ξεκίνησα τότε μια έρευνα με τους μαθητές μου, θεωρητική και πρακτική. Δώσαμε τον τίτλο “Shake the facts” και ουσιαστικά ψάξαμε πως μπορούμε να ανακινήσουμε τα προσωπικά και κοινωνικά δεδομένα ώστε να ξαναδούμε ποιες ακλόνητες πεποιθήσεις καθορίζουν τις αξίες και τις θέσεις μας και με ποιες συμπεριφορές εκφράζονται.

Η ερευνητική διαδικασία βασίστηκε στο διάλογο, σε ερωτηματολόγια και συνεντεύξεις. Ένα μεγάλο μέρος της δουλειάς έγινε στο στούντιο στην προσπάθεια να ανακαλύψουμε τι χώρο λαμβάνουν αυτές οι πεποιθήσεις στο σώμα. Η συνθήκη των ανθρώπινων ζωολογικών κήπων, των εκθέσεων δηλαδή ζωντανών ανθρώπων, ιθαγενών και οικονομικών σκλάβων που πραγματοποιούνταν στο τέλος του προηγούμενου και στις αρχές του 20ου αιώνα, έγινε η αφορμή της μορφής των τριών παραστάσεων που δημιούργησα σε συνεργασία με πολλούς καλλιτεχνικούς συνεργάτες, ομάδες και συλλογικότητες.  Χρησιμοποιήσαμε αυτή τη συνθήκη για να βάλουμε τη σχέση εκθέτη εκτιθέμενου στο μικροσκόπιο. Τα πρώτα δύο έργα της τριλογίας εστίαζαν σε κοινωνικές συμπεριφορές και στερεότυπα και εξέταζαν το πως αυτά ακολουθούνται ανά περιπτώσεις. Το τελευταίο έργο, “To ον” είναι μια σύμπραξη με τη φίλη και συνεργάτιδα Βάλυ Ιωάννου με την οποία δημιουργήσαμε την ομάδα NV Sisterhood. Συμπυκνώνει την έρευνα και τα αποτελέσματά της στο άτομο, του οποίου η δύναμη θεωρώ ότι είναι τεράστια. Βασίζεται σε αυτοβιογραφικά στοιχεία και είναι μια αυτοψία των λαθών ενός συγκεκριμένου προσώπου.

Ο φόβος της ετερότητας που επηρεάζει τους μηχανισμούς των ανθρωπίνων συμπεριφορών, στην παράστασή σας πώς μεταμορφώνεται σε κίνηση;

«Ο φόβος για το άλλο το ξένο, εσωκλείεται σε κάθε τι άλλο, ξένο. Φοβάμαι μια ξένη μορφή, μια ξένη ιδέα, μια ξένη γλώσσα. Φοβάμαι οτιδήποτε ξεφεύγει από τα μονοπάτια του γνωστού μου κόσμου. Τώρα τελευταία, φοβάμαι και τον εαυτό μου γιατί έχει γίνει ο άλλος”, λέμε στην παράσταση. Θεωρούμε ότι ο μεγαλύτερος φόβος υπάρχει για το διαφορετικό μέσα μας. Είναι αυτός ο σκοτεινός εαυτός, αυτός που δεν κάνει ό,τι του λέμε, που θέλουμε να πατάξουμε. Αυτόν είναι που φοβόμαστε και τον καταδικάζουμε σε σιωπή. Αποφεύγουμε να ακούσουμε την άλλη πλευρά, την άρρωστη, την άσχημη, τη φριχτή. Μας γεννήθηκε η ανάγκη να κατανοήσουμε τόσο τα φωτεινά όσο και τα σκοτεινά σχήματα. Και ο οδηγός για αυτό είναι το σώμα. Ανακαλύψαμε ότι πολλές απλές σωματικές επιθυμίες εμποδίζονται με εγκεφαλικές προσταγές και έτσι οδηγούμαστε σε σύγκρουση. Ακολουθούμε ένα καταιγιστικό ρυθμό επιβολής διαταγών του εγκέφαλου πάνω στο σώμα. Ουσιαστικά αυτή τη σχέση πραγματευόμαστε, τη διάδραση νου και σώματος.

Η ελεύθερη βούληση, πώς αναδεικνύεται μέσα την παράστασή σας;

Αναρωτηθήκαμε που και πότε υπάρχει ελεύθερη βούληση, να μπορεί δηλαδή κανείς να δρα σύμφωνα με τις επιθυμίες του, οι οποίες λειτουργούν σε σχέση αλλά και ανεξάρτητα από τις κοινωνικές παραδοχές. Το σώμα στάθηκε ο οδηγός μας, επιτρέψαμε σε αυτό να λειτουργήσει ελεύθερα, εκφράσαμε καταρχήν τις κλισέ συμπεριφορές και σωματοποιήσαμε με δράσεις τα στερεότυπα κοινωνικά και προσωπικά για να καταλάβουμε το μέγεθός τους και το ποσοστό που καταλαμβάνουν στη ζωή μας. Αναπόφευκτα ήρθε η απουσία τους. Το σώμα ξέρει πότε να σταματά, να ξεκουράζεται ή να αντιδρά. Σε αυτήν την απουσία στερεοτύπων βρήκαμε την ελεύθερη βούληση.

