Η Μάγκνα Κάρτα κλείνει τα 800

Αν πετάξετε από το αεροδρόμιο Χίθροου του Λονδίνου ίσως περάσετε πάνω από ένα χορταριασμένο χωράφι ονόματι Ρουνιμέντε. Σαν σήμερα πριν 800 χρόνια, προσέφερε ένα πολύχρωμο θέαμα, έτσι όπως ήταν γεμάτο σκηνές βαρόνων και ιπποτών, και ανάμεσά το μεγαλύτερο κατάλυμα του βασιλιά Ιωάννη της Αγγλίας.

Παρ’ όλη την πολύχρωμη όψη της συγκέντρωσης, η ατμόσφαιρα ήταν αναμφίβολα τεταμένη. Στόχος ήταν η διευθέτηση μιας διαμάχης ανάμεσα σε εξεγερμένους βαρόνους και τον βασιλιά τους, έναν μονάρχη που είχε περιγραφεί από σύγχρονό του ως «έμπλεο από κακότητες».

Οι προσπάθειες του Ιωάννη να συγκεντρώσει χρήματα ώστε να ανακτήσει τα χαμένα εδάφη στη Γαλλία υπερέβαιναν τους συνήθεις φόρους που είχαν αποδεχθεί οι ευγενείς από τους προκατόχους του. Ο βασιλιάς δήμευε τα κτήματα πλούσιων αρχόντων ή εμπόρων, καμιά φορά μάλιστα συλλάμβανε και τους ίδιους και απαιτούσε μεγάλα ποσά για την απελευθέρωσή τους.

Αν αυτές οι αυταρχικές μέθοδοι είχαν οδηγήσει στη νίκη, ο Ιωάννης μπορεί να την είχε γλιτώσει. Οταν όμως ηττήθηκε στη Γαλλία, μία ομάδα βαρόνων εξεγέρθηκε εναντίον του και κατέλαβε το Λονδίνο. Στο πλαίσιο της ειρηνευτικής συμφωνίας με τη διαμεσολάβηση του αρχιεπισκόπου του Κάντερμπουρι, ο βασιλιάς δέχθηκε τις αξιώσεις των βαρόνων που συμπεριέλαβαν στη Magna Carta ή Μεγάλη Χάρτα.

Αρχικά, φάνηκε πως θα είναι βραχύβια. Σύντομα ακυρώθηκε από τον Πάπα Ιννοκέντιο Γ’. Αλλά ο Ιωάννης πέθανε την επόμενη χρονιά, και οι ευγενείς που στήριζαν τον διάδοχό του, τον εννιάχρονο Ερρίκο Γ’, χρειάζονταν υποστήριξη εναντίον ενός αντίπαλου διεκδικητή του θρόνου. Η κυβέρνηση του Ερρίκου λοιπόν επανέκδωσε τη δική της βερσιόν της Μάγκνα Κάρτα, που παραμένει κομμάτι της νομοθεσίας στην Αγγλία.

Αντίγραφα μοιράστηκαν σε πολλούς μεγάλους καθεδρικούς της Αγγλίας. Το πρωτότυπο λατινικό κείμενο μεταφράστηκε πρώτα στα γαλλικά, κατόπιν στα αγγλικά. Μέχρι το τέλος του αιώνα, χωρικοί την επικαλούνταν σε έναν αγώνα εναντίον της αδικίας.

Τυπώθηκε για πρώτη φορά το 1508. Τη δεκαετία του 1640, βουλευτές είδαν σε αυτή μια νομική βάση για την ανατροπή του βασιλιά Καρόλου Α’. Με παρόμοιο τρόπο αιτιολόγησαν αργότερα τις πράξεις τους αντάρτες, συμπεριλαμβανομένων των αμερικανών επαναστατών και του Νέλσον Μαντέλα.

