Αναζήτηση
Οι ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ενωσης αντιλήφθηκαν ξαφνικά ότι υπάρχει μια νέα πραγματικότητα στα Βαλκάνια. Σε μια πρόσφατη Σύνοδο υπογράμμισαν την ανάγκη να κάνει περισσότερα η ΕΕ για την ενίσχυση της σταθερότητας στην περιοχή, αλλά και για τον περιορισμό της ρωσικής επιρροής. Ωστόσο, το γεωπολιτικό στάτους των βαλκανικών χωρών δεν θα έπρεπε να μας εκπλήσσει. Σε τελική ανάλυση, τα μεταοθωμανικά θραύσματα που προέκυψαν προ εκατονταετίας από τη διάλυση των παλιών αυτοκρατοριών –από το Μπιχάτς στο βορειοδυτικό άκρο της Βοσνίας έως τη Βασόρα στις ιρακινές ακτές του Περσικού Κόλπου –έχουν αποτελέσει συχνά στο παρελθόν πηγή περιφερειακής και παγκόσμιας αστάθειας.
Οταν οι αυτοκρατορίες των Αψβούργων και των Οθωμανών κατέρρευσαν μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, επιχειρήθηκε η εγκαθίδρυση σύγχρονων εθνών – κρατών στα Βαλκάνια παρά την εθνική και πολιτισμική ποικιλομορφία. Από τότε, ο εθνικισμός συγκρούστηκε κατ’ επανάληψη με αυτή την ποικιλομορφία τροφοδοτώντας τη μία σύγκρουση μετά την άλλη. Η Γιουγκοσλαβία, όπως και τα έθνη – κράτη στην Εγγύς Ανατολή και τη Μεσοποταμία, δημιουργήθηκε με σκοπό τη διαχείριση αυτών των αντιφάσεων. Αλλά οι ωμότητες στη Σμύρνη, στη Σρεμπρένιτσα, στο Σιντζάρ και αλλού, παρέμειναν μια σταθερά της μετα-αυτοκρατορικής ζωής.
Η Γιουγκοσλαβία κατέρρευσε στις αρχές του 1990 με αποτέλεσμα να ακολουθήσει μια δεκαετία βάναυσων πολέμων από την Κροατία έως το Κόσοβο. Η ανάδυση επτά νέων –και συχνά ανταγωνιστικών μεταξύ τους –κρατών κατέστησε σαφές ότι η σταθερότητα της περιοχής θα εξαρτιόταν από ένα νέο πλαίσιο, το οποίο δεν ήταν άλλο από την ΕΕ. Οφείλοντας την επιτυχία της στην τιθάσευση άλλων μακροχρόνιων εθνικών συγκρούσεων, η ΕΕ επιχείρησε να γεφυρώσει και στα Βαλκάνια τις εθνικιστικές διαιρέσεις και να δαμάσει τις εθνοτικές συγκρούσεις.
Σε μια σύνοδο της ΕΕ που είχε συγκληθεί στη Θεσσαλονίκη το 2003, οι συμμετέχοντες αποφάσισαν επισήμως να εντάξουν όλα τα κράτη των Βαλκανίων στην ΕΕ. Η δέσμευση ήταν τόσο δύσκολο να τηρηθεί όσο σημαντικό ήταν να εκφραστεί. Οταν υποχώρησαν τα άμεσα προβλήματα των Βαλκανίων, οι ηγέτες της ΕΕ υπέθεσαν πως είχε εξασφαλιστεί η ειρήνη για την περιοχή. Από τότε, η συνήθης προσέγγιση στα Βαλκάνια είναι η διατήρηση του στάτους κβο.
Οταν ο Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ ανέλαβε την προεδρία της Κομισιόν το 2014 επιβεβαίωσε το στάτους κβο δηλώνοντας ότι η ΕΕ δεν θα προχωρήσει σε περαιτέρω διεύρυνση κατά τη διάρκεια της πενταετούς θητείας του. Η δήλωση του Γιούνκερ ήταν τεχνικά σωστή αλλά πολιτικά καταστροφική. Με το φως που οδηγούσε τις μεταρρυθμιστικές προσπάθειες να έχει σβήσει, ο εθνικισμός άρχισε να αναπτύσσεται ξανά στα Βαλκάνια. Και η ΕΕ, στο μεταξύ, επικεντρώθηκε αποκλειστικά στα οικονομικά της προβλήματα όπως είναι η κρίση χρέους των κρατών-μελών της.
Πέρασα πολύ καιρό στα Βαλκάνια τα χρόνια που ακολούθησαν τον πόλεμο της Βοσνίας. Ημουν ο ειδικός απεσταλμένος της ΕΕ στην πρώην Γιουγκοσλαβία, συμπρόεδρος τότε της Ειρηνευτικής Διάσκεψης του Ντέιτον, ύπατος εκπρόσωπος για τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη και, τέλος, ειδικός απεσταλμένος του ΟΗΕ στα Βαλκάνια. Οταν επέστρεψα πέρυσι στη Βοσνία υπό ανεπίσημη ιδιότητα, κάποιος με ρώτησε αν είχε επιστρέψει ο πόλεμος στην περιοχή. Στην αρχή ήμουν κατηγορηματικός: «Σε καμία περίπτωση» απάντησα. Το ίδιο ερώτημα όμως μου έθεσαν και άλλοι στη συνέχεια. Την πέμπτη φορά άρχισα να το σκέφτομαι.
Είχα ασφαλώς δίκιο όταν υποστήριξα ότι οι πόλεμοι του 1990 δεν θα γύριζαν πίσω. Οι συνθήκες σήμερα είναι πολύ διαφορετικές σε σχέση με τότε. Οπως έχουμε δει όμως πολλές φορές στο παρελθόν, οι θερμοκέφαλοι μπορούν να ανάψουν φωτιές που είναι δύσκολο να σβηστούν. Κάποτε στο Σαράγεβο ένα και μόνο άτομο που λεγόταν Γκαβρίλο Πρίντσιπ προκάλεσε έναν παγκόσμιο πόλεμο δολοφονώντας τον αρχιδούκα της Αυστρίας. Πλέον η περιοχή γίνεται βαθμιαία πιο εύφλεκτη και μια άλλη σπίθα θα μπορούσε να πυροδοτήσει καταστάσεις, αυτή τη φορά στα Σκόπια.
Τι πρέπει να γίνει λοιπόν; Η Ευρώπη θα πρέπει να επιταχύνει τη διαδικασία της ολοκλήρωσης. Για να αντιμετωπίσει τους αναδυόμενους κινδύνους στα Βαλκάνια, η ΕΕ θα πρέπει να αποδείξει ότι έχει τη βούληση και τα μέσα να δράσει πραγματοποιώντας στρατιωτικές ασκήσεις στην περιοχή. Μια τέτοια κίνηση θα έστελνε το ηχηρό μήνυμα ότι οι στρατιωτικές της δυνάμεις δεν είναι χάρτινες τίγρεις και ότι είναι ικανή να προσφέρει κάτι περισσότερο από λόγια.
Ο Καρλ Μπιλντ είναι πρώην πρωθυπουργός και υπουργός Εξωτερικών της Σουηδίας, ενώ έχει προσφέρει διπλωματικές υπηρεσίες σε διεθνείς οργανισμούς
