«Η ααπάς χορεύγ’ αλλού κ’ εσένα περιπαίζει»

Η εκάστοτε τοπική κουζίνα, οι παραδοσιακές συνταγές, τα τοπικά προϊόντα, είναι συνήθως η πιο σύντομη οδός για να γνωρίσει κάποιος ένα μέρος. Δεν είναι η μόνη και δεν αρκεί. Χρειάζεται επιτόπια αυτοψία. Μια επίσκεψη με διαμονή μερικών ημερών. Και πάλι αυτή ίσως να μην είναι αρκετή.

Ειδικά για τόπους που μεσολαβεί θάλασσα και το ταξίδι μπορεί να διαρκεί και οκτώ ώρες με το πλοίο της γραμμής, στις επικρατούσες συνθήκες, κάτι τέτοιο μπορεί να λειτουργεί αποτρεπτικά.

Ωστόσο χάρη σε κάποιους ευπατρίδες, από την αγάπη για τον τόπο και τους ανθρώπους του, υπάρχουν εκδόσεις με μεράκι που κληροδοτούν στους νεότερους πολιτιστικές κληρονομιές και παραδόσεις διατηρώντας την ταυτότητα της περιοχής.

Μια τέτοια έκδοση είναι και η «Μούσα Ολύμπου Καρπάθου», προϊόν της αγάπης του Καρπάθιου Γεώργιου Α. Χαλκιά για τον γενέθλιο τόπο του, την Ολυμπο Καρπάθου. Την επανεξέδωσε η Αδελφότητα Απανταχού Ολυμπιτών «Η Δήμητρα».

Ο τίτλος εύγλωττος. Ο αείμνηστος εκπαιδευτικός με εργατικότητα μυρμηγκιού συγκέντρωσε στο βιβλίο που εξέδωσε με δικά του έξοδα το 1980, μια πλούσια συλλογή παραδοσιακών τραγουδιών του ορεινού οικιστικού συνόλου, διασώζοντας έναν μεγάλο λογοτεχνικό πλούτο.

Ο Χαλκιάς στηρίχθηκε στην προφορική παράδοση, σε διηγήσεις μερακλήδων και τραγουδιστάδων της ανθρώπινης αετοφωλιάς και προσωπικά βιώματα και στις 351 σελίδες του βιβλίου του ο αναγνώστης θα έχει την ευκαιρία να κάνει μια περιδιάβαση, μέσα από εκατοντάδες τραγούδια αποτυπωμένα στο τοπικό γλωσσικό ιδίωμα, στην αγέρωχη Ολυμπο, στην παράδοσή της, στους ανθρώπους της και την ψυχοσύνθεσή τους.

Με παραστατικό τρόπο περιγράφει το αδρό ανάγλυφο της Ολύμπου που την παρομοιάζει με εκείνο το λουλούδι που του είχε δείξει η μητέρα του και φύεται μόνον εκεί σε χαρακιές της γης, σε βράχια, έχει βαθυπράσινα αγκαθωτά φυλλώματα και ένα κατακόκκινο άνθος.

Στις πρώτες σελίδες κάνει μια ιστορική, χρονολογική ανασκόπηση, εξηγεί την ανάγκη που ώθησε στο μακρινό παρελθόν Καρπάθιους να σκαρφαλώσουν στο όρος Ολυμπος και να ριζώσουν τις ζωές τους στο τέλος μιας μικρής κοιλάδας, στα βορειοδυτικά πρανή του βουνού που οι ντόπιοι αποκαλούν Ορος (σήμερα Προφήτης Ηλίας από το ομώνυμο ξωκκλήσι) και στη συνέχεια εστιάζει στην κοινωνική ζωή τους, στις εορταστικές εκδηλώσεις στις οποίες πρωταγωνιστούσαν η λύρα και η τσαμπούνα με στίχους που έχουν δάνεια από την αρχαϊκή διάλεκτο (άουλος, ο άβουλος, αελία, το γάλα της αγέλης, άθερος, εκείνος που δεν έχει θεριστεί), δημιουργώντας παράλληλα ένα ολόκληρο αλφαβητάρι ντοπιολαλιάς.

Οι Ολυμπίτες, ως απόγονοι Δωριαίων, αρέσκονταν σε κοινές διασκεδάσεις. Είχαν «70 σκοπούς και μόνος» (δηλαδή 71), γράφει χαρακτηριστικά ο συγγραφέας του βιβλίου, πολλοί από τους οποίους δεν σώθηκαν, μαζί τους και η «περίφημη πενταφωνία, που ήταν άγνωστο πώς γινόταν».

Από τις περιγραφές του Χαλκιά γίνεται αντιληπτό ότι οι Ολυμπίτες ήταν ανοιχτόκαρδοι άνθρωποι και εξηγεί την ύπαρξη του λαογραφικού πλούτου της Ολύμπου με τραγούδια από την Κάσο, την Κρήτη, την Ηπειρο, τη Ρούμελη και τον Μοριά, τα μεγάλα νησιά του Αιγαίου. Οι Ολυμπίτες χτίζοντας τα χωριά τους, σημειώνει ο Γεώργιος Α. Χαλκιάς, «έγιναν φημισμένοι χτιστάδες και άρχισαν να ταξιδεύουν σε Κάσο, Χιο, Κάλυμνο και ακόμα πιο μακριά. Ακούγοντας τραγούδια που τους άρεσαν στα μέρη όπου ξενιτεύουνταν για δουλειά τα έφερναν μαζί τους στην Ολυμπο».

Με πινελιές από την καθημερινότητα των κατοίκων ο συγγραφέας σε έμμετρη γραφή κάνει λεπτομερή αναφορά σε μέρη και τοπωνύμια της Ολύμπου. Στα επόμενα κεφάλαια έχει συγκεντρώσει τραγούδια του γάμου, της τάβλας, έχει ένα ιστορικό του αποκριάτικου γλεντιού, αναφέρεται στις παρέες – κινητήριες δυνάμεις των γλεντιών και των τραγουδιών και παραθέτει λογιών λογιών μαντινάδες: ερωτικές (Ωσανιείς τη θάλασσα και άγρια βρουχιέται/ είναι ‘πο τη καρδούλα μου που σου παραπονιέται), περιπαιχτικές (Ακου μωρέ καραμπουρνού η λύρα πώς σου παίζει/ η ααπάς χορεύγ’ αλλού κ’ εσένα περιπαίζει), επαγγελματικές, αλλά και φιλοσοφικές και ένα πλήθος από «συρματικά», τραγούδια δηλαδή με τα οποία αρχίζουν όλα τα γλέντια, πλην εκείνων στο γλέντι «μετά τη στέψη ενός ζευγαριού».