Upon this battle […] depends our own British life,

and the long continuity of our institutions and our Empire.

[…] if the British Empire and its Commonwealth last for a thousand years,

men will still say, This was their finest hour.

Ποτέ στην ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν έγινε τόση ζημιά, σε τόσο πολλούς, από τόσο λίγους. Για λίγες ψήφους λοιπόν, η Βρετανία μπαίνει στον δρόμο για το άγνωστο. Με κακή διαχείριση του ζητήματος πανευρωπαϊκά (και δεν έχουμε δει πολύ καλή ώς τώρα) τα σκοτεινά σενάρια κυριολεκτικά τρομάζουν: από διάλυση της Βρετανίας μέχρι αποσάθρωση της ΕΕ.

Τι μάθαμε; Κατ’αρχάς φάνηκε για μια ακόμα φορά ότι τα δημοψηφίσματα λαϊκιστικής έμπνευσης μπορεί να είναι όχι μόνο επικίνδυνα αλλά και βαθιά άδικα. Αντίθετα με την δημοφιλή θεωρία, η αμεσοδημοκρατία δεν είναι η τελειότερη μορφή δημοκρατίας (αν ήταν θα οι χώρες θα μπορούσαν να κυβερνηθούν απλά με καθημερινές δημοσκοπήσεις). Είναι δίκαιο με τόσο ισχνή πλειοψηφία να λαμβάνεται απόφαση που δεσμεύει για δεκαετίες; Σε ένα θέμα τόσο περίπλοκο, με τόση άγνοια αλλά και μεταβλητότητα απόψεων (αν σε 5 μήνες είναι 55% υπέρ της ΕΕ, τι γίνεται;); Με τόσο βαθιά αντίθεση ανάμεσα στις γενιές αλλά και γεωγραφικά (στο Λονδίνο, το Σίτι ή το Ίζλινγκτον ψήφισαν 75% υπέρ της ΕΕ!);

Mάθαμε επίσης οτι μια σύγχρονη, ευημερούσα χώρα μπορεί να πέσει στην παγίδα του λαϊκισμού. Με τόσες κακές αποφάσεις που έχει πάρει η Ελλάδα δημοκρατικότητα εδώ και δεκαετίες, αναρωτηθήκαμε μήπως η ελληνική δημοκρατία έχει ιδιαίτερες αδυναμίες, μήπως υπάρχει μια ελληνική εξαίρεση, μήπως είμαστε ασυνήθιστα και ασυγχώρητα επιρρεπείς στον λαϊκισμό. Το πάθημα της Βρετανίας δείχνει ότι κάθε χώρα υποφέρει από τους δικούς της λαϊκιστικούς μύθους.

Φυσικά τα κύματα μεταναστών από την ανατολική ΕΕ αλλά και ο φόβος των προσφύγων συνετέλεσαν στην αντιευρωπαϊκή νίκη. Αλλά ο λόγος που το brexit πήρε 51,9% και όχι απλά το 13% που στηρίζει το ξενοφοβικό UKIP του εύγλωττου τσαρλατάνου Φάρατζ, πηγάζει σε παραδοσιακούς μύθους της Βρετανίας. Ένα πυκνοκατοικημένο νησί στην άκρη της Ευρώπης που σε αντίθεση με την Γαλλία και Γερμανία, ποτέ δεν πήρε την οριστική απόφαση να σκοτώσει τον εθνικισμό υπέρ του ευρωπαϊκού ιδεώδους.

Οι εκ της ηπειρωτικής Ευρώπης παρατηρούμε συχνά στην καθημερινή μας ζωή στο old blighty αυτόν τον ιδιότυπο συντηρητικό εθνικισμό. Μια χώρα που ακόμα στηρίζεται σε περασμένα μεγαλεία (τι μας θυμίζει), που θεωρεί their finest hour την ηρωική αντίσταση στους Ναζί προ 70ετίας, τη στωική υπομονή του λαού στο blitz.

Πως γίνεται ο μέσος Άγγλος των shires να συνυπάρχει με τους Γερμανούς σε μια όλο στενότερη ένωση, να αποδέχεται οι Βρυξέλλες (που ελέγχονται σε μεγάλο βαθμό απ’ τη Γερμανία) να καθορίζουν την ζωή του; Στο δημοψήφισμα κέρδισε ο φόβος, η συντήρηση, το παρελθόν.

Από την Κω μέχρι το Νιούκασλ το πρόβλημα είναι τελικά το ίδιο: όσο καλλιεργούμε τον ξενοφοβικό εθνικισμό, όσο οι εθνικές κυβερνήσεις χρησιμοποιούν τον μπαμπούλα των Βρυξελλών για κάθε αντιδημοφιλές μέτρο, τόσο οι λαοί θα φοβούνται και θα αντιδρούν ενάντια στο σημαντικότερο, ευγενέστερο αλλά και δυσκολότερο εγχείρημα της ταλαιπωρημένης ηπείρου μας, την ειρηνική Ένωση της Ευρώπης.

Ο Σωτήρης Γεωργανάς είναι αναπληρωτής καθηγητής Οικονομικών στο City University του Λονδίνου