Η Βάθη, το Βισμπάντεν και οι «ρωγμές» της λογικής

Αν κάτι εμποδίζει τον αναγνώστη των έντεκα ιστοριών που περιλαμβάνει το βιβλίο του θεατρικού συγγραφέα Βασίλη Κατσικονούρη «Η ρωγμή των 7.45 μ.μ.» να έχει τελικά μια ολοκληρωμένη ευφρόσυνη εντύπωση είναι η ανομοιογένεια των θεμάτων τους. Βέβαια, αν το καλοσκεφτεί κανείς, οι ήρωες, στις περισσότερες τουλάχιστον ιστορίες, είναι άτομα περιθωριακά, όσο κι αν ποικίλλει η κοινωνική τους υπόσταση –κι αυτό είναι ένας πρώτος βαθμός ομοιογένειας. Δεν έχει σημασία αν στη μία ιστορία «πρωταγωνιστούν» αλλοδαποί μαθητές –Αλβανάκια και Ρωσάκια –και σε μια δεύτερη ο κύριος Ιάσων, καθηγητής νυχτερινού Γυμνασίου, καθώς δεν παύει με τη συμπεριφορά του κι αυτός να εκφράζει μια περιθωριακή συνείδηση. Ενώ, ούτε συζήτηση, ως περιθωριακούς, έστω και εντός εισαγωγικών, θα χαρακτήριζες τον κύριο Εψιλον, τον κύριο Ταυ, τη δεσποινίδα Ωμέγα, την κυρία Αλφα και τον νεαρό Ρω, ήρωες ενός εξαιρετικού κειμένου με τον τίτλο «Παραλίγο μια ιστορία», που αν και μικροαστικής καταγωγής όλοι τους, το «ιδιαίτερο» που κουβαλάει ο καθένας μέσα του, για λογαριασμό του, τον μεταβάλλει σε μια ξεκομμένη μονάδα. Και, εκ των πραγμάτων, περιθωριακή, αφού το λιγότερο ως κάτι εξίσου καταστρεπτικό με ένα ναρκωτικό ή παραισθησιογόνο θα λογαριαζόταν η ιδιαιτερότητά του, σε περίπτωση που θα αποφάσιζε ελεύθερα να την εκφράσει.

Πού είναι λοιπόν το πρόβλημα και πού έγκειται η ανομοιογένεια στις ιστορίες του Βασίλη Κατσικονούρη όταν το νήμα που τις υφαίνει εσωτερικά παρουσιάζεται τόσο συμπαγές όσο είναι η ανάδειξη ενός στοιχείου εξαιρετικά αποφασιστικού όπως είναι η πραγματικότητα και η έννοια «περιθώριο»; Η ανομοιογένεια δεν εντοπίζεται συνήθως όταν ένα διήγημα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «της πόλεως», ένα δεύτερο «του βουνού και του λόγγου» και ένα τρίτο είναι γραμμένο με τη μορφή του «εσωτερικού μονολόγου». Την επισημαίνεις σε πολύ πιο λεπταίσθητες διαφορές, όπως για παράδειγμα ανάμεσα στις ιστορίες της «Ρωγμής των 7.45 μ.μ.» και της αντίστοιχης με τον τίτλο «Αέρας και πνοή», που είναι στην ουσία ένα ακραιφνώς δοκιμιακό κείμενο για το πώς γράφεται ένα θεατρικό έργο. Παρά τον σχεδόν κουβεντιαστό του χαρακτήρα ή την έκφραση σκέψεων που θα τις σημείωνες –καλό αυτό –ως καίρια προσωπικές και πρωτότυπες, θα μπορούσε να είναι ένα κείμενο συγκροτημένο με βάση τις σημειώσεις ενός καθηγητή που διδάσκει σε δραματική σχολή.

Ακόμη εμφανέστερο ως στοιχείο μιας ανομοιογένειας η καταχώριση στις ιστορίες της «Ρωγμής» προσωπικών δεδομένων του συγγραφέα τους, όπως η βράβευσή του με το πρώτο κρατικό βραβείο θεατρικού έργου, το 2002, για το έργο του «Καλιφόρνια Ντρίμιν» και η παράσταση τού θεατρικού του έργου «Το γάλα» στο Διεθνές Φεστιβάλ του Βισμπάντεν. (Δεν αποκλείεται να είναι ο λόγος για τον οποίο ο Βασίλης Κατσικονούρης χαρακτηρίζει τα κείμενά του ως «ιστορίες» και όχι ως «διηγήματα»). Ομως, όσο συγκινητικά ή σημαντικά κι αν είναι τα γεγονότα αυτά καθαυτά, το αποτέλεσμα είναι στις ιστορίες «Βάθης…» (εννοεί τη γνωστή πλατεία) και «Μητσάρας», που τα περιλαμβάνουν, όχι μόνο να αραιώνει δραματουργικά η ατμόσφαιρά τους, αλλά να δημιουργείται, επιπλέον, μια αμηχανία κι ένα δίλημμα όσον αφορά τους λόγους για τους οποίους γράφτηκαν οι ιστορίες αυτές.

Οπως και να το κάνουμε, μια πραγματικότητα όπως αυτή της Πλατείας Βάθη ή του Βισμπάντεν (με μια εξαίσια αναφορά στους Γερμανούς, που λέει περίπου ότι αν είναι κάθε φορά που συγκινούνται οι Γερμανοί να πλακώνουν όλη την υφήλιο, όπως έγινε με τον Χίτλερ, καλύτερα να μένουν ασυγκίνητοι), δεν εξισορροπείται με κανένα βραβείο. Απλούστατα γιατί η ατμόσφαιρα που υποβάλλει μια πλατεία όπως η Βάθης και μια πόλη όπως το Βισμπάντεν λειτουργεί ανταγωνιστικά, σε σχέση με την ατμόσφαιρα που δημιουργεί ένα βραβείο, σε τέτοιο μάλιστα βαθμό ώστε δεν χρειάζεται να σημειώσουμε ποια ατμόσφαιρα βαραίνει για τη συνείδησή μας. Με ολοκάθαρο πια το στοιχείο της ανομοιογένειας να χρεώνεται στο σημαντικότερο, παρ’ όλα αυτά, πλεονέκτημα του βιβλίου, που είναι η πρώτη του ιστορία –η εκτενέστερη άλλωστε, σαράντα σελίδων –που έχει ως τίτλο τον τίτλο ολόκληρης της συλλογής.