Διδάσκοντας Καβάφη στη μειονότητα

«Αυτά δεν είναι παιδιά γυμνασίου, είναι παιδική χαρά, νηπιαγωγείο, θηριοτροφείο. Δεν συμμορφώνονται με τίποτα. Παιδιά εγωκεντρικά, απείθαρχα, αρκετά ανώριμα συναισθηματικά για την ηλικία τους» και κάποια «με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες ή νοητική ανεπάρκεια – ανωριμότητα». Η με εξομολογητικό ύφος περιγραφή των συνθηκών που αντιμετώπιζε στη σχολική αίθουσα ανήκει στη φιλόλογο Ζωή Μπάρμπα, καθηγήτρια στο Μειονοτικό Γυμνάσιο Εχίνου Ξάνθης. Μάλιστα είχε βαφτίσει «Τάξη – αταξία» ένα από τα τμήματά της.

Η συνέχεια όμως ήταν διαφορετική και έκρυβε μια ευχάριστη ανατροπή για την ίδια. Οι μαθητές σχημάτισαν ομάδες, άλλαξαν τη χωροταξία των θρανίων ενώνοντάς τα σε τετράδες και άρχισαν να μελετούν και να συζητούν χαμηλόφωνα. Εκαναν δε τη διευθέτηση της αίθουσας στο διάλειμμα –χρόνος ιερός για τους μαθητές –που δείχνει ότι το λογοτεχνικό δίωρο ήταν σημαντικότερο. «Ποτέ δεν θα ξεχάσω την απορία στο βλέμμα ενός συναδέλφου όταν μπήκε μια μέρα στην τάξη για να ανακοινώσει κάτι. Νομίζω πως δεν πίστευε αυτό που έβλεπε: τους «ταλιμπάν» σε ομάδες να συζητούν και να γράφουν ήσυχα» σημειώνει η Ζωή Μπάρμπα. Ολα αυτά επειδή τη σχολική αίθουσα είχαν προλάβει να καταλάβουν ο «Μικρός Πρίγκιπας» του Αντουάν ντε Σεντ Εξιπερί, τα «Ταξίδια του Γκιούλιβερ», το ποίημα «Βγαίνοντας από το σχολείο» του Ζακ Πρεβέρ, η «Ποδηλάτισσα» του Οδυσσέα Ελύτη και η ιστορία «Ο Κάσπαρ Χάουζερ στην έρημη χώρα» από το μυθιστόρημα «Το διπλό βιβλίο» του Δημήτρη Χατζή.

Η εμπειρία που είχε η φιλόλογος Ζωή Μπάρμπα ως εθελόντρια στο πιλοτικό Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Μουσουλμανοπαίδων (ΠΕΜ) που για πρώτη φορά περιέλαβε στις θεματικές ενότητες τη Λογοτεχνία (ενώ έτρεχε στην Ιστορία και στις Φυσικές Επιστήμες) αποτελεί, μαζί με τις μαρτυρίες εννέα ακόμη εκπαιδευτικών που συμμετείχαν στο πιλοτικό πρόγραμμα, το περιεχόμενο του βιβλίου «Προσεχώς εμείς μεγαλώνουμε» (εκδόσεις Τόπος/Μοτιβο). Στην Γ’ Γυμνασίου, πια, η ομαδικότητα στα παιδιά είχε γίνει απαραίτητη συνθήκη. Αν και η τάξη δεν περιλαμβανόταν στο πιλοτικό πρόγραμμα, οι μαθητές συνέχισαν να την αποζητούν, επισημαίνει η φιλόλογος. «Η πιλοτική διδασκαλία φέρνει στο μυαλό μου, έτσι συνειρμικά, μια λέξη που αφορά τους μαθητές μου και εμένα. Τη λέξη μαζί» τονίζει η Ζωή Μπάρμπα και –με δόση απογοήτευσης –ολοκληρώνει το κεφάλαιο του απολογισμού της σημειώνοντας: «Στο ελληνικό σχολείο, όμως, δεν είναι φυσικό να βλέπεις τρία – τέσσερα κεφάλια μαθητών γύρω από ένα τραπέζι, μαζί».

ΠΟΛΥΓΛΩΣΣΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ. Το ΠΕΜ (χρηματοδοτούμενο από ΕΣΠΑ που δίνονται για τις ομάδες σε κίνδυνο περιθωριοποίησης) έχει ως αντικείμενο τη βελτίωση της ελληνομάθειας και αποσκοπεί να καλλιεργήσει στα παιδιά 12-15 ετών τη φιλαναγνωσία, στοχεύοντας στην κοινωνική ένταξη των μουσουλμανοπαίδων ελλήνων πολιτών. Το έργο των εκπαιδευτικών της πιλοτικής, εξ ορισμού δύσκολο. Οι μαθητές –στην περίοδο της εφηβείας –για τους οποίους προοριζόταν το πρόγραμμα είναι πολύγλωσσοι. Μιλούν πομακικά, τουρκικά ή τη γλώσσα των Ρομά, στο δημοτικό μαθαίνουν να γράφουν στα τουρκικά, στα ελληνικά και στα αραβικά. «Και σαν να μη φθάνουν αυτά, αργότερα μαθαίνουν άλλες δύο ξένες γλώσσες, αγγλικά, γερμανικά ή ό,τι άλλο. Οποιοι αντέξουν, διδάσκονται αργότερα αρχαία ελληνικά και όσοι επιμείνουν να συνεχίσουν σε θεωρητική κατεύθυνση μαθαίνουν και λατινικά» παρατηρεί ο πανεπιστημιακός καθηγητής Χρήστος Δανιήλ, ο οποίος είχε την εποπτεία εφαρμογής του πιλοτικού προγράμματος, με επιστημονικές υπεύθυνες τις καθηγήτριες Βενετία Αποστολίδου και Ελένη Χοντολίδου. Η έκδοση (σε επιμέλεια των καθηγητών Χρήστου Δανιήλ, Ελένης Χοντολίδου) θα μπορούσε να καταχωρισθεί και ως ταξιδιωτικό βιβλίο. Επειδή σε ταξιδεύει σε μια άγνωστη, αχαρτογράφητη σε πολλούς, μια terra incognita της ελληνικής επικράτειας, την Ανατολή της Ελλάδας, στο σύμπαν των παιδιών της θρησκευτικής μειονότητας, στον κόσμο των δασκάλων τους.

«Η πρώτη έκπληξη ήταν όταν συνειδητοποίησαν ότι δεν θα χρησιμοποιήσουμε και πολύ το βιβλίο του σχολείου» δηλώνει από τη δική της πλευρά η φιλόλογος Νίκη Μουτίδου, η οποία διδάσκει στο Πολυπολιτισμικό Γυμνάσιο Νέου Ολβιου Ξάνθης και ως αντικείμενο μελέτης στο δίωρο της λογοτεχνίας πρότεινε τον «Καλό μαθητή» του Ανδρέα Λασκαράτου. «Η δεύτερη ήρθε όταν τους ανακοινώθηκε όταν θα δουλεύουμε πολύ συχνά σε ομάδες».

Η πιλοτική αυτή μαθησιακή μέθοδος ενθουσίασε τελικά τους μαθητές της. Οταν εκείνη χρειάστηκε να απουσιάσει για λόγους υγείας κάποιες ημέρες, τα παιδιά της τάξης συνέχισαν και ολοκλήρωσαν, χωρίς βοήθεια ή επίβλεψη, την εργασία που τους είχε αναθέσει στο πλαίσιο της ενότητας «Το παιχνίδι στη λογοτεχνία». Ηταν ένα βιβλιαράκι με θέμα τα παιχνίδια στις παρέες τους, ενώ ως πηγή έμπνευσης χρησιμοποιούσαν παιχνίδια που έφτιαχναν ή φαντάζονταν τα δίδυμα στη «Μωβ ομπρέλα» της Αλκης Ζέη. Μάλιστα για τα κειμενάκια και τις ζωγραφιές, επισημαίνει η φιλόλογος, είχαν αφιερώσει τον ιερό για εκείνα χρόνο τους: το κενό του διαλείμματος. «Καλά, κυρία, τι θα γράψουμε; Αφού όλη τη χρονιά δεν κάναμε μάθημα» θυμάται η Ν. Μουτίδου να λέει αυθόρμητα ένας μαθητής της Λογοτεχνίας την ημέρα των εξετάσεων. Για την εκπαιδευτικό όλο το πρόγραμμα ήταν πρωτόγνωρη εμπειρία. «Βλέποντας τους μαθητές μου να είναι ενεργοί και κεφάτοι και να προσπαθούν να συμβάλουν στη δουλειά της ομάδας, αισθανόμουν ότι καταφέρνω κάτι, έστω μικρό. Επέστρεφα σπίτι μου ικανοποιημένη από τον εαυτό μου».

«ΚΙ ΑΝ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙΣ…» Μαθητής Β’ Γυμνασίου, στην τάξη της Μαρίας Αλεξίου, καθηγήτριας στο Μειονοτικό Γυμνάσιο Κομοτηνής, ήταν και ο «βαριέμαι κυρία», όπως τον αναφέρει η εκπαιδευτικός. Σήμερα πάντως έχει να θυμάται πως μπροστά στα μάτια της συντελέστηκαν μικρά θαύματα, όπως τα αποκαλεί. Ο μαθητής που ξεκίνησε δηλώνοντας πως βαριέται τη λογοτεχνία ενθουσιάστηκε από την ποίηση των Ελύτη, Σεφέρη, Καρυωτάκη, Εμπειρίκου, Αναγνωστάκη, Καββαδία και στο τέλος του μαθήματος παρουσίασε ένα ποίημα που έγραψε με συμμαθητή του στη διάρκεια ενός σχολικού διαλείμματος.