Εκείνο που ξεχωρίζουν αυτοί οι μαχητές της δικαιοσύνης και της ελευθερίας από αυτό το έγγραφο των 3.500 λέξεων είναι οι σύντομες δηλώσεις αρχών ως απάντηση στις αυταρχικές τακτικές του Ιωάννη. Στο 39ο άρθρο της, η Μάγκνα Κάρτα δηλώνει: «Κανείς ελεύθερος άνθρωπος δεν θα συλληφθεί ή φυλακιστεί, ούτε θα του αφαιρεθούν τα δικαιώματα ή η περιουσία του, ούτε θα κηρυχθεί παράνομος, ούτε θα εξοριστεί, ούτε θα στερηθεί με οποιονδήποτε τρόπο τη θέση του, ούτε θα κινηθούμε εναντίον του, ούτε θα στείλουμε άλλους για αυτόν τον σκοπό, παρά μόνο με βάση τη νόμιμη κρίση των ίσων του ή σύμφωνα με τον νόμο της χώρας».

Το 40ό άρθρο δηλώνει, λιτά, μία ακόμα ισχυρή αρχή: «Δεν θα πουλήσουμε, ούτε θα αρνηθούμε, ούτε θα καθυστερήσουμε σε κανέναν είτε οποιοδήποτε δικαίωμα είτε την απονομή δικαιοσύνης».

Αυτά τα δύο άρθρα απηχούν τη 14η Τροπολογία του αμερικανικού Συντάγματος, που ορίζει πως «καμία Πολιτεία δεν θα στερήσει από κανέναν άνθρωπο την ζωή του, την ελευθερία του ή την περιουσία του χωρίς κατάλληλη δικαστική διαδικασία, ούτε θα αρνηθεί σε κανέναν άνθρωπο ισότιμη νομική προστασία».

Η Μάγκνα Κάρτα δεν είναι δημοκρατικό έγγραφο. Παρότι θεσμοθέτησε την απαραίτητη προϋπόθεση της κοινής συναίνεσης στη φορολογία, η συναίνεση αυτή αναζητούνταν σε μια συνέλευση κομήτων, βαρόνων, αρχιεπισκόπων και ηγουμένων.

Δεν υπάρχει τίποτα στη Μάγκνα Κάρτα που να εμποδίζει τη θέσπιση και την εφαρμογή άδικων νόμων∙ ανάγει όμως τον νόμο πάνω από τη βούληση του κυβερνώντος. Δυστυχώς, η ιδέα αυτή εξακολουθεί να μη γίνεται αποδεκτή σε πολλές χώρες. Επιπλέον, όπως αποδεικνύει η συνεχιζόμενη ύπαρξη του Γκουαντάναμο, ακόμα και μεταξύ των χωρών που έχουν στηρίξει τους πολιτικούς θεσμούς τους στη Μάγκνα Κάρτα, απειλές για την ασφάλεια έχουν αποδυναμώσει την αξίωση να μη συλλαμβάνεται κανείς παρά μόνο με βάση το δίκαιο του εδάφους και να μην καθυστερεί η απονομή δικαιοσύνης.

Αρχές που απορρέουν από τη λογική

Οι βασικές αρχές της Μάγκνα Κάρτα απορρέουν πράγματι από τη λογική, διότι η ιδέα του νόμου αποκλείει την αυθαίρετη σύλληψη και κατάσχεση, καθώς και την έκδοση ετυμηγοριών με βάση οτιδήποτε άλλο πέραν του νόμου. Αν ο Α είναι νομικά υποχρεωμένος να επιστρέψει την αγελάδα του Β όταν αυτή ξεστρατίσει στη γη του και κατόπιν η αγελάδα του Γ ξεστρατίσει στη γη του Β, τότε είναι υποχρεωμένος και ο Β να επιστρέψει την αγελάδα του Γ. Ο Γ δεν πρέπει να χρειάζεται να δωροδοκήσει τον δικαστή προκειμένου να την πάρει πίσω.