Ο Εμμανουήλ Ροΐδης (1836-1904) εκδίδει το 1866 το θρυλικό του μυθιστόρημα «Η Πάπισσα Ιωάννα», που ο ίδιος χαρακτηρίζει ως «μεσαιωνική μελέτη». Η κυρίως αφήγηση εξιστορεί έναν μεσαιωνικό θρύλο, σύμφωνα με τον οποίο μια γυναίκα, η Ιωάννα, ντυμένη άνδρας κατάφερε να ανέλθει στο ανώτερο αξίωμα της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας και να στεφθεί Πάπας. Η πορεία της ζωής της κολασμένη και το τέλος της ανάλογό της. Η μέχρι τότε πανίσχυρη Πάπισσα καταβαραθρώνεται και χλευάζεται με τον χειρότερο τρόπο και πεθαίνει αποκαλύπτοντας τη γυναικεία φύση της αφού πρώτα γεννήσει μπροστά στα μάτια των πιστών το νεκρό μωρό της. Ο συγγραφέας διώκεται και η Ιερά Σύνοδος καταδικάζει το περιεχόμενο ως «αντιχριστιανικόν και κακόηθες». Η Ιωάννα όμως δεν είναι μόνο μια δραματική ηρωίδα στα χέρια του Ροΐδη, είναι ένας χαρακτήρας συμπαθητικός και το τέλος, όπως εξελίσσεται η αφήγηση, γίνεται ακόμα πιο τραγικό.

Το έργο είναι αναμφισβήτητα ριζοσπαστικό και ρηξικέλευθο όχι μόνο ως προς το περιεχόμενο της αφήγησής του αλλά και ως προς το ύφος του, αμφισβητώντας μέσω της κριτικής του το σύνολο της δομής της Εκκλησίας. Η εμπλοκή του συγγραφέα με τον μύθο, η διατύπωση προσωπικών απόψεων και κρίσεων, οι αποστροφές που απευθύνονται στον αναγνώστη, το έντονο στοιχείο της παρωδίας καθιστούν το βιβλίο μια κριτική τόσο προς τον Μεσαίωνα όσο και προς τη σύγχρονη του Ροΐδη πνευματική ζωή. Η χαρακτηριστική του ειρωνεία και το περιπαικτικό του ύφος δημιουργούν ένα απροσδόκητα κωμικό αποτέλεσμα.

Εκατόν πενήντα χρόνια μετά την έκδοση της «Πάπισσας» του Ροΐδη, o Λευτέρης Παπαθανάσης και οι εκδόσεις ΚΨΜ με έναν ενδιαφέροντα τρόπο και μέσα από μια ιδιαίτερα πρωτότυπη ιδέα αποτυπώνουν την Πάπισσα Ιωάννα σε κόμικ. Στην ίσως όχι και τόσο αναπτυγμένη ελληνική αγορά των graphic novels, o Λευτέρης Παπαθανάσης εικονογραφεί και ζωντανεύει την πορεία της Ιωάννας προς την ολοκληρωτική πτώση.

Ο δημιουργός σέβεται το έργο του Ροΐδη. Συγκροτεί μια πλοκή κοντά στο πρωτότυπο χωρίς να χάνεται στον μύθο, αλλά ταυτόχρονα χωρίς να παραλείπει κάτι σημαντικό. Καταφέρνει μέσα σε 71 σελίδες να παρουσιάσει με καθαρότητα το μυθιστόρημα διατηρώντας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ύφους του. Η Ιωάννα δεν είναι μόνο μια σκοτεινή φυσιογνωμία, άπληστη και στο τέλος τραγική. Είναι μια ηρωίδα που δεν αρνείται τη θηλυκότητά της, το αντίθετο μάλιστα, στην πορεία της μοναστικής ζωής της γίνεται πιο ελκυστική. Το ιδιαίτερα κωμικό και σαρκαστικό στοιχείο που διέπει το κείμενο του Ροΐδη διατηρείται. Διαφορετικά περιβάλλοντα συνευρίσκονται, αποσπάσματα από το πρωτότυπο κείμενο με τη σύγχρονη γλώσσα, ερωτικές σκηνές και πλούσια γεύματα με μεσαιωνικά στοιχεία ιστορίας. Διατηρώντας την εμπαικτική διάθεση του Ροΐδη, που γράφει μέσα σε ένα πολιτισμικό περιβάλλον το οποίο καταγγέλλει άλλοτε με έμμεσο, άλλοτε με ξεκάθαρο τρόπο (χαρακτηριστική είναι η ειρωνεία του προς τον Σούτσο) και με κρυφά μηνύματα, το κόμικ συνδυάζει προσεκτικά και με τάξη αναχρονιστικά και σύγχρονα σε μας στοιχεία με κριτική διάθεση. Η εικονογράφηση σκοτεινή, με ασπρόμαυρα καρέ, κάποιες φορές ίσως φαίνεται λίγο μπερδεμένη, αλλά θέλει έτσι να αποδώσει την ατμόσφαιρα του Μεσαίωνα. Η Πάπισσα με τις έντονες γωνίες στο πρόσωπο δεσπόζει σε σχέση με τα κατά βάση στρογγυλά πρόσωπα των αντρών, ενισχύοντας έτσι την ισχυρή της προσωπικότητα.

Για εφήβους και για ενηλίκους

Το έργο του Παπαθανάση παρουσιάζει με σεβασμό ένα τόσο μεγάλο έργο και ταυτόχρονα το ζωντανεύει τεχνικά, καταδεικνύοντας τα διαχρονικά κακώς κείμενα της κοινωνίας. Ο Μεσαίωνας, όχι μόνο στο αυστηρό χρονολογικό του πλαίσιο αλλά και εννοιολογικά, καθώς θεωρείται μια σκοτεινή – πολιτισμικά – περίοδος μετατρέπεται σε λογοτεχνικό τοπίο με τη δική του παράξενη ομορφιά, η οποία γίνεται προσιτή και ευχάριστη τόσο στο μέσο εφηβικό όσο και στο ενήλικο κοινό.

Λευτέρης Παπαθανάσης

Η Πάπισσα Ιωάννα

Μεσαιωνικόν Εικονογραφημένον

Βασισμένο στο έργο του Εμμανουήλ Ροΐδη

Εκδ. ΚΨΜ, 2015, σελ. 80

Τιμή: 9 ευρώ