Η πολιτική παρακαταθήκη του Ομπάμα

Αποτελεί πλέον πολιτική παράδοση στις ΗΠΑ. Οι πρόεδροι της χώρας στο τέλος της θητείας τους μιλούν πολύ πιο ανοιχτά απ’ ό,τι τα προηγούμενα χρόνια. Και διατυπώνουν την πολιτική παρακαταθήκη που θέλουν ν’ αφήσουν. Για παράδειγμα, πριν από 55 χρόνια, λίγο πριν εγκαταλείψει τον Λευκό Οίκο, ο Ντουάιτ Αϊζενχάουερ έκανε την περίφημη ομιλία του για τους κινδύνους του στρατιωτικο-βιομηχανικού συμπλέγματος, που παραμένει η μοναδική που ακόμα μνημονεύεται ευρέως.

Αυτή η νέα ελευθερία που αποκτούν οι αμερικανοί πρόεδροι τους δίνει τη δυνατότητα να κάνουν μια σούμα της εμπειρίας τους και να μιλήσουν για την Αμερική που έρχεται –διαφορετική Αμερική ανάλογα με τη δεκαετία αλλά και την πολιτική κατεύθυνση. Ο πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα φαίνεται ότι τελευταία απολαμβάνει αυτή την ελευθερία να λέει ό,τι σκέφτεται καθώς έχει αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση για την αποχώρησή του από τον Λευκό Οίκο. Σε μια σειρά εμφανίσεων, μεταξύ των οποίων ένα podcast που ηχογραφήθηκε στο γκαράζ του κωμικού Μαρκ Μαρόν, μια συνέντευξη με τον Τζορτζ Στεφανόπουλο που κατέληξε σε διάλογο για την ανοχή και πιο πρόσφατα στις ομιλίες του κατά την τελετή αποφοίτησης στα Πανεπιστήμια Χάουαρντ και Ράτζερς, μίλησε με μεγάλη ειλικρίνεια και περιέγραψε την πολιτική του παρακαταθήκη.

Κάθε φορά τα λόγια ήταν διαφορετικά αλλά ο στόχος του κοινός: να περιγράψει την ιδεολογία του. Liberalism είναι ο όρος που χρησιμοποιεί, που όμως έχει διαφορετική ανάγνωση σε Ευρώπη και Αμερική. Στις ΗΠΑ ο φιλελευθερισμός χρησιμοποιείται για να περιγράψει προοδευτικές απόψεις, ενώ στη Γηραιά Ηπειρο έχει μια πιο συντηρητική χροιά. Αυτό που προασπίζεται λοιπόν ο αμερικανός πρόεδρος είναι μια ιδεολογία «που προτείνει λύσεις, τις υλοποιεί και κατόπιν τις κάνει να διαρκούν στον χρόνο». Και πώς επιτυγχάνεται αυτό; Κάποιος προτείνει έναν πιο δίκαιο κόσμο –τη χειραφέτηση των εργαζομένων ή των Αφροαμερικανών ή των γυναικών ή δικαίωμα γάμου για τους ομοφυλόφιλους –και κατόπιν εξασφαλίζει ότι αυτές οι κατακτήσεις θα διαρκέσουν, διαβεβαιώνοντας όσους αντιτίθενται ότι, ακόμα και αν έχασαν τη μάχη, δεν έχουν χάσει την αξιοπρέπεια, την αυτονομία τους ή ακόμα και την ευκαιρία να προσαρμοστούν στις αλλαγές χωρίς να διακινδυνεύσει ο δικός τους τρόπος ζωής.

«Το κίνημα για τις πολιτικές ελευθερίες και τα ίσα δικαιώματα πέτυχε επειδή υπήρχαν άνθρωποι πρόθυμοι να πάνε στη φυλακή, να ματώσουν» είπε στον Τζορτζ Στεφανόπουλο. «Ομως πέτυχε και επειδή οι ηγέτες του κινήματος σταθερά άφηναν ανοιχτή την πιθανότητα συμφιλίωσης και προσπαθούσαν να κατανοήσουν τις απόψεις της άλλης πλευράς, όσο απωθητικές και αν ήταν».

Στην συνέντευξή του με τον κωμικό Μαρόν, ο Ομπάμα, απαντώντας στο γιατί δεν μπόρεσε να αλλάξει τον κόσμο όπως ήθελε, πρόσφερε μια εναλλακτική άποψη για τη λειτουργία των μεγάλων δημοκρατικών κοινωνιών. Είναι όπως τα πλοία που διασχίζουν τους ωκεανούς: γυρνάς το τιμόνι αργά. «Μερικές φορές η δουλειά σου είναι να κάνεις το προσωπικό να εργαστεί» είπε. «Μερικές φορές το καθήκον της κυβέρνησης είναι να κάνει σταδιακές βελτιώσεις ή να αλλάξει την πορεία κατά δύο μοίρες προς τον Νότο ή τον Βορρά, ώστε δέκα χρόνια αργότερα να βρεθούμε ξαφνικά σε ένα διαφορετικό μέρος. Εκείνη τη στιγμή ο κόσμος μπορεί να νομίζει ότι χρειάζεται αλλαγή πορείας κατά 50 μοίρες, όμως εσύ ξέρεις ότι αν συμβεί αυτό το πλοίο θα μπατάρει».

Κάτω από αυτό τον πραγματισμό, παρατηρεί ο Ανταμ Γκόπνικ στο «New Yorker», βρίσκεται η βαθύτερη κατανόηση ότι οι αλλαγές για τις οποίες εργαζόμαστε δεν θα γίνουν ποτέ αποδεκτές από όλους και το τεστ για τις πολιτικές που ασκούνται είναι να εμπεριέχουν και ανοχή και κατανόηση για όσους διαφωνούν με αυτές.

«Η αλλαγή απαιτεί κάτι περισσότερο από το υψώνεις τη φωνή σου» είπε ο Ομπάμα στο Πανεπιστήμιο Χάουαρντ. «Απαιτεί να ακούς εκείνους που διαφωνούν και να είσαι έτοιμος για συμβιβασμό. Οταν ήμουν γερουσιαστής, βοήθησα να περάσει ένας από τους πρώτους νόμους στη χώρα που απαιτούσε την καταγραφή με βίντεο των ομολογιών υπόπτων για φόνο. Και επιτύχαμε επειδή από την αρχή έβαλα στο παιχνίδι τους αστυνομικούς. Δεν τους είπα «είστε τόσο ρατσιστές που πρέπει να κάνουμε κάτι γι’ αυτό». Καταλάβα ότι η πλειοψηφία των αστυνομικών είναι τίμιοι και θαρραλέοι. Στη δημοκρατία χρειάζεται συμμάχους. Αυτό μπορεί να δημιουργεί προβλήματα και καθυστερήσεις. Ομως η Ιστορία μάς διδάσκει ότι όλα πέραν της δημοκρατίας είναι προβληματικά».