Στην παράστασή σας αντιμετωπίζεται τον άνθρωπο ως το τέλειο παράδειγμα προς αποφυγή; Γιατί;

Υιοθετήσαμε μια ειρωνική διάθεση. Χρησιμοποιούμε τον άνθρωπο ως έκθεμα και πραγματευόμαστε τα ελαττώματά του. Ο εκθέτης εξαρχής θεωρεί το ελάττωμα, το λάθος, κακό, και θέλει να το εξορίσει, να το εξαφανίσει. Το λάθος όμως είναι μια πλευρά της αλήθειας. Για κάποιο λόγο έγινε. Μας μιλάει, μας εξηγεί τις αιτίες. Το λάθος είναι ο οδηγός μας για το σωστό, όπως και η αρρώστια για την υγεία. Μπορούμε τέλεια να αποφύγουμε το λάθος όταν θα έχουμε τέλεια πεθάνει. Στην παράσταση θέλουμε να αποφύγουμε την αποφυγή. Θέλουμε να ζήσουμε για λίγα λεπτά την επανένωση.

Πώς επί σκηνής στήνετε μια μονάδα που μπορεί να μεταμορφωθεί σε πολλά πράγματα που να την απαρτίζουν;

Μια μονάδα μεταμορφώνεται καθημερινά. Άλλο πρόσωπο έχει στη δουλειά και άλλο στον ύπνο, άλλο στη συνάντηση με έναν άνθρωπο και άλλη μέ έναν άλλο. Το περιβάλλον του κάθε ανθρώπου το καθημερινό, συνεχώς  μεταβαλλόμενο περιβάλλον, διαμορφώνει το συνονθύλευμα της μονάδας του. Ποτέ δεν είναι ολόιδιο σε καμιά στιγμή. Στην παράσταση αφηγούμαστε επεισόδια από τη ζωή ενός συγκεκριμένου ανθρώπου χωρίς να αποκλείουμε την πιθανότητα να ανήκουν και στη ζωή ενός άλλου. Άλλωστε όπως έχουμε δει πολλές φορές υπάρχουν ίδιες συμπεριφορές διαφορετικών ανθρώπων. Η ταύτιση αυτή μας βοηθάει να κατανοήσουμε θεμελιώδεις ανάγκες, πρωταρχικές αξίες και να μεταφερθούμε από το αυτοαναφορικό στο συλλογικό. Παρουσιάζουμε τις διαφορετικές εκφάνσεις κάποιου και αναζητούμε τη σύνδεσή του με το σύνολο.

Κατά τη γνώμη σας, έτσι όπως βασίζουν οι σύγχρονες κοινωνίες, οι ανθρώπινοι ζωολογικοί κήποι, θα μπορούσαν στο μέλλον να αποτελέσουν μια πραγματικότητα και να ξεφύγουν απ’ την καλλιτεχνική φαντασία;

Οι σύγχρονες κοινωνίες είναι κατεξοχήν τέτοιοι κήποι, με διαφορετική μορφή αλλά πάντα με το στοιχείο της έκθεσης ζωντανό. Λατρεύουμε να εκθέτουμε πράγματα, καταστάσεις συμπεριφορές και να τα κρίνουμε, να τα σχολιάζουμε σε μια μόνιμη αναζήτηση της ανωτερότητάς μας. Υπάρχει μια πολύ σταθερή δομή στον κύκλο εκθέτω, επεξεργάζομαι, κρίνω αποφασίζω. Είναι φυσιολογικό ως κάποιο βαθμό. Είναι όμως καταστροφικό όταν γίνεται μανία. Το κέρδος του καλύτερου, του πιο δυνατού, του πιο έξυπνου, του πιο πλούσιου. Ο θεός είναι το κέρδος και το κέρδος είναι ο θεός. Τι θα γινόταν άραγε αν σταματούσαμε να κερδούσαμε και απολαμβάναμε όσα έχουμε κερδίσει; Έχουν κερδηθεί μάχες, έχουν υπογραφεί συμφωνίες για αξιοπρεπή κοινωνική διαβίωση, έχουν κατακτηθεί επιστημονικά δεδομένα. Γιατί συνεχίζουμε να ζούμε σαν να μην έχουν αυτά συμβεί;